MEDALE, MEDALIERZY
| < Poprzednie | Następne > |
_i_rewers,_Sebastian_Dadler,_1637.JPG)
MEDALE, MEDALIERZY. Od XVI do końca XVIII wieku Gdańsk należał do głównych europejskich ośrodków medalierskich. Większość medali robiono na zamówienie Rady Miejskiej i królów polskich. Niemal zawsze miały wyraźne odniesienia do Gdańska, zawierając sentencje i cytaty tak skomponowane, aby sławiąc króla, podkreślały rangę i pozycję miasta. Na medalach umieszczano herb miasta, jego panoramę lub nazwę. Medale miejskie pojawiają się za panowania króla polskiego Stefana Batorego (medale wybijane dla upamiętnienia zwycięstwa pod Połockiem w 1579 roku). Najwybitniejsze powstały za panowania w Polsce dynastii Wazów. Należą do nich: medale ślubne Zygmunta III oraz Władysława IV, medale związane z rozejmem w Sztumskiej Wsi, wydawane z okazji wizyt króla lub pary królewskiej w Gdańsku. W sentencjach chwalono władców za odniesienie zwycięstwa, częściej za zawarcie pokoju. Serią medali w złocie i srebrze uhonorowano króla Jana Kazimierza za zawarcie pokoju w Oliwie (1660), 300. rocznicę przyłączenia Gdańska i Prus Królewskich do Polski.
i Cecylii Renaty Habsburżanki, awers (z lewej) i rewers, 1637
i Sebastian Dadler, medal ślubny, awers, 1636
i Sebastian Dadler, medal ślubny, rewers, 1636
i Sebastian Dadler, medal ślubny, awers, 1636
i Sebastian Dadler, medal ślubny, rewers, 1636
w Oliwie, awers, 1660
W XVII i XVIII wieku w gdańskiej mennicy działali wybitni medalierzy, jak Phillip Clüver, Samuel Ammon, Sebastian Dadler, Johannowie (ojciec i syn) Höhnowie, Daniel Sievert. Wykonany przez Dadlera medal króla Władysława IV (1642) ukazuje niezwykle plastycznie władcę na koniu, dominującego nad panoramą armii. Na odwrocie widnieje jedna z najpiękniejszych panoram Gdańska, z wyraźnie zarysowanymi ważnymi budynkami miasta. W końcu XVII wieku zmalała liczba medali bitych w Gdańsku. Wśród późnych wytworów mennicy gdańskiej na uwagę zasługują medale króla Jana III Sobieskiego i seria pośmiertnych medali króla Augusta II Sasa. Jednym z ostatnich dzieł sztuki medalierskiej był medal wydany przez Gdańsk z okazji 100-lecia pokoju oliwskiego (1760). W okresie I Wolnego Miasta Gdańska wybijano medale na cześć cesarza Napoleona. Medale gdańskie wybijano w złocie i srebrze (niektóre osiągały wagę do 100 dukatów, czyli 340 g), rzadziej w innych metalach. Spełniały niekiedy funkcję informacyjną lub komentującą ważne dla całej społeczności wydarzenia. Zawarcie w 1730 roku ugody w Augsburgu między przedstawicielami odłamów protestanckich luteranizmu i kalwinizmu Gdańska upamiętnił w tym samym roku specjalnym medalem. Przedstawiał on stół ołtarzowy przykryty białym obrusem z wyhaftowanym herbem miasta, leżącymi na nim Biblią, kielichem ofiarnym i pateną (podstawką); obok okolnego napisu wyobrażenie to ilustruje nowy ceremoniał odprawiania nabożeństwa. Mennica Gdańska, obok oficjalnych medali zamawianych przez Radę Miejską, biła również medale na zamówienia gdańskich patrycjuszy, np. dla uczczenia wydarzeń rodzinnych. Na tych medalach spotykamy nazwiska m.in. Konnertów, Marcusa Jaschkego, Beniamina Maki, Johanna Ludwiga Schevekego, Aegidiusa Straucha czy Jacoba Schachmanna. Dużą grupę medali stanowiły wybite z okazji ślubów (m.in. Krystyny Schröder i Daniela Proitego w 1734, Johanna Doeringa i Carolin Grodek w 1788). Interesujące były medale związane z długim pożyciem małżeńskim. Srebrne gody w roku 1745 upamiętnili Heinrich Soermans z Anne Rammelmann, w 1753 Christoper Warchoł z Constancją Kempke, a złotym medalem swoje złote gody uczcili w 1734 Aegidius Glagau i Barbare Rosenau. W Gdańsku spotykamy medale wybite na cześć kobiet, np. Christin Uphagen (1689) czy Henriety Baranius (1791). Jednymi z ostatnich, wybitych na cześć osób prywatnych, były medale Karla Morgensteina (1852) i gdańskiego kolekcjonera Adolfa Meyera (1879). Obok medali dla Rady Miejskiej, Dadler i Höhnowie mieli prawo do wybijania okazjonalnych, religijnych, bez odniesień do miasta Gdańska, z tematyką związaną głównie z religijnymi posługami: chrztem, ślubem, pogrzebem. Na medalach tych znajdujemy tylko inicjały medalierów. Do końca XVIII wieku większość medali powstawała w mennicy gdańskiej, późniejsze (z wyjątkiem niektórych autorskich) wybijano poza miastem.
W latach 1815–1945 zamawiano medale zazwyczaj w mennicy berlińskiej, często projektowali je znakomici artyści: rodzina Loosów, Karl Fiszer, Karl Goetz.
Po roku 1945 medale związane z Gdańskiem wybijano w Niemczech sporadycznie. Współczesne medale gdańskie dzielą się na zamawiane przez władze miejskie, instytucje miejskie (muzea, szkoły, milicja/policja, partie polityczne, związki zawodowe) oraz firmowe, wybijane na zamówienia zakładów pracy, organizacji, stowarzyszeń artystycznych i społecznych. Wśród stowarzyszeń znaczące osiągnięcia emisyjne ma Gdański Oddział Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego. Liczba medali związanych z Gdańskiem wykonanych po roku 1945 przekracza 800. Niektóre wybijano w mennicy w Warszawie, większość jest dziełem artystów, małych odlewni i pracowni artystycznych najwybitniejszy polskich twórców współczesnych medali, nawiązujących do motywów gdańskich: Józef Gosławski (1908–1963; medal z okazji 500-lecia powrotu Gdańska, z roku 1954), Stanisława Wątróbska-Frindt (1934–1994), Wiktor Tołkin, Wacław Kowalik i Wawrzyniec Samp. Za najwybitniejsze osiągnięcia medalierskie wśród medali gdańskich z czasów niemieckich, bitych od połowy XIX wieku, można uznać m.in. m. wybity na 300-lecie Gimnazjum Gdańskiego (1858), 250-lecie zawarcia pokoju oliwskiego (1910) oraz z okazji 450-lecia Dworu Artusa (1931). Z medali bitych po roku 1945 uwagę zwracają: 500-lecia powrotu Gdańska do Polski (1954), poświęcenia kaplicy kapłańskiej w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (1965), na cześć księcia Świętopełka (1966) i 650-lecie Ratusza Głównego Miasta (1977).
