BRZEŹNO
| < Poprzednie | Następne > |
BRZEŹNO (1480 Bresin, 1570 Brieszno, 1613 Bresen, Brösen). Obecnie jednostka pomocnicza Gdańska (q administracyjny podział).
Wieś. Początkowo obszar od XIII wieku należący do q klasztoru cystersów w Oliwie, wieś rybacka wzmiankowana od roku 1480. Poglądy, jakoby wieś istniała już w XIII wieku i nosiła nazwę Prusicino, trzeba odrzucić jako błędne (q Barniewice). W roku 1570 wzmiankowano istniejącą tu karczmę, obszar obejmował 2 włóki należące do sołtysa wsi, 22 włóki należące do rybaków, 5 włók należących do komorników i 22 ogrody należące do rybaków. W czasie q wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym całkowicie zniszczona (1577), odbudowana, puszczana przez cystersów w dzierżawę. Centrum wsi zlokalizowane było wokół obecnej ul. Pułaskiego. W roku 1769 w części północno-zachodniej (okolice obecnego q mola w Brzeźnie) 35 mórg wydzierżawił od klasztoru Franz Carl Deissel, budując tu wytwórnię saletry, upadłą w roku 1793. Część ta do 1945 zwana była Sankt Peter (św. Piotr), od błędnej lub celowej zmiany nazwy z Salpeter (saletra). W roku 1771 wieś liczyła 14 domów i 194 mieszkańców (76 rybaków, większość pozostałych była robotnikami w porcie gdańskim, okolicznych kuźniach i młynach). Od 1772, po I rozbiorze Polski, w granicach państwa pruskiego; po dokonanej tegoż roku przez króla Fryderyka II Wielkiego kasacji klasztoru w Oliwie do roku 1807 Brzeźno należało do tzw. dóbr oliwskich (Amt Oliva), zarządzanych przez państwo. W 1781 mieszkało tam 127 osób (wszyscy katolicy), 1782 było 12 domów. Dzierżawione za czasów klasztornych przez rybaków gospodarstwa stały się ich własnością, stopniowo wykupywaną przez nowych przybyszy. Od 1781 grunty i domy skupywał kontroler akcyzy Gottfried Geppelt (w konsekwencji wszedł w posiadanie 61 mórg ziemi), odsprzedał je Johannowi Ulwichowi, następnie właścicielami byli urzędnik Gotthilf Dallmer, od roku 1804 mjr Ernst von Zieten (1770–1848, w okresie wojen napoleońskich m.in. uczestnik bitwy pod Waterloo, późniejszy marszałek pruski), od 1818 inspektor powiatowy Johann Jung, który dysponował w Brzeźnie obszarem o powierzchni 195 morgów.
W okresie q I Wolnego Miasta Gdańska (WMG) wieś wchodziła w skład jego terytorium, w latach 1814–1877 w skład tzw. dóbr Mosty, w latach 1877–1914 w skład gminy wiejskiej q Zaspa. Po wybrukowaniu w roku 1830 drogi do q Nowego Portu (Neufahrwasserweg, obecnie ul. Krasickiego), w latach 1838–1848 wybudowano z funduszy państwowego drogę do Gdańska przez q Nowe Szkoty. Po roku 1868 zbudowano na wzniesieniu (wydmie) na północno-zachodnim brzegu q jeziora Zaspa (okolice obecnej ul. Zelwerowicza, Kotarbińskiego, Osterwy i Galla) fort (q fortyfikacje) stanowiący element zabezpieczenia od zachodu Nowego Portu i połączony z nim drogą. Fort (ostatecznie zniwelowany około roku 1967) zbudowany był na planie pięciokąta, z 4 kaponierami i redutą, otoczony fosą i wałami. W sąsiedztwie fortu przebiegała od roku 1867 linia kolejowa (q kolej), która połączyła Brzeźno z Gdańskem.
W 1871 we wsi zamieszkiwało 249 osób, w 1880 – 358, w 1890 – 597, w 1900 – 2041, większość mieszkańców stanowili pracownicy zakładów przemysłowych w Gdańsku. W roku 1891 wybudowano szkołę (przy Friedrichstraße 7 (ul. Pułaskiego)). W 1890 uruchomiono zbudowane przez właściciela kąpieliska q Hermana Kullinga pierwsze sezonowe połączenie tramwajowe z przystankiem kolejowym Brzeźna na linii do Nowego Portu, zlikwidowane w roku 1891 jako nierentowne (q tramwaje), w początku XX wieku doprowadzono elektryczność. W roku 1896 (na terenie obecnego parku) wybudowano artyleryjską baterię nabrzeżną (6 dział kalibru 210 mm), przebudowaną w latach 1908–1913 (betonowe schrony, 4 działa kalibru 150 mm), tzw. Strandbatterie (bateria plażowa). W tym samym czasie wybudowano też w północnej części dawnego fortu tzw. Dorfbatterie (bateria wiejska), złożoną z 4 stanowisk haubic kalibru 283 mm i 5 bunkrów (obecnie w większości wykorzystywane w charakterze garaży). Stałe połączenie tramwajowe z Gdańskiem Brzeźno uzyskało w roku 1900 linią poprzez Nowy Port, w 1901 z Wrzeszczem (q tramwaje).
Kąpielisko. Działało już przed rokiem 1804, kiedy właściciel wsi mjr E. von Zieten oferował (z podkreśleniem, że tak jak we wcześniejszych latach) pokoje, wyżywienie oraz możliwość kąpieli w łazienkach z podgrzewaną wodą morską. Wykorzystywane w czasach I WMG, w 1810 rozbudowane, w 1813 zniszczone przez sztorm. W roku 1820 mistrz murarski z Nowego Portu Friedrich Bladau na terenie wydmowym (8 mórg), wykupionym od pruskiego inspektora prowiantowego Johanna Junga, wybudował nowy dom kąpielowy oraz pensjonat dla gości, zniszczone przez pożar w roku 1830. W 1831 działkę Friedricha Bladaua nabył rząd rosyjski, planując budowę magazynów wojskowych. W celu usprawnienia transportu zaopatrzenia ze stojących w porcie okrętów wybrukowano drogę do Nowego Portu (obecnie ul. Krasickiego), którą dla ochrony przed piaskiem osłonięto założoną na wydmach leśną plantacją. W tym czasie rząd pruski wykupił 68 mórg położonych obok wydm, na których posadzono drzewa mające je umocnić oraz zabezpieczyć koryto q Wisły przed zapiaszczeniem. Inwestycje te stały się zalążkiem przyszłego parku kuracyjnego. W roku 1832 rosyjską działkę odkupił q Wilhelm Pistorius, wznosząc kolejny zakład kąpielowy, z ogrodem, według prasowych anonsów: „ozdobiony (…) nowymi urządzeniami i pięknymi balustradami”. Rozpoczął działalność 1 VI 1833. Gości z Gdańska dowoziły specjalne omnibusy. W 1835 reklamowano go, podkreślając, że ma utwardzone nawierzchnie części wejściowych i dziedzińca zakładu, nowe drzewa liściaste i kwiaty. Wybudowano w nim belweder widokowy z widokiem na redę i cumujące statki oraz (po przeciwnej stronie) na wzgórza ciągnące się od q Strzyży po q Oliwę. Sukcesywnie rozbudowywany w latach 1840–1842: powstał dom kuracyjny (Kurhaus) z 40 pokojami, z dużą salą i łazienkami, do których doprowadzono wodę morską.
Przekształceniu Brzeźna pod koniec XIX wieku z osady rybackiej w kurort z eklektycznymi willami, otoczonymi ogrodami, pensjonatami i restauracjami, towarzyszyło powstanie nadbrzeżnej promenady łączącej park, tzw. Lasek Brzeźnieński, z Nowym Portem, a poprzez kanał portowy także z plażą na q Westerplatte oraz, w przeciwnym kierunku, z q Jelitkowem i Sopotem. W roku 1892 dom kuracyjny Wilhelma Pistoriusa spłonął. W 1893 zastąpił go zbudowany w innym miejscu, przy obecnej ul. Zdrojowej 2, istniejący i obecnie dom kuracyjny. Dla osób, które odstraszała zimna woda Bałtyku, przygotowywano w nim ciepłe kąpiele morskie. Wokół eklektycznego budynku powstał niewielki ogród, oddzielony od reszty parku wysokim metalowym ogrodzeniem, za którym urządzono ścieżki spacerowe i wykwintne klomby. Dawne plantacje leśne poprzecinane zostały ścieżkami, a między nimi urządzono nieco skromniejsze kwietniki i żywopłoty. Wzdłuż tras spacerowych ustawiono ławki i inne elementy architektury ogrodowej, m.in. 3 altany i muszlę koncertową. Kuracjusze mogli słuchać koncertów i korzystać z różnych urządzeń sportowych: kortów tenisowych, boisk do gry w krykieta, a w latach 20. XX wieku także z pola golfowego. Po śmierci Wilhelma Pistoriusa zakład kąpielowy wraz z 36 ha sprzedano Hermanowi Kullingowi, który z kolei w 1899 odsprzedał go (bez gruntu) Towarzystwu Akcyjnemu Höcherl. Po modernizacji kąpieliska w roku 1900 przed budynkiem, od strony plaży, na szerokim ziemnym tarasie, urządzono ogródek kawiarniany, w którym pod 2 regularnymi rzędami formowanych w kule lip ustawiono meble ogrodowe. Stamtąd szerokimi schodami schodziło się prosto na plażę. W roku 1900 pomiędzy domem zdrojowym a plażą wzniesiono halę plażową (Strandhalle; nie istnieje): duży drewniany budynek z 2 wieżami widokowymi, loggiami, tarasami i galeryjkami. Na przedłużeniu obecnej ul. Kuracyjnej powstało drewniane molo (początkowo o długości 100, następnie 250 m i szerokości 6 m), zakończone platformą widokową. Na przełomie XIX i XX wieku zaraz za halą plażową, przy prowadzącej w stronę Jelitkowa promenadzie, powstały drewniane łazienki kąpielowe. W roku 1905 kąpielisko nabył kupiec Karl Grabbow, od którego następnie (1910) odkupiła je za 500 tysięcy marek gmina Brzeźno. W przededniu I wojny światowej na polecenie władz wojskowych rozebrano łazienki kąpielowe.
W granicach Gdańska. Na mocy dekretu królewskiego z 17 X 1890 na potrzeby rozbudowującego się portu wyłączono z obszaru wsi parcelę o powierzchni 12,60 ha (powstał na niej port wolnocłowy, w 1899). Od początku XX wieku trwały przygotowania do włączenia jej w całości w granice administracyjne Gdańska. By to ułatwić, a zarazem zapobiec choć w pewnym stopniu późniejszej spekulacji ziemią, władze Gdańska nabyły tu 20 ha ziemi. Ostatecznie wieś została włączona w granice Gdańska 1 IV 1914, jej powierzchnia wynosiła wówczas 156,32 ha, zamieszkiwały w niej 2504 osoby. W okresie zdemilitaryzowanego q II WMG usunięto uzbrojenie baterii nadbrzeżnych, 2 IX 1928 odsłonięto na jednym ze schronów baterii plażowej pomnik 17. Pułku Artylerii Ciężkiej, poświęcony żołnierzom poległym podczas I wojny światowej. W latach 1922–1923 wybudowano kościół rzymsko-katolicki (q kościół św. Antoniego Padewskiego). Do roku 1928 odbudowano również kąpielisko i molo, wznosząc po drugiej stronie ul. Kuracyjnej nowe łazienki (drewniane pomosty i przebieralnie służyły plażowiczom do początku lat 70. XX wieku). W 1922 odwiedziło Brzeźno 92 tysięcy turystów, w 1936 aż 168 tysięcy. W roku 1934 liczba stałych mieszkańców wynosiła 3400 osób.
25 III 1945 Brzeźno zostało zajęte przez armię radziecką, częściowo zniszczone. Mimo nieodbudowania kąpieliska nadal było licznie odwiedzane przez plażowiczów, do lat 60. XX wieku zachowując charakter osady rybackiej; działała jeszcze wówczas jedna z 8 gdańskich przystani rybackich. 7 VI 1945 rozpoczęła zajęcia w prowizorycznie wyremontowanej dawnej szkole (w budynku dla dziewcząt, budynek dla chłopców rozebrano) Szkoła Podstawowa nr 20, przy ul. Północnej (od 1958 przy ul. Wczasy 3); między 28 a 29 VI 1945 (w ramach obchodów Dni Morza) w Brzeźnie odbył się pierwszy zlot harcerzy z województwa gdańskiego i ich uroczyste zaślubiny z morzem. Radykalną zmianę charakteru Brzeźna przyniosły lata 1962–1984, kiedy nabrało ono charakteru jednej z sypialń miasta, z nowymi blokami (także z wielkiej płyty) i hotelowcami dla pracowników gdańskich stoczni, portu i zakładów przemysłowych. W latach 1962–1966 nowa zabudowa pojawiła się na ul. Gdańskiej, większości Mazurskiej, Plater, Korzeniowskiego, Walecznych, Dworskiej (17 hotelowców), Chodkiewicza i Hallera, w 1967–1972 przy ul. PCK, Walecznych, Mazurskiej, Orlej, w 1974–1976 wzniesiono 17 bloków przy ul. Łozy, 3 bloki przy ul. Puławskiego, domki jednorodzinne przy ul. Łozy i w okolicach ul. Zelwerowicza, w 1981–1984 przy ul. Plater i Korzeniowskiego. Nieukończony w latach 80. XX wieku hotelowiec Stoczni Północnej przy zakończeniu al. Hallera rozebrano w roku 2001. W 1965 oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 73 przy ul. Dworskiej 34 (następnie Gimnazjum nr 14, zamknięte w 2009). Rozwój sypialni, wzrost liczby ludności w połączeniu z zanieczyszczeniami wód Zatoki Gdańskiej (w tym zamknięcie plaż) wpłynęły na radykalną zmianę dotychczasowego charakteru Brzeźna: przestało funkcjonować nadmorskie kąpielisko, zanikła przystań rybacka.
Radykalne zmiany i powrót do kąpieliskowo-wypoczynkowego charakteru Brzeźna przyniosła transformacja ustrojowa z przełomu lat 80. i 90. XX wieku. W roku 1992 ponownie otwarto plaże, w latach 1993–1996 zbudowano nowe kąpielisko (pod zarządem Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji), z nowym molem, około 1 km na zachód od poprzedniego (q molo w Brzeźnie), ciąg rowerowo-pieszy łączący Brzeźno z Sopotem, wybudowano nowe hotele (w 2002 Lival, w 2003 Villa Pascal, w 2005 Villa Corona). Od 2009 park (od 2002 im. Jeana Georga Haffnera) poddawany jest rewaloryzacji. W latach 1994–1997 przy ul. Krasickiego powstawał obecny Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych nr 1. W latach 2009–2011 powstało osiedle bloków przy ul. Nadmorski Dwór.
| Karola Adwentowicza (nazwa nadana w 1977 drodze przy ogródkach działkowych na południe od ul. Łozy, wobec braku zabudowań skreślona z listy gdańskich ulic w 1997) |
| Władysława Broniewskiego (od 1974) |
| Brzeźnieńska (Am Seestrande) |
| Cicha (Kurze Straße) |
| Zbigniewa Cybulskiego (od 1997) |
| Mieczysławy Ćwiklińskiej (od 1977) |
| Xawerego Dunikowskiego (od 1974) |
| Dworska (Weißhöfer Straße) |
| q Iwo Galla |
| Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (od 1974) |
| Gdańska (Danziger Straße) |
| Tadeusza Gwiazdowskiego (1951–1993 Lucjana Szenfelda) |
| al. gen. Józefa Hallera (Ostseestraße; 1953–1990 al. Karola Marksa, od nr. 227 do końca) |
| Herbowa (od 1977) |
| Jantarowa (od nr. 21 do końca) |
| Bogumiła Kobieli (od 1994) |
| Józefa Konrada Korzeniowskiego (Olivaer Straße, Augustastraße) |
| Józefa Kotarbińskiego (od 1977) |
| Ignacego Krasickiego (Neufahrwasserweg) |
| Łamana (Glettkauer Straße) |
| Łozy (Feldweg) |
| Mazurska (Cecilienstraße) |
| Miła (Pistoriusstraße) |
| Młodzieży Polskiej (Jungstraße; do 1977 Janka Krasickiego) |
| Nadmorski Dwór (od 2011) |
| Oksywska (Helaer Straße) |
| Orla (Keyselstraße) |
| Juliusza Osterwy (od 1977) |
| Emilii Plater (Dorotheenstraße) |
| Polskiego Czerwonego Krzyża (od 1967) |
| Południowa (Südstraße) |
| Portowców (od 1958) |
| Północna (Nordstraße) |
| Kazimierza Pułaskiego (Friedrichstraße, do 1945 Conzestraße) |
| Ludwika Solskiego (od 1974) |
| Sternicza (Kullingstraße) |
| Sybiraków (od 1994) |
| Uczniowska (Redefkaweg; od nr. 45 do końca) |
| Walecznych (Viktoriastraße) |
| Wczasy (Konradshammerstraße) |
| Zdrojowa (Kurstraße) |
| Aleksandra Zelwerowicza (od 1977) |
