LASTADIA, łasztownia, stocznia, nast. ulica nad Motławą. Początkowo tereny stoczn. od ob. ul. Podwale Przedmiejskie do ul. św. Pawła (nieistniejąca: prostopadła do ul. L., od kośc. św. Piotra i Pawła prosto do Motławy), dalej (w kierunku płd.-zach.) składy masztów (Mastenfeld, Masztownia) i drewna na budowę kadłubów (Kahnfeld), dochodzące do ob. ul. Toruńskiej, dalej na płd. poza nią plac części żelaznych i sprzedaży tarcicy (Dielenmarkt, Targ Tarcicy, Dylowy). Nazwa L. wywodzi się z jęz. flam., oznacza miejsce wyładunku towarów, w jęz. niem. – plac, na którym statki obciążano towarami i balastem, a także miejsce budowy statków. Początkowo przystań portowa (pierwsza wzmianka pochodzi z 1362), przekształcona w notowaną od 1378 stocznię. Obejmowała obszar ok. 9 tys. m², z czego na place budowy bezpośrednio nad Motławą przypadało ok. 370 m², resztę zajmowało zaplecze gosp. W 1404 zbudowano tu 3 holki na zamówienie wielkiego szafarza zak. krzyż. Najstarsze urządzenia zniszczył pożar 14 V 1424; ponowne funkcjonowanie stoczni notowane od 1429, wilkierze z 1435–55 nakazywały w Gd. budowę statków tylko na L., pod nadzorem wyznaczanych corocznie 2 rajców. Każdy zwodowany statek poddawali oni przeglądowi (wysokie kary pieniężne groziły np. za wykorzystanie niewłaściwego budulca), pilnowali uiszczania opłat do kasy miejskiej przez wynajmujących stoczn. parcele budowniczych. Podczas wojny trzynastoletniej, na powiększonych terenach stoczn. zbudowano większość jednostek użytych w bitwie z Krzyżakami na Zalewie Wiślanym (15 IX 1463). Możliwości produkcyjne stoczni ocenia się na jednoczesną budowę kilkunastu większych jednostek. W 1474 zbudowano tu statek dla Genui, 1478 statek 70-łasztowy dla gdańszczanina Ludeke Wispendorfa, 1479 statek dla mieszczanina z Kampen (Holandia), 1486 wielką karawelę (o długości kilu 55 łokci), w latach 1510–14 na zlecenie mieszczan z Lubeki – 18 dużych okrętów. Według przepisów każdemu mistrzowi cechu cieśli okrętowych przyznano na terenie L. działkę, na której mógł wybudować szopę narzędziową. W 1520 L. spłonęła w pożarze Starego Przedmieścia. Po odbudowie, w 1528 zbudowano tu statek, którego długość porównywano do dł. ówczesnej Krämergasse (ul. Kramarskiej).
W 1544–45 na zamówienie króla Anglii Henryka VIII wybudowano tu karawele „Struse of Dawske” i „Morian von Danzig”, 1575 niewielki, 98-łasztowy statek „Samson von Danzig”, 1582 duży statek dla kupca weneckiego Candiote Giorgia Sicutiego. Wilkierz z 1597 poszerzył uprawnienia L. o remonty statków, wykonywane dotychczas na Brabanku. Od końca XVI i w 1. poł. XVII w. na L. malała produkcja, w związku z konkurencją stoczni hol., spadkiem zainteresowania gd. kupców własną flotą i zbyt małą głębokością Motławy w tym miejscu. Produkcję ograniczono do budowy mniejszych statków i stateczków wiślanych. Niewielkie ożywienie nastąpiło w związku z wojnami pol.-szw. i zamówieniami złożonymi przez króla pol. Zygmunta III Wazę: 1605–06 wybudowano 5 statków, 1610 okręt wojenny „Św. Eryk”, 1613 kilka mniejszych statków. W 1640 zbudowano tylko 1 duży i 1 mały statek oraz łódź. W 1646 ukończono budowę dużego statku „S. Paul”. Władze Gd., dążąc do ożywienia produkcji, od 1665 sprowadzały wykwalifikowanych pracowników z Holandii, powiększyły stocznię w kierunku płd.-zach. (o obszar placu drzewnego), 1668–71 zbudowano tu 7 statków dla hol. Kompanii Wschodnioindyjskiej. Nie uchroniło to jednak stoczni przed spadkiem produkcji. W wilkierzu z 1761 dopuszczono jako miejsca budowy statków także Brabank i Kępę, 1763 cieśle okrętowi zrezygnowali z dzierżawy dawnego placu drzewnego, podkreślając, że wcześniejsze miejsca służące do budowy statków i tak stoją puste. W końcu XVIII w. zbudowano pierwszą trwałą pochylnię (wcześniejsze, doraźne, rozbierano po ukończeniu budowy jednostki). 1 XI 1814 L. spłonęła po ostrzale artyleryjskim przez wojska prus. Odbudowana, 1825 wyprodukowała 6 statków. W 1855–74 na części dawnych terenów stoczn. (Lastadia 35) funkcjonowała stocznia Friedricha Heyna, budująca statki o ładowności nawet ponad 1000 t (650 łasztów), 8 VII 1857 stocznia spłonęła w pożarze części Starego Przedmieścia, odbudowana 1858, w 1864 wybudowała 7 żaglowych statków handl. Kres działalności przyniosły zmiany w technice i budowie statków żelaznych o głębszym zanurzeniu. Tereny postoczniowe zajęły fabryki, z najbardziej nowoczesną w Gd. fabryką wyrobów tytoniowych Jacoba Borga (1893–1929) w specjalnie wybudowanym budynku pod nr. 35. Przy ul. Lastadia 35d 1931–42 mieścił się zakład Państwowej Wytwórni Wyrobów Bursztynowych z Królewca, po 1945 w tym miejscu funkcjonowała (do końca 2002) Gd. Fabryka Farb Drukarskich. W 2004 przeprowadzono na jej byłym obszarze badania archeol., poprzedzające nową zabudowę mieszkalną, tzw. Nową Lastadię, powstałą w 2005–06 (5 kondygnacji, 190 mieszkań, 7 lokali usługowych na parterze).
BŚ, BM, DK
