KRÓLEWSKA DOLINA
| < Poprzednie | Następne > |
KRÓLEWSKA DOLINA (Zum Grünen Brunnen, Königstal), podmiejska posiadłość mieszczańska, nad q Potokiem Królewskim, wydzielona w poł. XVII w. z gruntów należących do okręgu adm. Cygańska Góra, ob. we Wrzeszczu, między ul. Sobieskiego (Königstaler Weg) a ul. Do Studzienki (Heiligenbrunnerweg). Od 1654 letnia rezydencja kupca q Zachariasa Zappio (zm. 1 VII 1680). 5 VIII 1677 gościł w jego dworze król pol. Jan III Sobieski, który odebrał tu skargi na Radę Miejską od przedstawicieli 4 głównych q cechów. Na pamiątkę wizyty król 7 i 1677 nadał tutejszym dobrom nazwę Królewska Dolina (Regia Vallis, Königstal) i uwolnił je od podatków. Przywilej potwierdzony został 3 VIII 1765 przez króla pol. Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po śmierci Zachariasa Zappio posiadłość zarządzana była przez wykonawców jego testamentu: Adriana Zwecha, Balzera Dargemanna, Hansa Hechta i Daniela Keunholta. Od 8 V 1692 była własnością Ewy Szmidt i jej męża (od 24 X 1692), Anglika Josuy (Josua?) Wilsona. 25 VI 1693 za 12 tys. florenów majątek nabył Wilhelm Lumsdal, by 25 II 1700 odsprzedać za tę samą cenę Balzerowi Hagemeistrowi. Rychło przeszedł w posiadanie rodziny Tympff, za ich czasów, od końca sierpnia do 24 X 1710 rezydował tu, oczekujący na wykończenie siedziby królewskiej przy Długim Targu 1–3, król pol. August II. Po Tympffach właścicielem był Salomon Gottlieb Elstorpf. Od 1765 własność Johanna Heinricha Soermannsa (23 IV 1722 Gd. – 21 XII 1775 Gd., od 1750 ławnika Starego Miasta, rajcy gd. od 1771 i sędziego 1772), nast. jego synów Johanna Carla Heinricha (ur. 27 X 1761 Gd.) i q Wilhelma Ernsta Friedricha Soermansa (15 III 1763 Gd. – 11 VI 1825 Gd.) Za ich czasów posiadłość składała się z ogrodzonego ogrodu (5,5 morgi) i także ogrodzonego, rekreacyjnego lasku (Lustwäldchen) o pow. 9 mórg, w sumie (1 morga = ok. 0,56 ha) ok. 8 ha. Posiadłość podupadła w czasie wojen napoleońskich; w sierp- niu 1813 znalazła się w centrum walk. Dwór został wówczas prawdopodobnie częściowo zniszczony (część wyposażenia przetrwała). W 1. poł. XIX w. został odbudowany w formach klasycyst. Po Soermannsach posiadłość 1828–58 kolejno należała do: q Johannesa M. Heidfelda (zm. 1853, przejął po Soermannsach także ich firmę Hendt Soermanns und Sohn), nast. Heidmanna, Franza Jacoba Teodora Genschowa (7 XII 1819 – 1 i 1890), właściciela q Młynisk i radcy sądowego Martinego. 13 III 1883 władze prowincji odkupiły posiadłość na potrzeby wznoszonego q Zakładu Dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty (w dawnym dworku były mieszkania dla nauczycieli). W 1906–07 na miejscu dawnego sądu wybudowano jego kolejne obiekty (Kaiser Wilhelm II. und Auguste-Viktoria Blindenheim (Dom dla Niewidomych im. Cesarza Wilhelma II i Augusty Wiktorii, dla dziewcząt)). Po II w. świat. dwór z parkiem był własnością państw., pocz. pełnił funkcję rezydencji wiceprezydenta Gd., od lat 50. XX w. w dworze działa przedszkole Gwarny Dworek, do którego przynależy część parku. Pozostała część jest własnością gminną, opiekę nad nią sprawuje Zarząd Dróg i Zieleni. Wjazd do założenia, zakończony masywną murowaną bramą wjazdową (zachowany jeden filar), prowadził aleją lipową od strony ob. ul. Sobieskiego. Dwór z ogrodem i pawilonem rozrywkowym (Lustschlösschen) został zał. w 2. poł. XVII w. Ogród, kształtowany etapami w XVII i XVIII w., łączy w sobie cechy ogrodów późnorenesansowych (system tarasów zapewniający widoki ogrodu i malowniczego otoczenia, parnas widokowy, układ wodny) i barok. (mocno akcentowana gł. oś kompozycyjna zakończona widokiem na morze z jednej, a glorietą z drugiej strony; wyposażenie rzeźbiarskie, formowane aleje i żywopłoty oraz wydłużony salon ogrodowy z parterem (prawdopodobnie haftowym) oraz wodnym). Założenie miało wyjątkowo bogate rozwiązania wodne: 3 stawy, fontannę (6 m wys.) i wodospad (10 m wys.). Znajdował się tu też parnas widokowy, pocz. zwieńczony drewnianą wieżą widokową, nast. wspartym na kolumnach z piaskowca pawilonem ogrodowym. Pod parnasem znajdować się miała grota-lodownia. Podawana przez wielu autorów informacja o znajdujących się przy wejściu do niej rzeźbach 2 nimf oraz marmurowych posągach i kolorowych skrzatach w ogrodzie, które jakoby 24 VII 1773 widział tu q Daniel Chodowiecki podczas przejazdu przez Heiligenbrunn (św. Studzienkę), dotyczyć musiała innego ogrodu (Królewska Dolina nie należała bowiem w tym czasie do Lohrmannów, Daniel Chodowiecki wyraźnie napisał, że był to ogród syna pana Lohrmanna). Hipotetyczną rekonstrukcję ogrodu z pocz. XVIII w. (bez źródeł) podaje H. Reichow, Alte bürgerliche Gartenkunst (1927). W 1993 sztormowy wiatr wywrócił większość lip ramujących salon ogrodowy. W 1994 park został poddany rewaloryzacji, odtworzono szpalery lipowe. Nie udało się odtworzyć ani parteru kwiatowego przed dworem (znajduje się tu ogródek przedszkolny), ani przywrócić tak charakterystycznych dla tego ogrodu widoków.
