RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA
| < Poprzednie | Następne > |
,_Balthasar_Friedrich_Leizel,_oko%C5%82o_1780.JPG)
RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA, ul. Długa 46, hist. siedziba samorządu miejskiego, miejsce obrad jej organów tj. q Rady Miejskiej, q Ławy, od 1526 także q Trzeciego Ordynku; później także miejsce pracy q burmistrza. Pierwotnie jednopiętrowy budynek wzniesiony w 1. poł. XIV w., rozbudowany przez mistrza murarskiego Heinricha Ungeradina 1379–82. Kolejne prace z 1454–57 związane były z przybyciem do Gd. króla Polski Kazimierza Jagiellończyka na pocz. q wojny trzynastoletniej, który potwierdził 25 V 1457 dotychczasowe przywileje Gd. Pod koniec XV w. podwyższono wieżę, zwieńczając ją spadzistym hełmem pokrytym miedzianą blachą, dobudowano III kondygnację i umieszczono w jej narożach wieloboczne wieżyczki; ściana wsch. otrzymała bogaty wystrój archit. Około 1537 zaczęto wznosić wokół dziedzińca dwukondygnacyjną oficynę. Po pożarze 3 X 1556 rozpoczęto odbudowę wcześniejszej got. budowli w stylu renes. W 1556–60 wykonano nowy hełm wieży, na którego iglicy 1561 umieszczono posąg króla (powszechnie utożsamianego z panującym w tym czasie władcą Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Zygmuntem II Augustem Jagiellończykiem). Wewnątrz hełmu zainstalowano zespół 14 dzwonów z tzw. q carillonem (odlanym przez Johannesa Moora (Moera), zniszczonym 1945). Ścianę od strony Długiego Targu zwieńczono kamienną ażurową balustradą z herbami Polski, Prus Królewskich i Gd. W narożach wzniesiono 2 wieżyczki; w jednej znajdował się tzw. „dzwon biednych grzeszników”, którym dzwoniono podczas wykonywania wyroków śmierci.
Główne wejście, z dwubiegunowymi schodami i istniejącym portalem (w nim herb Gd. podtrzymywany przez 2 lwy skierowane łbami w stronę Złotej Bramy) i przedprożem, wykonał 1766–68 q Daniel Eggert. Zniszczony w marcu 1945, odbudowany 1946–70, oddany do ponownego użytku 2 IV 1970 jako siedziba gł. Muzeum Historii Miasta Gd. (q Muzeum Historyczne Miasta Gd.). Ocalała część elementów dawnego wyposażenia wnętrza, wywieziona 1944 do podgdańskich wsi. W 1970 w miejsce zniszczonego XVI-wiecznego q carillonu zamontowano 17 dzwonów przeniesionych z Biskupiej Górki, funkcjonujących do pocz. lat 90. XX w., 2000 zamontowano nowy carillon (37 dzwonów). W 2007, z powodu złego stanu tech., zdemontowano z wieży figurę króla, po zabiegach konserwatorskich na UMK w Toruniu i po naprawie systemu obrotowego (umożliwiającego obrót figury podczas podmuchu wiatru), po konserwacji i remoncie hełmu, ponownie zainstalowaną 2011. Najwyższy budynek Głównego Miasta; wraz z figurą króla i trzymaną przez niego chorągiewką mierzy 82 m.
Wnętrze. W połowie wewnętrznych reprezentacyjnych kamiennych schodów znajduje się wejście do pomieszczenia tzw. Mały Krzysztof. Schody prowadzą do reprezentacyjnej Sieni Głównej, zwieńczonej w trakcie odbudowy po II w. świat. stropem z desek modrzewiowych i ozdobionej malowidłem z 1969–70 q Józefy Wnukowej, przedstawiającym wjazd do Gd. króla pol. Jana III Sobieskiego 1677. Na reprezentacyjnym I piętrze znajdują się: Wielka Sala Wety (Sala Biała), Wielki Krzysztof, Wielka Sala Rady (Sala Czerwona, Sala Letnia), Mała Sala Rady (Sala Zimowa) oraz Sala pod Zodiakiem, która dawniej mieściła tzw. Dolną Kancelarię. Na II piętrze znajdują się dawne pomieszczenia archiwum i kancelarii miejskich, ob. sale wystawowe muzeum, oraz Sala Kasy Miejskiej, zw. Kamlarią. Z bogatego wyposażenia tego wnętrza zachowały się 3 obrazy o tematyce biblijnej q Isaaka van den Blocka. Wiszące tu niegdyś obrazy Tajna Kancelaria nieznanego autora z XVII w. i Budowa świątyni q Antona Möllera z 1601 znajdują się w zbiorach q Muzeum Narodowego. Pozostałe elementy wyposażenia umieszczono tu po II w. świat., w tym obraz A. Möllera Grosz czynszowy.
Niewielkie pomieszczenie sąsiadujące z Kamlarią, tzw. Skarbiec (zw. także Kasą Depozytową), służyło dawniej do przechowywania pieniędzy i kosztowności; 1865 urządzono w nim gabinet nadburmistrza. Pod Skarbcem mieściło się archiwum kartograficzne, powstałe z inicjatywy burmistrza q Daniela Czirenberga, urządzone przez gd. kartografa i mierniczego, Fryderyka Berndta. Pomieszczenie nazywane współcześnie Salą Morską na pocz. XVIII w. podzielone było na mniejsze salki, w których mieściły się instytucje podległe władzom miejskim (Urząd Budowlany, Urząd Wałowy, Zarząd Posiadłości Wiejskich).
Wielka Sala Wety (Sala Biała), o wymiarach 13,5 × 11,5 m, usytuowana we wsch. części pierwszego, reprezentacyjnego piętra budynku. W czasie pobytów królów pol. w Gd. pełniła funkcję sali tronowej, była miejscem, w którym q burgrabia królewski przyjmował przysięgi i wydawał wyroki sądowe, tu odbywały się uroczystości nadania q obywatelstwa i do poł. XVI w. zebrania q Ławy Miejskiej. Od 1526 sala stanowiła miejsce zgromadzeń q Trzeciego Ordynku oraz posiedzeń q Sądu Wetowego. W okresie nowożytnym pomieszczenie to zdobiły m.in. portrety królów pol. (zdjęte ze ścian po 1793 po włączeniu Gd. do państwa prus., weszły po 1855 w skład kolekcji gd. kupca q Aleksandra Kazimierza Makowskiego; po 1870 przeniesionej do jego majątku w Woli Ossowińskiej w ziemi lubelskiej, gdzie zaginęły w czasie I wojny światowej). W 1999 zastąpione zostały współczesnymi pracami artystów plastyków Wojciecha Czerniewskiego i Michała Bartoszewicza w oparciu o oryginalne portrety królewskie znajdujące się w zbiorach pol. i szw. W nowej galerii królewskiej pominięte zostały portrety zawieszone w XVIII w.: Augusta II Sasa, Augusta III Sasa i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Salę ozdabiały także: powstały ok. 1630 obraz q Bartholomäusa Milwitza Bitwa pod Oliwą (zaginiony 1945), przedstawienie bitwy pod Grunwaldem w 22 scenach autorstwa Krzysztofa Boguszewskiego, 3 obrazy ukazujące wieloryba i 2 mieczniki oraz sięgający sufitu wykonany z marmuru kominek na ścianie zach. Iskry z niego były powodem wielkiego pożaru wieży ratusza 1556.
7 V 1793 w tym pomieszczeniu delegacje Gd. i Torunia złożyły przed prus. urzędnikami przysięgę wierności królowi prus. Od 1817 do 1921 zw. najczęściej Salą Rady Miejskiej (Stadtverordnetensaal), obradowało tu Zgromadzenie Przedstawicieli Miasta. W 2 poł. XIX w. zw. była też od koloru ścian Salą Białą (Weiße Saal). Ta nazwa używana była również po 1921 i po 1970. W 1823–24 salę przystosowano do zebrań 60-osobowej Rady Miejskiej, 1840–41 wnętrze przebudowano w stylu neogotyckim wzorowanym na letnim refektarzu z Pałacu Wielkiego Mistrza na zamku w Malborku. Drewniany belkowany sufit podniesiono o 130 cm, zastępując go konstrukcją murowaną opartą na granitowym słupie pośrodku sali i łukowatym czterodzielnym sklepieniu. Likwidacji uległ też kominek. W 1865 założono w sali centr. ogrzewanie oraz oświetlenie gazowe, zastąpione 1899 elektrycznym. Zakupiono też nowe meble zarówno dla władz miasta, jak i 60 radnych. Od 1836 do 1871 salę zdobiły obrazy należące do Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, 1872 przekazane do powstałego q Muzeum Miejskiego (ob. zaginione). W ich miejsce 1892–95 nowe obrazy ufundowali handlarze winem, bracia q Albert i Wilhelm Jüncke. Były to prace niem. malarzy: Carla Röchlinga, Hermanna Prella i Ernsta Röbera (zaginione 1945). W 1909 nad wejściem od Sieni Głównej umieszczono renes. portal z XVI w., pochodzący z kamienicy przy ul. Chlebnickiej 11. Po zniszczeniach 1945 dokonano rekonstrukcji wnętrza wg projektu Stanisława Bobińskiego, powracając do kształtu sali sprzed 1841. Usunięto elementy neogotyckie sali, powstał żelbetowy sufit obudowany elementami drewnianymi, imitujący strop belkowy. Fryz malarski wykonany wokół sali pod sufitem jest autorstwa prof. q Jacka Żuławskiego, malunki umieszczone we wnękach okiennych są dziełem jego żony, prof. q Hanny Żuławskiej. Od 1975 salę zdobią 4 wieloramienne żyrandole mosiężne. Nazwa Sala Biała używana była do 1995, kiedy to Muzeum Historyczne Miasta Gd. powróciło do jej dawnej nazwy: Wielkiej Sali Wety. Obecnie pomieszczenie, oprócz przeznaczenia muzealnego, pełni również funkcje reprezentacyjne władz miejskich (jak miało to miejsce w okresie nowożytnym i XIX w.) oraz jako miejsce imprez kult.
Mały Krzysztof, pomieszczenie o wymiarach 2 × 3,5 m, o wys. 270 cm, jedyne do niego wejście prowadzi z połowy klatki schodowej wiodącej z zewnątrz do Sieni Głównej. Nie posiada okna, a jedynie otwór wentylacyjny od strony ul. Długiej. Pierwotne przeznaczenie nie jest znane, mogło służyć jako pomieszczenie odźwiernego i klucznika. W 1427–1441 użytkowane mogło być jako miejsce przechowywania paramentów liturgicznych, szat oraz przenośnego ołtarza, na mocy bulli papieża Marcina V z 25 V 1427 Rada Miasta otrzymała bowiem pozwolenie na utworzenie w Ratuszu kaplicy dla władz miejskich i ich rodzin. Do tej funkcji nawiązują (jak się uważa) pochodzące z XV w., a częściowo zachowane i ob. dekoracje malarskie wnętrza. Malowidła na ścianie wsch. przedstawiają trybunę z zasiadającymi na niej postaciami, powyżej umieszczono herby i nazwiska rodzin: Valkenberch, Holtebutel, Glove (lub Glode), Lebbyn. Na sklepieniu znajdują się herby Gd., Zakonu Krzyżackiego oraz księstwa stargardzkiego w Meklemburgii. Kompozycję uzupełniono malowidłami o rel. charakterze, ukazującymi na ścianie zach. postacie świętych: Jakuba, Doroty i Krzysztofa oraz Męczeństwo św. Erazma, na płd. zaś Zwiastowanie. Scena Ukrzyżowania znajdująca się na ścianie płn. powstała w późn. czasie. Obecnie pełni funkcje ekspozycji muzealnej.
Wielki Krzysztof, pomieszczenie o wymiarach 5 × 4 m, na pierwszym, reprezentacyjnym piętrze Ratusza, z 2 oknami od strony ul. Długiej. Wnętrze przylegające do płd.-zach. narożnika Wielkiej Sali Wety, znajduje się w trzonie wieży ponad sklepieniem wewnętrznych schodów. Pomieszczenie to chroniły grube mury oraz ognioodporne sklepienie. Do 1902 służyło ono jako q archiwum miejskie. Przechowywano tam przywileje, korespondencję, q księgi gruntowe oraz inne dokumenty odpowiednio poukładane i posegregowane. Do dziś zachowało się kilka segmentów wielkiej szafy archiwalnej z XVI w. Sporadycznie przechowywano tu również kosztowności i cenne rzeczy. Część dokumentów archiwalnych na przeł. XVI/XVII w. przeniesiono do północnych pomieszczeń w nadbudowanym skrzydle otaczającym dziedziniec Ratusza. W 1845–46 w skrytce znajdującej się w drewnianej obudowie parapetu podokiennego odnaleziono schowane w 1813 monety, złote i srebrne przedmioty, w tym lichtarze oraz zegary z epoki napoleońskiej. We wnętrzu znajduje się oryginalna śrdw. posadzka. Sklepienie i ściany zdobi zrekonstruowana dekoracja malarska. Motywy roślinne oraz kartusze herbowe z godłami: Polski, Prus Królewskich, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Gd. zostały odtworzone po II w. świat. Obecnie pomieszczenie pełni funkcje muzealne.
Wielka Sala Rady (Sala Czerwona, Sala Letnia), pomieszczenie o wymiarach 8 × 11,5 m. Potoczna nazwa, tj. Sala Czerwona, pochodzi od koloru sukna, którym obite były jej ściany. Znajduje się w zach. części pierwszego, reprezentacyjnego piętra Ratusza i połączona jest przejściami z Sienią Główną, Małą Salą Rady oraz tajnymi schodami w murze płn., prowadzącymi do pomieszczeń na parterze budynku. Powstała podczas prac prowadzonych przy wznoszeniu Ratusza 1379–82. Pełniła funkcję miejsca, gdzie w okresie wiosenno-letnim zbierała się Rada Miejska (stąd nazwa Sala Letnia). W XVII w. wykonano w miejsce paleniska kominka tajne przejście do sąsiedniej kamieniczki przy ul. Długiej 47, gdzie znajdowała się część biur miejskich. Otwór przejścia przesłonięty był malowanym ekranem. W czasie zakładania 1865 w Ratuszu centr. ogrzewania w miejscu tym umieszczono grzejniki, w związku z czym przebito po prawej stronie kominka nowe przejście, czynne do 1921; otwór zamurowano, z chwilą gdy wspomniana kamieniczka stała się częścią biur Gd. Kasy Oszczędnościowej (Danziger Sparkasse). Pod obiciem ścian z końca XVI w. zachowały się i ob. fragmenty śrdw. fresków. Jest jedynym pomieszczeniem Ratusza, w którym zachowało się prawie w całości oryginalne wyposażenie pochodzące z przeł. XVI i XVII w. Zdemontowane 1943 i wywiezione poza Gd., ocalało ze zniszczeń II w. świat. Najważniejszą częścią wystroju sali jest zespół malarsko-rzeźbiarski, znajdujący się na drewnianym stropie. Twórcą umieszczonych na suficie 25 malarskich przedstawień opartych na wątkach mitol., biblijnych i antycznych oraz emblematach był q Isaak van den Block, natomiast snycerkę wykonał Szymon Herle. W środkowej partii stropu umieszczono owalny obraz q Apoteoza Gdańska, będący jednym z najbardziej znanych dzieł gd. sztuki, który przedstawia symbolicznie źródła dobrobytu miasta w XVII w. Ściany tego pomieszczenia zdobi 7 kompozycji malarskich Hansa Vredemana de Vries symbolicznie ukazujących wartości etyczno-moralne. W okresie nowożytnym w sali znajdowało się również 13 obrazów z 1764 symbolizujących zalety charakteru, które miały cechować członków zbierającej się tam Rady Miejskiej (zaginione 1945). Całość programu ideowego pomieszczenia nosi dydaktyczne przesłanie skierowane do osób pełniących funkcje urzędnicze. Dopełnieniem wystroju tej sali są intarsjowane, w części oryginalne, ławy rajców oraz 2 żelazne, XVI-wieczne sejfy na dokumenty w ścianie płn. W 1844 znaleziono ukryte w nich ponad 10 tys. sztuk monet, gł. z XVI w. W pomieszczeniu znajduje się polichromowany kominek z dekoracją rzeźb. wykonaną przez Willema van der Meer 1593. Przejście z Sieni Głównej udekorowano bogato zdobionym drewnianym portalem pochodzącym z ok. 1675 z orłem pol. i herbem Wazów (Snopek) na jego piersi.
21 VII 1807 w tym pomieszczeniu proklamowano nowo utworzone napoleońskie q I Wolne Miasto Gdańsk. W XIX w. i do 1920 sala była miejscem cotygodniowych obrad Zarządu Miasta. W tym też okresie za drobną opłatą dla dozorcy (popularnie zwanego kasztelanem) można było w dni wolne od obrad zwiedzać zarówno tę salę jak i in. W marcu 1865 powstał projekt Zarządu Miasta likwidacji zabytkowego wyposażenia sali i zamienienia jej na pomieszczenie biurowe. Wskutek protestów radnych odstąpiono od realizacji tego pomysłu. Po 1865 odrestaurowano obrazy na ścianach sali. Wyposażenie uzupełnia XVII-wieczny stół przeniesiony do Ratusza 1859 ze zbiorów q Biblioteki Miejskiej oraz ława z tego okresu z oryginalnymi bocznym elementami zwieńczonymi rzeźbami lwów, przypisywana warsztatowi Szymona Herle. Obecnie pomieszczenie pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne władz miejskich.
Mała Sala Rady (Sala Zimowa), pomieszczenie o wymiarach 5 × 12 m w zach. skrzydle budynku. Połączona przejściami z Wielką Salą Rady i przedsionkiem do sali zwanej ob. Kominkową, wcześniej Małą Salą Wety. Powstała w wyniku rozbudowy Ratusza w poł. XVI w. W okresie jesienno-zimowym odbywały się tam posiedzenia Rady Miejskiej. Pod ścianami sali znajdowały się dla rajców ławy z zapleckami, usunięte w czasie remontu 1865–67 i zastąpione drewnianą boazerią o wys. 130 cm. Nowożytne dekoracje malarskie zostały wykonane przez Isaaka van den Blocka i jego warsztat. Z obrazów umieszczonych w łukach ścian zachował się tylko obraz Kara i Nagroda, zaginęły: Śmierć króla Artura, Uczciwość, Amnestia i Sprawiedliwość. W pomieszczeniu znajduje się wykonany z kamienia kominek z poł. XVII w., zniszczony 1945, odrestaurowany; z herbem Gd., zwieńczony rzeźbą salamandry. Od XVIII w. salę dogrzewano za pomocą pieca kaflowego ustawionego obok kominka, z paleniskiem dostępnym z korytarzyka prowadzącego do tzw. ob. Sali Kominkowej. Do 1793 sala była także miejscem urzędowania pierwszego burmistrza miasta, nast. prus. prezydenta miasta, potem prezydenta Senatu I Wolnego Miasta Gdańska, a od 1814 do 1865 nadburmistrza. W 1844 przeprowadzono remont pomieszczenia i prace konserwatorskie ścian oraz obrazów.
Po 1865, po przeniesieniu gabinetu nadburmistrza na II piętro, funkcjonowała jako sala zebrań i narad władz miejskich. W 1921–1922 na ścianie zach. zawieszono portrety nadburmistrzów Gd. z 1814–1920, zaginione 1945 (Joachima H. Weickhmanna, q Karla A. Groddecka, q Leopolda von Wintera, q Karla Adolfa Baumbacha, q Clemensa Gottlieba Delbrücka, q Heinricha Scholtza i q Heinricha Sahma). Autorką ob. wystroju malarskiego tego wnętrza jest prof. q Hanna Żuławska, a tkaninę pokrywającą dolną część ściany płd. i zach. zaprojektowała i wykonała 1969–1970 artystka plastyk, doc. dr gd. ASP, Bernadeta Świderska (1923–2011). Na drzwiowej framudze nad wejściem do Sali Czerwonej umieszczona została sentencja q Nec temere, nec timide (Ani zuchwale, ani trwożliwie; q herb). W zwornikach sklepienia krzyżowego znajdują się zrekonstruowane po II w. świat. herby z okresu nowożytnego: Polski, Litwy, Prus Królewskich i Gd.
