STRAŻ WARTOWNICZO-KONWOJOWA UNRRA I STRAŻ MORSKA
| < Poprzednie | Następne > |
STRAŻ WARTOWNICZO-KONWOJOWA UNRRA I STRAŻ MORSKA. Powołana do ochrony towarów i artykułów dostarczanych po zakończeniu II w. świat. przez q UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation – Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) oraz wymiany handl. z innymi państwami, odbywającej się przez porty w Gd., Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu. Dostawy UNRRA oraz Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w 1945–47 składały się z art. żywnościowych, odzieżowych, przem. i ochronnych. Niewystarczająca ochrona w porcie i podczas transportów gł. kolejowych, w głąb kraju, stwarzała możliwości masowego rabunku tych towarów. Walka ze złodziejskimi gangami stanowiła poważny problem w pracy portów i była zadaniem niezwykle trudnym (w grabieniu towarów uczestniczyli także żołnierze Armii Czerwonej). Dodatkowo sytuację komplikowała różnorodność służb mundurowych w portach i miastach portowych, m.in. Straży Portowej, Straży Biura Odbudowy Portów, MO, oraz brak koordynacji i ścisłego określenia zadań w ich działaniu.
Poprawić sytuację miała utworzona 1 III 1946 Straż Wartowniczo-Konwojowa dla transportów UNRRA, która do służby weszła 30 III 1946. Jej gł. zadaniem była ochrona unrowskich towarów od chwili przybycia statków do portu oraz podczas transport tych towarów na miejsce przeznaczenia w kraju. Podlegała bezpośrednio Ministrowi Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Była formacją skoszarowaną, siedziba dowództwa mieściła się w Gd.-Oliwie, przy al. Sprzymierzonych 33 (ul. Wita Stwosza). Dowodził płk Stanisław Pawłowski, zast. był mjr Włodzimierz Sawa-Borysławski. Licząc początkowo 1500 funkcjonariuszy, podzielona została na 4 bataliony, stacjonujące w portach Gd., Gdyni, Szczecina i Świnoujścia. Przestępstwa przez nią wykryte i rozpoznane były przekazywane Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem, MO lub prokuraturze. W okresie od kwietnia do lipca 1946 oddała tym organom 362 sprawy.
Rozszerzająca się ingerencja Straży na niemal wszystkie dziedziny życia portowego wywoływała sprzeciw ww. innych formacji, zwł. wobec braku określenia jej kompetencji w stosunku do innych urzędów portowych. Doprowadzało to do konfliktów ze służbami celnymi i z pozostałymi jednostkami ochronno-kontrolnymi. W celu polepszenia stanu zabezpieczenia ładunków w portach Główny Urząd Morski opracował regulamin, uwzględniający połączenie Straży Portowej i Straży Wartowniczo-Konwojowej w jedną formację p.n. Straż Morska. Nastąpiło to 1 XI 1946. Nowa jednostka przejęła wszystkie zadania ochronne w portach oraz podczas dostarczania towarów UNRRA na miejsce przeznaczenia. Służbowo podlegała Ministerstwu Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Przy pełnieniu służby wartowniczej w portach konwojowaniu, ściganiu przestępców itd. posługiwano się regulaminami służby wewnętrznej Wojska Polskiego. Straż Morska była formacją skoszarowaną, a jej funkcjonariuszami zostali m.in. zdemobilizowani uczestnicy walki zbrojnej w szeregach armii pol. powstałej w Związku Radzieckim, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, żołnierze – partyzanci, gł. z AK, członkowie partii politycznych – PPS i PPR oraz związkowi działacze. Komendantem został płk Stanisław Pawłowski (b. dowódca Straży Wartowniczo-Konwojowej UNRRA), jego zastępcami: mjr Włodzimierz Sawa-Borysławski i mjr Henryk Połowniak, szefem sztabu Roman Wójcicki. Siedziba dowództwa mieściła się w Gd., w b. siedzibie Straży Wartowniczo-Konwojowej przy al. Sprzymierzonych (ul. Wita Stwosza). Straż Morska dzieliła się na oddziały portowe, te z kolei na kompanie i plutony. Oddziały stacjonowały w portach Gd., Gdyni, Szczecina i Elbląga. Największy oddz. mieścił się w Gdyni (9 kompanii, łącznie 1332 funkcjonariuszy, w tym 45 w stopniach oficerskich). Drugi co do wielkości był oddział w Gd. (7 kompanii, 866 strażników, z czego 34 oficerów). Oddział w Szczecinie posiadał 656 etatów (w tym 24 stanowisk oficerskich), najmniej liczny był oddział osłaniający port w Elblągu (55 funkcjonariuszy, 2 oficerów). Komendant Straży Morskiej był mianowany i odwoływany przez Ministra Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Bezpośredni nadzór nad wykonywanymi przez Straż zadaniami sprawował dyrektor Głównego Urzędu Morskiego. Funkcjonariusze SM byli umundurowani; w celu ułatwiającym identyfikację nosili na widocznym miejscu metalowe znaczki z numerami odpowiadającymi numerom legitymacji służbowych. Działalność Straży Morskiej okazała się na tyle skuteczna, że praktycznie zanikły kradzieże w portach, choć największych problemów dostarczali w tym wypadku żołnierze radz. (zdarzały się przypadki, że w portach kradli unrowskie towary prosto ze statków, przeładowując je na swoje jednostki pływające, rabunków dokonywali również z załadowanych i zaplombowanych wagonów PKP, przygotowanych do transportów w głąb kraju). Zjawisko to ustało z chwilą wydania rozkazu przez dowódcę radz. marynarki, zabraniającego radzieckim żołnierzom wstępu do cywilnych części pol. portów. 31 XII 1947 ta niezwykle skuteczna formacja odnotowująca znaczne sukcesy w zwalczaniu kradzieży towarów z pol. portów i z transportów przewożących do różnych miejscowości w Polsce, została rozwiązana, gł. z powodu zakończenia działalności UNRRA w Europie 31 XII 1946.
