DANOVIUS ERNST JAKOB, rektor szkoły św. Jana

ERNST JAKOB DANOVIUS (12 III 1741 Redłowo (obecnie w granicach Gdyni) – 18 III 1782 Jena), rektor szkoły św. Jana. Syn Ludwiga Christiana (1711 Eckersberg (Okartowo, Mazury) – 1771 Toruń), od 31 I 1740 do 1758 pastora w Małym Kacku/Redłowie (obecnie kościół Matki Boskiej Bolesnej), później pastora kościoła Trójcy Przenajświętszej w Toruniu.

Od 1755 uczeń Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, od 1760 student uniwersytetu w Helmstedt (u wolffianina – Johanna Ernsta Schuberta (1717–1774) i deisty – Wilhelma Augusta (Abrahama) Tellera (1734–1804)), od 1763 w Getyndze (Göttingen), gdzie studiował języki wschodnie u Johanna Davida Michaelisa (1717–1791). W 1765 uzyskał tytuł magistra na uniwersytecie w Gryfii (Greifswald), pracując jako prywatny nauczyciel w domu tamtejszego opata Schuberta.

W 1766 wezwany do Gdańska, objął posadę rektora szkoły św. Jana. Po dwóch latach, w 1768 otrzymał profesurę teologii w Jenie, wykładał tam przez 14 lat dogmatykę, symbolikę i egzegezę Nowego Testamentu, telogię moralną, także elementy teologii historycznej. Był pierwszym profesorem teologii na tej uczelni, reformatorem teologii Oświecenia i jednym z pierwszych w Jenie stronników Immanuela Kanta, którego poznał podczas podróży do Królewca, prawdopodobnie jeszcze w czasach gdańskich. 12 I 1770 sondował Kanta w sprawie objęcia przez niego nowopowstałej katedry filozofii w Jenie (Kant był już kandydatem do jej objęcia w 1765, lecz ostatecznie przypadła ona J. C. Henningowi). Sugerował swoje poparcie, sprawa jednak upadła z racji bliskiego już objęcia przez Kanta profesury w Królewcu. W 1775 został radcą kościelnym w Saksonii.

Opublikował około tuzina dyskusji i programów. Pisał z dużą trudnością, językiem sztywnym, jakkolwiek określano go jako pełnego pasji i odnoszącego sukcesy wykładowcę. W dwutomowej dogmatyce (Theologiae dogmaticae institutio; (1772-1776)) żywił nadzieję na pogodzenie wyznania luterańskiego i reformowanego oraz zbliżenie jej do tzw. religii racjonalnej. Podobną nadzieję wyraził w nocie do niedokończonego tłumaczenia Antoine’a-Jacquesa Roustana (1734–1808), pastora kościoła szwajcarskiego w Londynie (Briefe zur Vertheidigung der christlichen Religion, Halls Londyn, 1783). Był jednym z prekursorów teologii racjonalistycznej.

Liczne kontrowersje wywołał jego rachunek usprawiedliwienia (nauka o usprawiedliwieniu była jedną z kluczowych dla wczesnej Reformacji), opisany po raz pierwszy w inauguracyjnej dysertacji w 1768 w Gdańsku. Jak twierdził, usprawiedliwienie dane jest na całe życie, nie zaś w każdym konkretnym momencie (sytuacji). Podobne poglądy przedstawiał w swoich Trzech rozprawach o usprawiedliwieniu człowieka przed Bogiem (Drei Abhandlungen von der Rechtfertigung des Menschen vor Gott; 1777). Skłóciło go to z jego własnym Wydziałem Teologii w Jenie, jak również z wydziałami teologicznymi uczelni w Erlangen i Göttingen. Replikował (1777, 1778) na zaprzeczenia jego tezom przez dziekana Wydziału Teologii w Erlangen, Georga Friedricha Seilera (Kurze Erklärung über die neue vom Hrn. K. R. Seiler gegen ihn, der Lehre von der Rechtfertigung halber, herausgegebene Schrift, Jena 1778). Popełnił samobójstwo w skacząc do rzeki Saale (Soława). JANSZ

Bibliografia:
Domasłowski Jerzy, Dzieje polskiej parafii ewangelicko-augsburskiej w Gdyni (1931-1939), cz. 1, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, t. 6, 2012, s. 58-62.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 129, 258.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986-1992, Bd. 2, 164.
users.manchester.edu/FacStaff/SSNaragon/Kant/bio/FullBio/DanoviusEJ.html