Milicjant w masce przeciwgazowej na ulicy Wrzeszcza, lata 60. XX wieku
Funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, lata 70. XX wieku
Oddział milicji na Podwalu Staromiejskim w stanie wojennym, 1982
MILICJA OBYWATELSKA. Początki. Powołana 7 X 1944 specjalnym dekretem PKWN. Do zorganizowania jej na tzw. ziemiach odzyskanych utworzono specjalne grupy operacyjne Komendy Głównej MO. Grupa skierowana do Gdańska przybyła na przełomie marca i kwietnia 1945 roku z funkcjonariuszami q Urzędu Bezpieczeństwa pod dowództwem byłego żołnierza AL, mjr. Edwarda Gronczewskiego „Przepiórki” vel Grzegorza Korczyńskiego (latem 1945 roku powrócił na Lubelszczyznę). W tym czasie przybyła do Gdańska druga grupa przedstawicieli MO z Poznania, pod dowództwem kpt. Mieczysława Konzwizora, byłego żołnierza Armii Czerwonej i następnie I Dywizji WP im. T. Kościuszki. 10 VIII 1946 został zwolniony ze służby za nadużycia urzędu i aresztowany (następnie wyjechał do Izraela). Organizacyjnie MO w Polsce dostosowano do podziału terytorialnego. Wprowadzono stałe posterunki na trasach wyjazdowych z Gdańska w kierunku Warszawy, Tczewa, Kartuz, kontrolujące ruch pojazdów, zawartość bagaży, ruch osobowy. Rogatki zlikwidowano około roku 1947.
Wojewódzka Komenda MO. Utworzona w Gdańsku, usytuowana przy ul. Nowy Świat 27 (następnie ul. Świerczewskiego, obecna ul. Nowe Ogrody), od 1947 roku przy ul. Okopowej 15, podlegały jej: komendy miejskie MO (utworzone w Gdańsku, Gdyni i Tczewie), komendy powiatowe i komisariaty morskie (w 1946 były trzy). Komendzie powiatowej podlegały posterunki MO, a komendom miejskim – komisariaty MO. W styczniu 1946 roku w Komendzie Wojewódzkiej MO (KW MO) w Gdańsku zatrudnione były 343 osoby. Organizacyjnie KW MO składała się z biura komendanta (komendant, zastępca operacyjny, zastępca polityczno-wychowawczy, zastępca gospodarczo-administracyjny, finanse, adiutant), wydziału personalnego, wydziału kryminalnego służby śledczej, wydziału służby zewnętrznej, wydziału paszportowego i samodzielnej sekcji rejestracji cudzoziemców oraz trzech wydziałów: gospodarczo-administracyjnego, finansowego i polityczno-wychowawczego. Dodatkowo w ramach KW MO działała kompania operacyjna (do likwidowania band) z siedzibą przy ul. Kartuskiej 2/4. W 1949 roku, zgodnie z ogólnopolskim zarządzeniem, nastąpiło pełne włączenie MO w skład aparatu bezpieczeństwa publicznego, z czego zrezygnowano w 1956. Od tego czasu teoretycznie SB była podporządkowana komendantowi wojewódzkiemu MO; jej szef do roku 1990 był jego pierwszym zastępcą. W 1957 KW MO w Gdańsku dysponowała 371 etatami, laboratorium kryminalistycznym, gdzie w latach 60. i 70. XX wieku dokonywano średnio około 600 ekspertyz rocznie. Wszyscy funkcjonariusze MO należeli do PZPR lub jej młodzieżowych przybudówek (ZMP, ZMS). W KW MO w Gdańsku utworzono w 1968 roku Wydział RKW (radiokontrwywiad), którego zadaniem był podsłuch przekazów radiowych emitowanych przez placówki dyplomatyczne ulokowane w Trójmieście. KW MO w Gdańsku podporządkowany był utworzony 1 VI 1945 Komisariat Morski MO Gdańsk, któremu podlegały placówki milicyjno-portowe w q Nowym Porcie (utworzona 1 VIII 1945) i w q Świbnie (utworzona 8 VIII 1945). Kierownikiem placówki w Nowym Porcie był chor. marynarki Ludwig Habaj, w jej skład wchodziło początkowo 11 milicjantów, 7 milicjantów pracowało w Świbnie. 1 X 1945 I Komisariat Morski został przemianowany na Komendę Rejonu Morskiego MO, a posterunki w Nowym Porcie i w Świbnie na komisariaty morskie. Równocześnie VIII Komisariat MO w Gdańsku-Stogach (ówcześnie Siankach) z obsadą 31 ludzi został przemianowany na II Komisariat Morski MO. Do 31 XII 1945 przyjęto ogółem do Komisariatu Morskiego MO 189 ludzi oraz 31 przekazanych z VIII Komisariatu MO.
Komenda Miejska MO w Gdańsku, z pierwszą siedzibą przy ul. Bojowców 6 (ob. Targ Rakowy), w grudniu 1945 roku liczyła około 200 funkcjonariuszy. Składała się z biura komendanta (zastępcy operacyjnego, zastępcy polityczno-wychowawczego, zastępcy gospodarczo-administracyjnego i sekretariat), sekcji personalnej, kryminalno-śledczej, paszportowej, służby zewnętrznej, gospodarczo-administracyjnej, autoinspekcji i plutonu rezerwy. Podlegało jej siedmiu komisariatów: I Komisariat MO, Orunia, ul. Oruńska 74 (obecnie Trakt Św. Wojciecha); II Komisariat MO, Dolne Miasto, ul. Łąkowa 4; III Komisariat MO, Siedlce, ul. Kartuska 36; IV Komisariat MO, Wrzeszcz, ul. Partyzantów 22; V Komisariat MO, Wrzeszcz, ul. Niedziałkowskiego 3 (następnie ul. Dzierżyńskiego, obecnie al. Legionów), z podległymi posterunkami: I posterunek przy ul. Jana z Kolna 2, II posterunek w Letnicy; VI Komisariat MO, Nowy Port, ul. Wilków Morskich 9; VII Komisariat Milicji Kolejowej, Śródmieście, ul. 3 Maja 19. Istniał także komisariat MO w Oliwie, podległy początkowo Komendzie MO powiatu gdańskiego i sopockiego.
Organizacja wszystkich komisariatów wyglądała podobnie: kier. komisariatu, zast. polit.-wych., kancelaria, instruktor służby zewnętrznej, referat służby śledczej, referat personalny, referat gosp., referat paszportowy, dyżurni, dzielnicowi i pluton rezerwy. W 1947 Komendę Miejską przeniesiono do zwolnionego przez KW MO budynku przy ul. Świerczewskiego 27. Sprawy, jakimi gd. MO zajmowała się w latach 40. i wczesnych 50. XX w., to gł. walka z szabrownictwem, ochrona obiektów przem. i kult., zadania związane z przesiedleniem rdzennej ludności i repatriantami ze Wschodu, likwidacja i aresztowania (z funkcjonariuszami UB) członków 13 organizacji podziemnych występujących przeciwko nowej władzy ludowej (m.in. rozbicie grupy Łupaszki i Toma). Po 1953 zlikwidowano komisariaty na q Oruni, q Dolnym Mieście, q Siedlcach i przy ul. Niedziałkowskiego (ob. al. Legionów). W związku z odbudową i rozwojem miasta w kolejnych latach powiększała się liczba komisariatów (powstał m.in. komisariat portu lotniczego MO w Gd.-Rębiechowie, komisariaty, czasowo, na Zaspie, Oruni Górnej, Przymorzu, ul. Krynickiej 7). Jednak trzon stanowiły 3 największe, zw. Komendami Dzielnicowymi (KD): KD Gd.-Śródmieście, ul. Piwna 32/35, KD Gd.-Wrzeszcz w nowej siedzibie, ul. Biała 1A, i KD Gd.-Portowa, ul. Kasztanowa 6. Komenda Dzielnicowa Gd.-Śródmieście pod koniec lat 60. XX w. liczyła 116 funkcjonariuszy, dysponowała 1 samochodem, 1 motocyklem z wózkiem i 1 motocyklem pojedynczym. W sekcji operacyjno-dochodzeniowej do walki z przestępstwami kryminalnymi pracowało 12 osób, w sekcji ds. walki z przestępstwami gosp. 13 osób. W KD Gd.-Wrzeszcz 105 funkcjonariuszy, z tego 10 w sekcji ds. przestępstw kryminalnych, a 9 w sekcji ds. walki z przestępstwami gosp. W KD Gd.-Portowa pracowało łącznie 85 funkcjonariuszy, z czego 7 (a niekiedy 10) w sekcji ds. walki z przestępstwami kryminalnymi, 11 w sekcji ds. walki z przestępstwami gosp. i (co było novum) 10 osób w sekcji operacyjno-dochodzeniowej ds. portowych. Sprawy, jakie Gd. policja prowadziła w latach 70. i 80. XX w., to oprócz czysto kryminalnych walka z przestępstwami gosp., gł. o charakterze walutowo-dewizowym (co wynikało z portowego położenia miasta). 24 XII 1956 powołana została jednostka Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Wstępowali do niej gł. byli funkcjonariusze UB. Formacja, będąca rezerwą MO, dzięki wyposażeniu była niemalże natychmiast gotowa do działania i przemieszczenia się. W Gd. jednostki te zapisały niechlubną kartę w czasie wydarzeń q grudnia 1970. W wyniku starć zginęło 47 osób: 44 cywilów, 1 żołnierz i 2 milicjantów, w tym st. sierżant ZOMO Marian Zamroczyński w starciach pod Komendą Miejską MO przy ul. Świerczewskiego. Oddziały ZOMO zostały zlikwidowane we wrześniu 1989. Po wprowadzeniu 13 XII 1981 stanu wojennego gd. MO brała udział m.in. w operacji Jodła, polegającej na internowaniu wytypowanych wcześniej przez SB osób. Podczas manifestacji 16 XII 1981, w czasie walk ulicznych, ranne zostały 164 osoby i 160 milicjantów. 14 VII 1983 zmieniły się nazwy jednostek terenowych MSW: KW MO przemianowano na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW), a dotychczasowy komendant KW MO został szefem WUSW. 25 XI 1989 w Gd. założono pierwszy w Polsce Wojewódzki Komitet Założycielski Niezależnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Milicja Obywatelska istniała formalnie do 8 V 1990, kiedy to powołano q policję. (q Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej). MB
|
|
| Komendanci wojewódzcy MO
|
| ppłk / płk Roman Kolczyński
|
1 I 1957 – 31 V 1975
|
| płk / gen. brygady Jerzy Andrzejewski
|
1 VI 1975 – 15 I 1990
|
| gen. brygady Zbigniew Nowicki
|
p.o. 15 I – 7 II 1990
|
| płk Janusz Wydra
|
7 II – 15 V 1990
|
MB
