BRAMA ŻUŁAWSKA
| < Poprzednie | Następne > |
.jpg)
BRAMA ŻUŁAWSKA ZEWNĘTRZNA (KNIPAWSKA ALBO ELBLĄSKA), pierwotnie brama średniowiecznych umocnień Długich Ogrodów, sięgających do obecnego mostu na Opływie Motławy w ciągu obecnej ul. Elbląskiej, na wschód od ul. Głębokiej. Jako Brama Skrajna (ad valvam extremam) wzmiankowana była w 1456 roku. W 1463, gdy rozlane wody Wisły porwały wzmacniającą ją basteję, określona była jako Brama Żuławska (im Werderschen thore), podobnie jak w opisie przerwania sąsiedniego wału wiślanego (1487), spalenia Długich Ogrodów przez ludzi Maternów (1499) i innych wydarzeń.
Zaznaczono ją na planach Friedricha Berndta (1601) i Gregora Schmeera (1615). Na widoku Aegidiusa Dickmanna z 1617 przedstawiona została jako niewielki budynek kalenicowy z przejazdem w środku. Przed bramą znajdowało się rozlewisko, do którego dochodził z Olszynki rów odwadniający wzdłuż tzw. Tryftu (Wygonu) Górnego albo Przedniego, obecnej ul. Zawodzie, z powstałą w 1623 roku śluzą, zwaną później śluzą Schewena (1711: Schewen Schleuse). Rozlewisko zasilane wodą dopływającej od wschodu rzeczki Rozwójki, miało pierwotnie prostoliniowy odpływ w drugą stronę, do Motławy przy Kępie ( Ołowianka), tzw. Gęsi Rów.
Po wzniesieniu kręgu bastionów Dolnego Miasta, który przeciął Długie Ogrody i pozostawił po stronie zewnętrznej ich wschodnią część, zwaną Knipawą (Kneipab; obecne Rudno), zbudowano w ich ciągu w 1628 roku nową Bramę Długich Ogrodów. Bramę tę nazywano początkowo Żuławską lub Długich Ogrodów (1687: Werdersche oder Lang-Gartsche Thor), po 1734 używano z reguły tylko nazwy Długich Ogrodów. Gdy Gęsi Rów ustąpił miejsca fosie nowych umocnień, przekopano od rozlewiska do Wisły odwadniający żeglowny kanał, zwany Rowem Stagnetego. W 1711 rozlewisko miało już nieco uporządkowaną postać szerokiej fosy z węzłem hydrotechnicznym. Nowy budynek Bramy Żuławskiej Zewnętrznej zaczęto regularnie zaznaczać na planach począwszy od 1696 roku. Według opisu Wilhelma Ferdinanda Zerneckego z 1843 roku, brama miała bardzo wąski przejazd, po bokach wartownie z celami więziennymi dla żołnierzy.
W latach 70. XIX wieku, podobnie jak w wypadku innych bram zewnętrznych Gdańska, budynek bramny zastąpiony został szerokim wjazdem między ceglanymi pylonami (wieżami o prostokątnej podstawie). Całość zespołu bramnego rozebrano tuż po 1912 roku, wraz z osłaniającym go fortem Desaix (z 1813, przemianowanym po 1815 na Prinz Carl von Mecklenburg). Do 1945 przetrwał tylko fragment fosy jednej z lunet (Żuławskiej), później zasypanej.
