DANTYSZEK JAN, proboszcz kościoła NMP, biskup
| < Poprzednie | Następne > |
JAN DANTYSZEK (łac. Dantiscus, właściwie Johann(es) von Höfen) (1 XI 1485 Gdańsk – 28 X 1548 Lidzbark Warmiński), duchowny katolicki, dyplomata, poeta, patron gdańskiej ulicy. Dziadek, ponoć zubożały w wyniku wojny trzynastoletniej (1454–1466) szlachcic (co kwestionowane) z osiadłej w Prusach niemieckiej rodziny von Höfen, osiadł w Gdańsku i zajmował się powroźnictwem, stąd przydomek Flachsbinder (niemiecki powroźnik). Syn Johanna (zm. przed 1532), gdańskiego kupca i browarnika, oraz Christiny z domu Scholcze (Schultze) z Pucka (zm. 1539), brat Bernharda, Georga, Katheriny, Ursuli, Anny i jeszcze jednej siostry, nieznanej z imienia.
Nauki elementarne pobierał w szkole parafialnej w Grudziądzu, studiował w Greifswaldzie, następnie w Krakowie, gdzie otrzymał bakalaureat.
W 1504 rozpoczął trwającą niemal 30 lat karierę dyplomatyczną. Jako sekretarz, poseł królewski i ekspert w sprawach pruskich odbył liczne podróże po Europie; był w Palestynie, uczestniczył w zjeździe wiedeńskim (1515). Bywał na dworach cesarza Maksymiliana I Habsburga (któremu zawdzięczał tytuł szlachecki, tytuł doktora obojga praw oraz wawrzyn poetycki) i jego wnuka Karola V (jemu zawdzięczał szlachectwo hiszpańskie); w latach 1524–1532 pierwszy stały poseł polski w Hiszpanii. Pozostawał przez kilka lat w nieformalnym związku z Isabelą Delgadą, z ich związku pochodziła córka Juana Dantisca (1527 – po 1592), późniejsza żona sekretarza cesarskiego Diego Graciána de Alderete, oraz syn Juan (1529–1531).
W 1533 przyjął święcenia kapłańskie i został biskupem chełmińskim, w 1537 – warmińskim. Osiadł w Lidzbarku Warmińskim, gdzie stworzył znaczący ośrodek nauki i sztuki. Pisał wiersze okolicznościowe i umoralniające. W elegii Jonas propheta de interitu civitatis Gedanensis (1535) ubolewał nad wpływami reformacji w Gdańsku, w poemacie De nostrorum temporum calamitatibus silva (1530) podjął problem niebezpieczeństwa tureckiego i naszkicował wizję Europy od niego uwolnionej. Formę osobistego wyznania miała autobiografia Vita Joannis de Curiis Dantisci. Twórczość zamknął zbiorem Hymni aliquot ecclesiastici (1548).
Od 1945 jego imię nosi ulica w Gdańsku–Aniołkach (dawna Clüverstraße), wzniesienie morenowe o wysokości 98 m n.p.m. w Oliwie ( Góra Dantyszka), 27 IV 2011 jego imię otrzymał gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1024.
