BROWARY
| < Poprzednie | Następne > |
lata 30. XX wieku
BROWARY. Brak informacji i źródeł do dziejów browarnictwa w książęcym mieście na ► prawie lubeckim z XIII wieku. Na terenie powstałego w początku 2. ćwierci XIV wieku ► Głównego Miasta od 1342 istniał cech browarników, produkcja skupiała się przeważnie w jego prestiżowych miejscach: przy Langgasse (ul. Długa), Hundegasse (ul. Ogarna, do roku 1378 nosząca jedyną nazwę Brauergasse – Browarnicza; nazwa Hundegasse jako jedyna od 1415), Breitgasse (ul. Szeroka), Frauengasse (ul. Mariacka) i Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). W XVI wieku browary pojawiły się na większą skalę również na ► Starym Mieście: okolice Pfefferstadt (ul. Korzenna), Tischlergasse (ul. Stolarska) i na ► Starym Przedmieściu.
Spis browarników z 1416 zawierał 376 nazwisk, po komasacji produkcji, według spisu z 1551, już tylko 146 (na przykład rodzina Hevelcke ze Starego Miasta, z której wywodził się ► Jan Heweliusz, w 1580 posiadała dwanaście browarów, w tym największy przy obecnej ul. Grobla III, sięgający aż po obecną ul. Lawendową). W połowie XVIII wieku na terenie ówczesnego miasta Gdańska funkcjonowało 20 browarów, dodatkowo w osadach podmiejskich (poza jurysdykcją miasta, ale w obecnych granicach administracyjnych Gdańska) aż 120. Ubodzy browarnicy byli właścicielami urządzeń, budynki dzierżawili od bogatszych mistrzów, piwo warzono dwa–trzy razy w tygodniu.
Typowy gdański browar XVI–XVII wieku składał się z browaru właściwego, składu na drewno, stajni, studni oraz składzików. Najważniejszymi urządzeniami browaru właściwego były: słodownia, warzelnia, izba do fermentacji oraz piwnice. W XVI i XVII wieku pojedynczy browar zatrudniał dziesięciu i więcej pracowników. Byli to wysokiej klasy rzemieślnicy: piwowarzy i słodownicy, odpowiedzialni bezpośrednio za produkcję i jakość napoju, oraz robotnicy niewykwalifikowani: drwale, tracze, furmani, tragarze, służba. Wartość pojedynczych browarów wahała się w Gdańsku w 2. połowie XVI i 1. połowie XVII wieku od kilku do kilkunastu tysięcy grzywien.
W XIX wieku ze względu na ogólny kryzys gdańskiej gospodarki produkcja piwa malała (szczególnie odczuwany był spadek eksportu na rynek angielski piwa jopejskiego), zmniejszyła się również sieć browarów.
►Tabela: Sieć gdańskich browarów w latach 1800–1945
Były to jednak browary nowoczesne, korzystające z przełomowych i najnowszych wynalazków w europejskim piwowarstwie (między innymi technologia oddolnej fermentacji, umożliwiająca produkcję pilznera; nowe sposoby dojrzewania i leżakowania, dające piwo typu lager; słodownie mechaniczne; pasteryzacja) i ogólnych przemian przemysłowych (na przykład rozwój kolei). Do ważniejszych browarów należał późniejszy Richard Fischer Brauerei (Browar Richarda Fischera) w Nowym Porcie, przy Weichselstraße 2 (ul. Starowiślna; zachowały się piwnice służące do leżakowania piwa), działający od 1820, założony (na bazie istniejącego jeszcze w 1817 browaru L. Broschkego) przez Johanna Josepha Fischera, a następnie należący do jego syna Richarda (► Fischer, menonicka rodzina gdańskich browarników). Do 1914 był nastawiony na eksport (beczkowy: Anglia, Belgia, Holandia, kraje skandynawskie), zatrudniał wówczas około 40–60 pracowników, a jego zdolności produkcyjne wynosiły 50 tysięcy hektolitrów piwa i 1000 ton słodu rocznie. W końcu lat 20. XX wieku zatrudniał 33 osoby, do rozwożenia produktów posiadał samochód ciężarowy, dziewięć zaprzęgów konnych i łódź motorową. Na fali notowanej od początku 2. połowy XIX wieku ponownej koniunktury od 1873 rozpoczął produkcję ► browar w Kuźniczkach (Danziger Aktien-Bierbrauerei (DAB)). Jego działalność doprowadziła z czasem do redukcji liczby mniejszych browarów, ale poprzez rozwój produkcji do zwiększenia liczby zatrudnionych.
Niektóre browary były zakładane lub nabywane przez przybyszy. Byli to na przykład: Leonhard Waas, w latach 1910–1913 właściciel browaru Allensteiner Brauhaus (Olsztyński Dom Piwa) w Olsztynie, w Gdańsku nabywca w 1908 browaru P. Pentela przy Poggenpfuhl 43/45 (ul. Żabi Kruk), jego właściciel w latach 1914–1929, następnie działający na Śląsku w Radkowie; Heinrich Barczewski (25 VII 1867 Prusy Wschodnie – 23 V 1927 Gdańsk), chemik w słodowni w austriackim Stadlau i w szwajcarskim Bernie, kierownik browaru w Środzie Śląskiej, autor kilku liczących się wynalazków, między innymi aparatu do kontrolowania ciśnienia CO² w beczkach leżakowych, w Gdańsku notowany w 1895 roku jako technik, w latach 1908–1918 jako inżynier browarnictwa, 1896–1901 właściciel browaru we Wrzeszczu przy Hauptstraße 38 (al. Grunwaldzka; ► Święta Studzienka).
Wyłączając browar w Kuźniczkach, inne gdańskie browary zatrudniały w tym czasie do 286 osób i produkowały do 142 tysięcy hektolitrów piwa rocznie. Dalszy upadek nastąpił w wyniku kryzysu po I wojnie światowej, kiedy ponownie wystąpiły trudności z dotarciem na rynek angielski i nie tylko, dodatkowo znacznie zmniejszył się wywóz do Polski i pojawiła się konkurencja polskiego piwa. W efekcie doszło do przejmowania mniejszych browarów przez DAB (w 1929 przejął browar Leonharda Waasa, przestawiając go na produkcję wód mineralnych, w 1932 istniejący od 1. połowy XVIII wieku browar Wittów, przeznaczając go na magazyn, punkt sprzedaży i mieszkania), w wyniku czego od roku 1935 funkcjonowały już tylko dwa browary (DAB i Richard Fischer Brauerei). Zmniejszała się również produkcja: w 1905 – około 202 000 hektolitrów, w 1927 – 150, w 1936 – 64. Po 1945 funkcjonował tylko browar w Kuźniczkach.
26 VII 2008 otwarto przy ul. Szafarnia 9, w spichrzu z XVIII wieku (► Nowa Pakownia, której drugą część zajmuje Hotel Gdańsk), dwupoziomową restaurację Brovarnia Gdańsk firmy Minibrowary.pl, z historycznymi pamiątkami piwowarskimi, serwującą produkowane na miejscu piwo ze słodu i chmielu niemieckiej firmy Weyermann z Bambergu, w 2009 nagrodzoną przez Polską Kapitułę Bractwa Piwnego tytułem Minibrowar Roku 2008.
►Tabela: Gdańskie browary w latach 1800–1945
►Tabela: Hurtownie i magazyny portowe browarów spoza Gdańska*
