Kościół Najświętszego Serca Jezusowego, około 1930
, Wrzeszcz, ul. Zator-Przytockiego 3 (do 1945: Schwarzer Weg, od 1945: ul. Czarna). Początki kośc. związane z działającym od 1896 Towarzystwem Budowy Kościoła Katolickiego we q Wrzeszczu. W 1900 do tymczasowej kaplicy przy Eschenweg 6 (ul. Jesionowa) oddelegowano wikarego z parafii w q Oliwie. Właściwy ośrodek parafii powstał na parceli ofiarowanej przez ro- dzinę Jantzenów, między ob. al. Grunwaldzką a torami kolejowymi linii Gd.–Koszalin. W 1901 wzniesiono tu neogotycką plebanię z kaplicą w części parterowej i mieszkaniami dla duchownych na piętrze, wyodrębniono parafię (z tymczasowym zarządem). W 1904 wyznaczono granice parafii: Wrzeszcz, q Nowe Szkoty, q Strzyża, q Młyniska i q Brętowo. W Brętowie w 1904 umieszczono paraf. cmentarz, natomiast przy parafii 1905 osiadły q elżbietanki. W 1909–11, na płn.-wsch. od plebanii, wzniesiono w stylu neogotyckim, wg projektu Karla Zillmera, świątynię docelową, zbudowaną w formie bazyliki z nawą gł. i 2 bocznymi, przedzielonymi transeptem. Nad nawą gł. umieszczono gwiaździste sklepienie, nad westybulem (przedsionkiem) stanęła wysoka (66 m) strzelista wieża z zegarem; transept ozdobiła sygnaturka. We wnętrzu zachowały się neogotyckie ołtarze (gł. z rzeźbami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa, w prawym transepcie – Matki Bożej Różańcowej), ambona, stalle, balaski, rzeźba Piety (wykonana w hołdzie ofiarom i w. świat.). Na chórze zainstalowano organy trójmanuałowe o 42 registrach. W 1911 kośc. konsekrował bp chełmiński Augustyn Rosentreter i ustanowiono samodzielną parafię; długoletnim proboszczem (do 1944) był ks. Walther Wienke. W 1945 k. doznał poważnych zniszczeń (m.in. runęło sklepienie w transepcie, spłonęły zakrystie, ucierpiał budynek plebanii). Do końca 1945 dokonano najważniejszych napraw i przekazano pol. duchownym. Pierwszym proboszczem, do czasu aresztowania 1948, został ks. Józef Zator-Przytocki. W 1947 umieszczono w bocznej nawie obraz – kopię Matki Boskiej Ostrobramskiej – wkrótce otoczony kultem (wota od 1948, od 1987 w bocznym ołtarzu lewego transeptu w miejsce ołtarza św. Józefa, ten ustawiono obok, na bocznej ścianie). W 1948 zakończono odbudowę plebanii, gdzie umieszczono kaplicę chrzcielną. W 1954 zakończono najważniejsze prace renowacyjne. Od 1950 przy parafii centralny ośrodek duszpasterstwa akad. dla Gd. (przez pewien czas z lokum na wieży kośc.). W 1972 odłączono od parafii część na płn. od torów kolejowych (parafia q św. Stanisława Biskupa), 1985 część w rejonie al. Zwycięstwa (parafia q Matki Bożej Częstochowskiej). W 1982–84 na płd. od kośc. wybudowano, wg projektu Szczepana Bauma, Dom Katechetyczny z kaplicą Matki Bożej Królowej Polski na parterze oraz Aulą im. Jana Pawła II na piętrze. Umieszczono tam m.in. duszpasterstwo akad., afiliowany do KUL Gd. Inst. Teologiczny (1986–2003), od 1990 Szkoła Społeczna. W starej plebanii, częściowo przeznaczonej na bibl., osiadły w 1990 q siostry wspólnej pracy od Maryi Niepokalanej, które z czasem zastąpiły elżbietanki. W 2001 kośc. podniesiono do godności kolegiaty.
SK, WS
z Proboszczowie kościoła Najświętszego Serca Jezusowego
