ZASPA

< Poprzednie

Następne >

Zaspa

Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu

ZASPA, ob. 2 jednostki pomocnicze Gd. (q administracyjny podział), pocz. stacja rybacka na 40 łodzi, także do połowu śledzi nad q jeziorem Zaspa, od którego wzięła nazwę, nadana q opactwu oliwskiemu przez księcia q Świętopełka. W miarę kurczenia się jeziora przekształciła się w osadę wiejską, leżącą w rejonie ob. ul. Gdańskiej i Uczniowskiej. W 1576 wraz z innymi dobrami q cystersów oliwskich splądrowana i spalona przez gd. protestantów w odwecie za banicję nałożoną na Gd. przez króla pol. Stefana Batorego; w sierpniu 1577 pole bitwy sił gd. z oblegającymi miasto wojskami królewskimi (q wojna Gd. z królem pol. Stefanem Batorym). W XVII w. teren ob. Z. porastał gęsty sosnowy las, schodzący ze wzgórz morenowych; na łąkach między lasem a mierzeją powstawały gospodarstwa rolne, których zabudowania, nazywane dworami (q Czerwony Dwór, q Czarny Dwór, q Biały Dwór, q Królewski Dwór, q Rozstaje) powstawały wzdłuż drogi omijającej las od wsch.; do wsi należały też dwory lokowane od XVIII w. bliżej Wisły (Lwia Dolina, ob. q Letnica). W 1611–16, przy podziale dochodów opactwa oliwskiego na części, z których oddzielne dochody miały przypadać opatowi oraz konwentowi, jurysdykcję nad wsią otrzymał konwent. Podczas q oblężenia Gd. 1734 na polach między q Nowymi Szkotami, wspomnianym lasem sosnowym a q Oliwą, na obszarze ob. osiedli q Młyniec i q Przymorze (Małe Przymorze) rozlokowany był obóz wojsk saskiego elektora. W wyniku I rozbioru Polski (1772) razem z oliwskimi dobrami cystersów znalazła się w granicach Królestwa Prus, było tam wówczas (Saspa) 20 gospodarzy oraz 4 najmitów, gospodarujących na 34 włókach czynszowych; ogółem wieś liczyła 128 mieszkańców (65 mężczyzn i 63 kobiety, w tym 34 dzieci do lat 12). We wsi były 122 konie, 129 sztuk bydła i 96 świń. W 1807–1813 wchodziła w skład q I Wolnego Miasta Gdańska (WMG). Wiosną 1829, w wyniku powodzi Wisła przelała się przez jezioro Zaspa, żłobiąc nowe, efemeryczne ujście do morza pomiędzy q Nowym Portem a q Brzeźnem. W tym samym roku armia prus. zakupiła część pól ówczesnej wsi q Strzyża, graniczących z gruntami Z. po wsch. stronie Szosy Oliwskiej (ob. al. Grunwaldzka), na których urządzono poligon wojsk. zw. Großer Exerzierplatz (Wielki Plac Ćwiczeń). W 1865 wycięto las sosnowy w pasie toru kolejowego w związku z budową linii kolejowej Gd.–Koszalin, uruchomionej 1870. W 1867 uruchomiono linię kolejową z Gd. do Nowego Portu, omijającą jezioro Zaspa; 1913–17 wybudowano przy niej rozrządową stację towarową do obsługi portu oraz lokomotywownię i przystanek kolejowy Gd.-Zaspa, od 1 I 1975 Gd.-Zaspa Towarowa. W 1913 część poligonu przeznaczono na q lotnisko. W 1911–12 uruchomiono ujęcie wody pitnej wzdłuż drogi do dworów Z., ze stacją pomp w pobliżu dworu Rozstaje, intensywny pobór wody spowodował szybkie osuszenie podmokłych łąk, pociętych gęstą siecią typowo żuławskich kanalików. W 1913 doprowadzono prąd elektryczny. 1 IV 1914 Z. wyłączono z należącej do pow. Wyżyny Gd. (Danziger Höhe) gminy Oliwa i włączono do miasta Gd. (niewielkie fragmenty gruntów Z. weszły w jego skład już 1891 i 1903). W chwili przyłączenia Z. liczyła 3169 mieszkańców i zajmowała obszar 826,3 ha, z których zaledwie 18,3 ha stanowiły tereny zabudowane – gł. w ob. Letnicy, gdzie koncentrowała się większość ludności. Teren wsi rozciągał się od Wisły i Letnicy poprzez właściwą Z. (rejon ob. ul. Uczniowskiej i Gdańskiej) po Czerwony Dwór na ob. Przymorzu. Po utworzeniu q II WMG lotnisko przekazano na potrzeby cywilne. Ponieważ dużą część ludności Z. stanowili przybysze z Kaszub i Kociewia szukający zatrudnienia w porcie oraz pobliskich stoczniach i fabrykach, jedną z nielicznych szkół elementarnych z jęz. pol. q Senat WMG ulokował na Z., w istniejącym i ob. budynku przy ul. Gdańskiej 32 (q szkoły senackie). Podczas walk o Gd. w marcu 1945 zniszczone zostały położone na obrzeżach lotniska dwory Z., z wyjątkiem dworu Rozstaje. W związku z planowanym zamknięciem lotniska (30 III 1974) już 1 X 1973 rozpoczęto budowę pierwszych bloków mieszkalnych powołanej rok wcześniej Lokatorsko-Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej Zaspa, pierwsi mieszkańcy wprowadzili się 16 VII 1974 do bloku przy ul. Pilotów 20. Dla powstałej w ten sposób dzielnicy (gł. projektant – Roman Hordyński) przyjęto nazwę Z. 30 XII 1977 uruchomiono linię tramwajową wzdłuż al. Rzeczypospolitej z Jelitkowa poprzez Przymorze i Zaspę do dolnego Wrzeszcza. W 1980–88 mieszkańcem Z. (ul. Pilotów 17D) był q Lech Wałęsa. 12 VI 1987 na terenie ob. q Parku Jana Pawła II mszę św. celebrował papież Jan Paweł II. W 2008 w miejscu, w którym stał ołtarz, urządzono tzw. Zielony Pomnik z tablicą pamiątkową. Wizytę papieża na Z. upamiętnia też granitowy pomnik (proj. Mariusz Kulpa) wzniesiony 1999 na placu Trzeciego Tysiąclecia przy q kośc. Opatrzności Bożej. W 1990 imię Jana Pawła II nadano pobliskiej szkole podstawowej przy ul. Meissnera, a nast. utworzonemu w tym miejscu zespołowi szkół.

15 XII 1990 z LWSM Zaspa wyodrębniono spółdzielnie: Młyniec, Rozstaje i Domki na Rozstajach, administrujące już istniejącymi budynkami, zamieszkanymi przez 31 tys. mieszkańców – oraz spółdzielnię Zaspa, która w latach 90. XX w. wybudowała kompleks nowych bloków mieszkalnych przy al. Jana Pawła II, w pobliżu q Szpitala św. Wojciecha. Po 2000 miejsce lokalizacji nowych niewielkich osiedli i budynków mieszkalnych, tzw. deweloperskich, wewnątrz i na obrzeżach Z. Od 1992 podzielona jest na 2 jednostki pomocnicze Gd.: Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje, ich granicą jest al. Rzeczypospolitej, stanowiąca wraz z prostopadłą doń al. Jana Pawła II główną oś komunikacyjną. ZdK

al. Jana Pawła II (od nr. 2 do nr. 6 parzyste) Jana Nagórskiego Pilotów Stanisława Skarżyńskiego

Zaspa-Młyniec. Ulice

Jerzego Bajana

al. Rzeczypospolitej (strona zachodnia, niezamieszkana)

Braci Lewoniewskich

Dywizjonu 303

Franciszka Hynka

Startowa

RED

Zaspa-Rozstaje. Ulice

Budziszów

al. Rzeczypospolitej (część wschodnia, niezamieszkana)

Zbigniewa Burzyńskiego

Konstantego Ciołkowskiego

Czarny Dwór (niezamieszkana)

Stefana Drzewieckiego

Adolfa Dygasińskiego

al. Jana Pwała II (od nr. 3 do 29 nieparzyste i od nr. 20 do 50 parzyste; początkowo al. XXX-lecia PRL)

Kazimierza Jeżewskiego

Kombatantów

Janusza Korczaka

Leszczyńskich

Braci Majewskich

Janusza Meissnera

Augustyna Necla

pl. Trzeciego Tysiąclecia

Polonii Gdańskiej

Powstańców Wielkopolskich

Henryka Wieczorkiewicza

Żwirki i Wigury

RED