PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW
| < Poprzednie | Następne > |
PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW (PP PKZ) ODDZIAŁ W GDAŃSKU, ul. Długi Targ 24 ( Zielona Brama). W 1946 z inicjatywy pierwszego po II wojnie światowej wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku, prof. Jana Borowskiego, powołano Państwową Pracownię Konserwacji Obrazów i Rzeźb. Przekształcona w 1947 w Pracownię Konserwatorską, obejmowała trzy zespoły specjalistyczne: pracownię konserwacji dzieł sztuki, pracownię architektoniczną i zespół konserwacji mebli. Jan Borowski pragnął powstrzymać koncepcje przeciwne rekonstrukcji i odbudowy miasta. W 1946 uznał Główne Miasto w całości za zabytek, co zobowiązywało inwestorów do uzgadniania z urzędem konserwatorskim wszystkich przedsięwzięć budowlanych.
W latach 1946 i 1947 odbyło się w Gdańsku kilka konferencji i dyskusji z udziałem generalnego konserwatora zabytków prof. Jana Zachwatowicza na temat odbudowy miasta. Na jednej z nich, 25 VII 1947 uczestnicy podjęli uchwałę domagającą się rekonstrukcji Głównego Miasta, a na kolejnej, 25 IX 1947, uchwalili rezolucję domagającą się objęcia miasta ścisłą ochroną konserwatorską. Na wniosek prof. Jana Zachwatowicza Minister Kultury i Sztuki powołał 25 VIII 1950 Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków (PP PKZ). Zasadniczym celem przedsiębiorstwa było wykonywanie badań i opracowań naukowych, ekspertyz i projektów architektonicznych dla wszystkich dziedzin ochrony dóbr kultury.
Gdański Oddział PP PKZ powstał w marcu 1951, jako jeden z pierwszych, przejmując wspomnianą Pracownię Konserwatorską i obejmując działaniem Wielkie Pomorze oraz Warmię, teren od Szczecina po Olsztyn. W ramach oddziału działalność prowadziły Pracownia Projektowa, wykonująca projekty zabezpieczające kamienice i budowle Gdańska, oraz Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki. W 1955 powołana została samodzielna Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, której zadaniem było rozpoznanie zabytków architektury na podstawie źródeł archiwalnych i literatury przedmiotu oraz opracowanie wytycznych dla prac projektowych. Usługi budowlano-konserwatorskie związane z zabezpieczaniem, odbudową i adaptacją zabytkowych budowli, przedsiębiorstwo wprowadziło do działalności w 1956. Dla sprawnego wykonywania robót budowlano-konserwatorskich na Pomorzu i Warmii, w miejscowościach oddalonych od siedziby oddziału powoływano Kierownictwa Grupy Robót: w Szczecinie i Koszalinie (1958), Toruniu i Elblągu (1959), Malborku (1960), Słupsku (1977). Kierownictwo elbląskie przeniesiono następnie do Pasłęka, a w 1961 do Olsztyna. Z czasem jednostki budowlane w Szczecinie, Toruniu i Olsztynie stały się samodzielnymi Oddziałami PKZ. Pierwszym kierownikiem oddziału gdańskiego był w latach 1951–1958 inżynier Józef Kobrzyński, 1958–1965 Tadeusz Polak, który zrealizował zamiar prof. Jana Zachwatowicza o interdyscyplinarnym przedsiębiorstwie konserwatorskim, pełniąc funkcję dyrektora naczelnego Zarządu PKZ w Warszawie w latach 70. i 80. XX wieku. Została wówczas zawiązana współpraca z uczelniami wyższymi.
W następnych latach powołano pracownie naukowo-badawcze: w 1971 Ośrodek Architektury Egipskiej, którym kierował Zygmunt Wysocki, prowadzący rekonstrukcję świątyni Hatszepsut w Deir El Bahari w Egipcie; w 1973 Pracownię Rzeźby, przekształconą w 1984 roku w Pracownię Konserwacji Kamienia; w 1977 Pracownię Archeologiczno-Konserwatorską prowadzącą badania na obszarze projektowanej Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu; w 1977 Pracownię Badań Urbanistyczno-Architektonicznych; w 1980 Pracownię Oświetlenia i Iluminacji Zabytków; w 1984 Pracownię Archeologii Miast dla Badań Starego Miasta w Elblągu. Jej założyciel, Tadeusz Nawrolski, stał się twórcą metody badawczej średniowiecznych miast. Badania elbląskie stanowią przełom w rozwoju archeologii miast hanzeatyckich, także przyniosły muzealnictwu tysiące zabytków, a miastu relikty zabudowy od XIII do XIX wieku. Przedsiębiorstwo odbudowało dla potrzeb wspomnianych pracowni budynki zabytkowe: w 1953 Zieloną Bramę na główną siedzibę, w 1972 spichrz Pod Jeleniem przy ul. Grodzkiej 16, w 1983 byłą siedzibę szkoły św. Jana, zwaną niekiedy błędnie Domem Mrongowiusza przy ul. Straganiarskiej 19. Jednocześnie rozwijano zaplecze konserwatorskie przy ul. Miałki Szlak, gdzie funkcjonowała stolarnia, kuźnia i baza transportowo-techniczna. Przez wiele lat prowadzono własną cegielnię w Kadynach.
W 40-letniej działalności gdański oddział wykonał 1912 dokumentacji projektowych i inwentaryzacji, 305 dokumentacji naukowych, odbudował i adaptował do nowych funkcji blisko 300 zabytków architektury, przeprowadził konserwację 720 dzieł sztuki, objął dokumentacją ewidencyjną wiele parków i cmentarzy. Zainicjował opracowania rewaloryzacji miast: Gniew i Puck (1978), Tolkmicko, Orneta (1980). Od 1972 gdański oddział prowadził prace konserwatorskie i badawcze poza granicami kraju. Do najbardziej spektakularnych należały konserwacje: fresków Bramy Izerskiej w Monachium (1972), ołtarzy i epitafiów katedry w Trewirze (1973–1976), polichromii i sztukaterii pałacu w Brühl w Nadrenii (1975–1988), fresków kościoła w Niederhausen (Nadrenia – Palatynat; 1985), plafonów ze sztukateriami i polichromiami pałacu w Bensbergu koło Bergisch-Gladbach (1986), pełną rewitalizację kamienic w stolicy Estonii Tallinie (1977–1980) oraz pałaców Paca i Radziwiłła (1984–1990) i klasztoru bazylianów ze słynną Celą Konrada (1983–1987) w Wilnie. Oddział gdański w 1988 zatrudniał 550 pracowników. Do 1989 wszystkie oddziały PKZ realizowały w ochronie zabytków politykę wojewódzkich konserwatorów zabytków.
W latach 90. XX wieku oddziały przekształcono w samodzielne spółki prawa handlowego. Wiele oddziałów nie sprostało zmianom ekonomicznym, rozpadło się na mniejsze organizmy gospodarcze lub upadło. Gdański Oddział PKZ został przekształcony w 1989 w spółkę, w 1995 częściowo sprywatyzowany, w formie ograniczonej do wykonawstwa konserwatorskiego. Późniejsze przekształcenia doprowadziły do powstania innych firm. Archiwa dokumentacyjne oddziału zostały przejęte w 1995 przez Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Gdańsku.
| 1951–1958 | inż. Józef Kobrzyński |
| 1958–1965 | prof. dr hab. Tadeusz Polak |
| 1965–1986 | mgr inż. Zdzisław Babicki |
| 1986–1989 | mgr inż. Zenon Sykutera |
| 1958–1965 | mgr inż. Zdzisław Babicki |
| 1965–1973 | mgr inż. Zenon Sykutera |
| 1973–1984 | mgr inż. Ryszard Androchowicz |
| 1984–1989 | mgr inż. Piotr Wieremiejuk |
| 1971–1974 | mgr Tadeusz Domagała |
| 1974–1978 | mgr Tadeusz Piaskowski |
| 1978–1989 | mgr Romuald Chomicz |
| Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki | Piotr Żyngiel, Bronisław Mieszkowski, Andrzej Różański, Teresa Stankiewicz |
| Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej | Lech Krzyżanowski, Tadeusz Domagała, Maria Wolańska, Teresa Stankiewicz, Czesława Betlejewska |
| Pracownia Projektów | Zygmunt Wysocki, Bogusław Hanuszkiewicz, Andrzej Macur, Rajmund Wilimiński, Jerzy Orchowski |
| Pracownia Badań Urbanistyczno-Architektonicznych | Zenon Sykutera, Rajmund Wilimiński, Irena Jaroszewska-Bartoszewicz |
| Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska | Alfred Szułdrzyński |
| Pracownia Archeologii Miast | Tadeusz Nawrolski |
| Pracownia Oświetlenia i Iluminacji | Kajetan Myk |
| Pracownia Konserwacji Kamienia | Edward Polakowski, Witold Bukojemski, Rajmund Drost |
| Gdańsk | Edward Budnik, Ryszard Góralski, Marek Wójcik, Edward Mojkin |
| Elbląg | Zdzisław Lewandowski |
| Gniew | Jan Pietrasik, Wojciech Nitka |
| Malbork | Edward Budnik, Zygfryd Podgórski, Jan Pietrasik, Krzysztof Osuchowski |
| Olsztyn | Zdzisław Backiel |
| Słupsk | Henryk Bogusławski |
| Ratusze | Ratusz Głównego Miasta (1951–1970) Ratusz Starego Miasta (1963, 1965) |
| Architektura obronna: bramy | Chlebnicka (1959–1961) Krowia (1969–1970) Mariacka (1956–1959) Nizinna (1966–1967) Straganiarska (1956–1958) Świętojańska (1976–1978) Zielona (1952–1953) Złota (1953, 1963) Wielki Żuraw (1957–1959) Żuławska (1974–1976) Przedbramie ul. Długiej i Katownia (1951, 1958, 1967–1970) |
| Architektura obronna: mury obronne | ciąg zachodni (1956–1958, 1976) Bastion św. Elżbiety (1967) ciąg północny (1960–1964) ciąg południowy (1962) Dwór Miejski (Baszta Schulza i Baszta Narożna, 1964–1970) Baszta Kotwiczników (1968–1969) Baszta Jacek (1962) |
| Domy, kamienice | dom Ferberów, ul. Długa 28 (1957–1960) Dom Angielski, ul. Chlebnicka 16 (1957–1965, 1983) Dom Trzech Kaznodziejów, Katarzynki 1–4 (1968–1970) kamienice przy ul. Dzianej 8–11 dla Muzeum Archeologicznego (1968–1979) |
| Spichrze | Pod Jeleniem, ul. Grodzka 16 (1967–1970) Miedź, Panna, Oliwski na Ołowiance na siedzibę Centralnego Muzeum Morskiego (1980–1986) spichrz przy ul. Szpitalnej 4 w Gdańsku (1968–1969) Spichrz Opacki, Oliwa, ul. Opacka 12 (1985–1987) |
| Młyny | Wielki (1962, 1966) Mały (1962–1967) |
| Pałace i dwory | Nowy Pałac Opacki, ul. Cystersów (1959–1968) |
| Kościoły | dokumentacje naukowe, projektowe i ekspertyzy konstrukcyjne wykonano do prawie wszystkich gdańskich kościołów; prace budowlano-konserwatorskie w kościołach: św. Ducha (1964–1966) św. Jana (1976–1986) św. Katarzyny (1956–1958, hełm: 1974) św. Trójcy (1954–1958) oraz na plebanii kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (dom Ferberów, 1957–1960) |
| Kościoły | Najświętszej Panny Marii w Elblągu (1976–1982) Szpital św. Ducha w Elblągu (1973–1979) |
| Zamki i pałace | zamki krzyżackie: Bytów (1980–1991), Elbląg (1979–1989), Działdowo (1973–1975), Gniew (1968–1974), Kętrzyn (1962–1967), Malbork (1961–1989), Nidzica (1959–1965), Pasłęk (1965–1969) pałac Anny Wazówny w Brodnicy (1964–1970) we Fromborku: pałac biskupi (1968–1970), wieża (1970–1973), Nowy Wikariat (1973–1980) dwór Wybickich w Będominie (1978–1979) pałac w Kikole (1966) pałac Dohnów w Morągu (1969–1975) zamek książąt pomorskich w Słupsku (1951, 1959–1980) |
| Mury obronne | w Lęborku, Skarszewach (1970–1973) |
| Domy podcieniowe | na Wielkich Żuławach – w Trutnowie, Tolkmicku, Orłowie, Izbiskach, Bystrzu, Przemysławie i Nowej Kościenicy (1956–1966) |
| Rekonstrukcja i konserwacja | wystroju Wielkiej Sali Rady oraz pozostałych sal Ratusza Głównego Miasta (1954–1970) Dworu Artusa (1972–1985) Sali Balowej Zamku Królewskiego w Warszawie (1984–1988) |
| Konserwacja | zbiorów muzealnych (1950–1988) stropów kościoła Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Brzesku (1960–1963) polichromii ściennych w krużgankach pałacu biskupiego w Lidzbarku Warmińskim (1975) ołtarzy i ambony katedry we Fromborku (1960–1966) ołtarza głównego katedry w Pelplinie (1966) cyklu wielkich obrazów z krużganków klasztornych w Pelplinie (1972–1988) ołtarza głównego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gdańsku (1951–1965) gotyckiej ambony z kościoła Świętej Trójcy w Gdańsku (1972–1975) gotyckich madonn Pomorza (1973–1974) |
