GRODZISKO

< Poprzednie

Następne >

Grodzisko, Matthaeus Deisch, 1761–1765

GRODZISKO, wzgórze (ściśle: krawędź Wysoczyzny), pierwotnie Góra Gajowa (w 1385 hagensbergh), później Gradowa (w 1519 Hagelsberg), obecna nazwa obowiązuje od 1949 roku. Położone na zapleczu q Dworca PKS, między ulicami: 3 Maja od wschodu, Dąbrowskiego od północnego-zachodu, q Powstańców Warszawskich od zachodu i q Nowe Ogrody od południa. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1385 roku. Góra Gajowa była własnością zakonu krzyżackiego i leżała przy drodze prowadzącej z zachodu, wzdłuż q Potoku Siedleckiego, do q Głównego Miasta. Od początku XVI do XIX wieku uważana przez historyków gdańskich (m.in. q Bartholomäusa Wartzmanna, q Caspara Schütza, Georga Willenberga, Georga Melmanna, Christopha Hartknocha) i pomorskich (np. Thomasa Kantzowa z Pomorza Zachodniego) za miejsce, na którym znajdował się najstarszy gród gdański, z którego Gdańsk brał swój początek jako punkt osadniczy (q Gdańsk – początki miasta). Na upowszechnienie się takich opinii wpływało odkrywanie już w końcu XVI wieku śladów dawnego osadnictwa: licznych monet z IX–X wieku (ostatnie znalezisko przy pracach nad Krzyżem 2000-lecia Chrześcijaństwa) i pochówków (ciałopalnych, przedchrześcijańskich). Opinia ta wraca i obecnie, wskazując na Grodzisko jako pierwotne miejsce rozwoju Gdańska od początku X wieku. Od XVI wieku pod Górą Gradową odbywały się uroczystości związane z wyborem gdańskiego „grafa majowego”: zbrojne pochody i turnieje, stanowiące przegląd zdolności bojowej gdańszczan. Obszar Godziska został na tyle silnie naruszony pracami nad nowożytnymi q fortyfikacjami i następnie pracami zmieniającymi jego charakter na rekreacyjny, że współczesne badania archeologiczne nie są w stanie precyzyjnie ustalić jego pierwotnego charakteru. Nowożytne fortyfikacje Grodziska obejmują wzniesione w latach 1655–1668 przez q Georga Strakowskiego bastiony: Jerozolimski i Kurkowy oraz broniący dawnej Bramy Siedleckiej (Majorów) bastion Neubaura (1683–1685).

Zdobycie 22 V 1807 fortów Grodziska przez oblegające Gdańsk wojska francuskie zmusiło pruskie dowództwo twierdzy do kapitulacji (podpisana 24 maja). Szczyt wzgórza zajmuje rozbudowana w roku 1811 Reduta Napoleońska. Przez rok 1813 prowadzono jej ostrzał, ale szturm na miasto wojska rosyjsko-pruskiego przypuściły od południowej strony q Biskupiej Górki. Fortyfikacje modernizowano w czasach pruskich. W latach 1867–1874 przy generalnej przebudowie nadano Grodzisku zarys poligonalny, w 1880–1882 przy obecnej ul. 3 Maja powstały q koszary dla wschodniopruskiego batalionu pionierów, a w 1891–1894 przebudowane na q szkołę wojenną (obecnie Powiatowy Urząd Pracy). W 1898 roku wystawiono poległym podczas walk o Grodzisko w latach 1734, 1807 i 1813 żołnierzom rosyjskim zachowany pomnik z fińskiego granitu. W części południowo-zachodniej, gdzie od roku 1543 miały strzelnicę q bractwa strzeleckie (zwane też kurkowymi – stąd nazwy ulic: Schützengang, obecna ul. Strzelecka, i Schießstange, obecna ul. Kurkowa, przy której od 1858 istnieje więzienie (q Areszt Śledczy)), dokonano ogromnych prac niwelacyjnych (na obszarze około 3,5 ha), wznosząc przy Promenade (ul. 3 Maja) w okresie 1851–1945 Dom Strzelecki (q Ogród Strzelecki i Dom Strzelecki), strzelnicę im. Fryderyka Wilhelma i boisko (w latach 1992–2009 targowisko, obecnie budynek prokuratury, Centrum Sprawiedliwości, przy ul. 3 Maja).

U podnóża Grodziska powstał przed rokiem 1380 szpital Bożego Ciała, na przyległym obszarze od roku 1819 zakładano cmentarze (q cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół u podnóża Grodziska). Zlikwidowane po II wojnie światowej miejsca pochówków tysięcy gdańszczan upamiętniono Cmentarzem-Pomnikiem Nieistniejących Cmentarzy (2002). W roku 1913 na szczycie Grodziska powstał budynek głównej gdańskiej radiostacji garnizonowej, w latach 1919–1920 była tu siedziba gdańskiego Freikorpsu. Po I wojnie światowej i demilitaryzacji II WMG radiostację przekazano w ręce cywilne, w 1926 wzniesiono maszty lokalnej gdańskiej rozgłośni (q Radio Gdańsk do 1945). Część umocnień rozebrano z przeznaczeniem na park, budynki zaadaptowano na mieszkania oraz siedziby bractw studenckich z q THD.

Podczas II wojny światowej od 1942 roku Gdańsk przystosowano do zadań obrony przeciwlotniczej, stawiając działa i budując schrony przeciwlotnicze. Po roku 1945 kazamaty wykorzystywano na magazyny przedsiębiorstw państwowe, budynki zajmowało MO. W czerwcu 1945 władze radzieckie przekazały Polskiemu Radiu wojskowemu radiostację, 29 czerwca ze zlokalizowanego w tym miejscu studia nadana została próbna audycja. Studio radiowe istniało tu do 25 V 1947 (przeniesione do Wrzeszcza, al. Grunwaldzka 18). Maszt radiostacji do roku 1962 (od 18 VIII 1962 maszt w Chwaszczynie) wykorzystywany był do emisji programów PR oraz do zagłuszania polskojęzycznych audycji nadawanych z Zachodu. Teren radiostacji i okolicznych fortów ogrodzony i patrolowany przez wojsko był niedostępny dla osób postronnych. W końcu lat 70. XX wieku powstał projekt powołania Młodzieżowego Centrum Kultury, w 1997 podjęto decyzję zagospodarowania Grodziska jako Parku Kultury i Wypoczynku. Na Bastionie Jerozolimskim wystawiono w roku 2000 górujący nad okolicą Krzyż 2000-lecia Chrześcijaństwa. Działa tam q Centrum Hewelianum. AJ JDan MrGl BŚ