Ulica Mariacka po bombardowaniu Gdańska, po 1950
, ulica. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1353 roku:
platea Dominae Marie, w języku niemieckim jako Frauengasse; nazwa obowiązywała do marca 1945 roku. Po wyzwoleniu zmieniona na ul. Mariacką. Biegła na wysokości prezbiterium q kościoła NMP od jego cmentarza w kierunku q Motławy, w 2. połowie XV wieku po osuszeniu nadrzecznych mokradeł, około roku 1486 doprowadzona do q Bramy Mariackiej. Początkowo zabudowana domami ceglanymi i ryglowymi. Zasiedlona głównie przez kupców, którzy w piwnicach, często dwupiętrowych, oraz na poddaszach posiadali magazyny towarów. Od końca XV wieku poprzez wiek XVI i XVII powstawały murowane kilkupiętrowe kamienice, początkowo w stylu gotyckim, potem renesansowym i wczesnobarokowym, w 2. połowie XVII wieku – barokowym. Dwu- i trzyosiowe elewacje got. malowano farbami olejnymi, od XVI w. zastąpione tynkiem i bogatym wystrojem rzeźb. fasad, portali wejściowych, okien i zwieńczeń budynków wykonanych gł. z piaskowca. Od XVI w. tradycją wielu nadbałtyckich miast: Królewca, Rygi, Kłajpedy i Gd, stała się budowa ozdobnych kamiennych q przedproży z rzygaczami odprowadzającymi wodę z dachu do ulicznego rynsztoku i często z kutymi kratami od strony ulicy. Z nich prowadziło gł. wejście do kamienicy. Pod nimi znajdowały się zejścia do piwnic budynku. Zachowane do 1945, po 1956 zrekonstruowane. Właścicielami kamienic byli gł. kupcy. Domy 1–3 do 1945 należały do parafii mariackiej i duchownych. W 2. poł. XVIII w. rozpoczęła się trwająca przez XIX w. przebudowa wnętrz, kamienice przekształcane były na czynszowe, część z lokalami użytkowymi na parterze. Kilka rozebrano (nr 5). Od średniowiecza ulica wybrukowana kamieniami polnymi, z rynsztokami odprowadzającymi wody deszczowe i ścieki komunalne do Motławy. W poł. XVI w. do budynków doprowadzono drewnianymi rurami wodociąg miejski. Najbardziej okazałym budynkiem była wzniesiona ok. 1598 prawdopodobnie przez q Antoniego van Obberghena duża nadmotławska kamienica pod nr. 25. W części płn.-zach., w sąsiedztwie plebanii mariackiej, pod nr. 53, istniały od poł. XIV w. kramy rzeźników, tzw. q ławy mięsne dla Głównego Miasta. Początkowo o konstrukcji drewnianej, od 1516 czterorzędowe, między ul. Mariacką 53 a św. Ducha 43, ze ścianami dzielnymi i wspólnym dwuspadowym dachem ceramicznym dla każdego z 2 rzędów oraz bramami zamykającymi je od strony ul. Mariackiej i św. Ducha. Zarządzane przez cech rzeźników pod nadzorem Rady Miejskiej. Przebudowane 1832, zlikwidowane 1896 po oddaniu do użytku q Hali Targowej na pl. Dominikańskim; w ich miejsce cech wzniósł ok. 1900 domy czynszowe. W 1850–1945 była to spokojna ulica gł. mieszkalna, bez większych obiektów handlowych, z nielicznymi warsztatami rzem., niepreferowana przez gd. elity gosp. i intelektualne jako miejsce zamieszkania. Właścicielami posesji byli rzemieślnicy, drobni kupcy, rentierzy. W 1852 doprowadzono gaz do oświetlenia z gazowni przy ul. Toruńskiej (q gazownie), 1871–73 podłączona do nowych miejskich wodociągów i miejskiej kanalizacji, po 1885 otrzymała granitową nawierzchnię, od 1898 możliwość podłączenia do elektrowni. Dom pod nr. 25 (zw. potem q Domem Przyrodników) od 1845 był własnością q Towarzystwa Przyrodniczego (do 1945); siedziba powiększona o sąsiednią kamienicę nr 26, gdzie przechowywano zbiory, udostępniane od 1880 przez oddział q Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej (po 1921 Muzeum Przyrodnicze). W 1866 zwieńczenie wieżyczki nad klatką schodową przebudowano na obserwatorium astronomiczne Towarzystwa. Od poł. XIX w. do 1945 wśród zakładów dominowały drukarnie. W posesji pod nr. 3 działała 1884–1935 oficyna q Hermanna Friedricha Boeniga, potem jego syna q Leo Boeniga, pod nr. 37 1867–90 q Johanna Augusta Schrotha, następnie jego syna q Richarda Schrotha; po przeniesieniu jej na ul. św. Ducha, 1900–1945 drukarnia Paula Henricha Springera i jego syna Waltera. Niewiele było warsztatów i sklepów z wyrobami z bursztynu.
W marcu 1945 kompletnie zniszczona, 1952–53 trwało odgruzowywanie, zabezpieczanie fragmentów murów Bramy Mariackiej i Domu Przyrodników. Odbudowa kamienic rozpoczęła się 1955. Przywracano fasady z XVI i XVII w., partery otrzymały wysokie sienie, piętra – mieszkania lokatorskie, często z wejściem od podwórza jednocześnie do 2–3 domów. Poddasza wielu kamienic adaptowano gł. dla artystów malarzy. Do 1973 trwały prace przy rekonstrukcji kamieniarki fasad i przedproży. Wykorzystano odnalezione w gruzach oryginalne elementy i pochodzące z innych gd. budynków. Przywrócono urokliwy fragment starego Gd. Kręcone są tam fragmenty historycznych filmów, np. 1979 część niem. serialu
Buddenbrookowie w reż. Franza Petera Wirtha. Pod przedprożami i na parterach kamienic powstały warsztaty rzemieślników, sklepiki z wyrobami rzemiosła artyst, np. (od 1960 do lat 80.) warsztaty Stanisława Stryjka (nr 6), Wandy Ordon-Matejczuk (nr 18), Jerzego Hemmerlinga (nr 34), Władysława Tujki (nr 36). Pod nr. 9 (do dziś) warsztat rusznikarski Klemensa Sikorskiego (stryj ministra, były kapitan WP). Pracownie rzeźbiarskie posiadali: Wiktor Tołkin (nr 2), Zygmunt Korpalski (nr 6/8), q Alfons Łosowski (nr 11; ob. Janusz Dembowski), Zygmunt Kępski (nr 39), q Franciszek Duszeńko (nr 40/41). Atelier mieli malarze: Witold Wierzbicki (nr 21B), Roman Usarewicz i do dziś jego żona Magdalena Heyda-Usarewicz (nr 36). Pod nr 11/13 tworzył q Marian Kołodziej, wspierany przez żonę, aktorkę q Halinę Słojewską. Dawny Dom Przyrodników (nr 25/26) jest od 1962 siedzibą q Muzeum Archeologicznego; pod nr. 42 znajduje się filia nr 10 q Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej; pod nr. 48/49 1960–94 działał Zarząd Wojewódzki i klub dyskusyjny Stowarzyszenia PAX, po przekształceniu w Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana pod nr. 48 znajduje się jego galeria artyst., budynek pod nr. 49 zajęła galeria wyrobów z bursztynu i srebra. Od grudnia 1971 w kamienicy pod nr. 50/52 ma siedzibę gd. oddział q Związku Literatów Polskich, jego mała kawiarnia Literacka i galeria artyst. Od ok. 1985 na parterze domu nr 2/3 mieści się kawiarenka i biuro gd. oddziału ZASP-u (Związek Artystów Scen Polskich, wcześniej znany jako Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu). Od lat 70. przy ulicy funkcjonowały kawiarnie i bistra: Mariacka (nr 21/22), Pod Holendrem (nr 37/39), dziś Café Kamienica, galerie i sklepy z wyrobami artyst. Od 1971 miejsce imprez q Jarmarku św. Dominika, od 2010 – we wrześniu – święto ulicy „Mariacka pod Gwiazdami”, organizowane przez mieszkańców i firmy handlowe.
MrGl
