GRODZISKO

< Poprzednie

Następne >

Grodzisko, Matthaeus Deisch, 1761–1765

GRODZISKO, wzgórze (ściśle: krawędź Wysoczyzny), pierwotnie Góra Gajowa (1385 hagensbergh), później Gradowa (1519 Hagelsberg), ob. nazwa obowiązuje od 1949. Położone na zapleczu q Dworca PKS, między ul.: 3 Maja od wsch., Dąbrowskiego od płn.-zach., q Powstańców Warszawskich od zach. i q Nowe Ogrody od płd. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1385. Góra Gajowa była własnością zak. krzyż. i leżała przy drodze prowadzącej z zach., wzdłuż q Potoku Siedleckiego, do q Głównego Miasta. Od pocz. XVI do XIX w. uważana przez historyków gd. (m.in. q Bartholomäusa Wartzmanna, q Caspara Schütza, Georga Willenberga, Georga Melmanna, Christopha Hartknocha) i pomor. (np. Thomasa Kantzowa z Pomorza Zach.) za miejsce, na którym znajdował się najstarszy gród gd., z którego Gd. brał swój pocz. jako punkt osadniczy (q Gdańsk – początki miasta). Na upowszechnienie się takich opinii wpływało odkrywanie już w końcu XVI w. śladów dawnego osadnictwa: licznych monet z IX–X w. (ostatnie znalezisko przy pracach nad Krzyżem 2000-lecia Chrześcijaństwa) i pochówków (ciałopalnych, przedchrześcijańskich). Opinia ta wraca i obecnie, wskazując na G. jako pierwotne miejsce rozwoju Gd. od pocz. X w. Od XVI w. pod Górą Gradową odbywały się uroczystości związane z wyborem gd. „grafa majowego”: zbrojne pochody i turnieje, stanowiące przegląd zdolności bojowej gdańszczan. Obszar G. został na tyle silnie naruszony pracami nad nowożytnymi q fortyfikacjami i nast. pracami zmieniającymi jego charakter na rekreacyjny, że współczesne badania archeol. nie są w stanie precyzyjnie ustalić jego pierwotnego charakteru. Nowożytne fortyfikacje G. obejmują wzniesione 1655–68 przez q Georga Strakowskiego bastiony: Jerozolimski i Kurkowy oraz broniący dawnej Bramy Siedleckiej (Majorów) bastion Neubaura (1683–85).

Zdobycie 22 V 1807 fortów G. przez oblegające Gd. wojska fr. zmusiło prus. dowództwo twierdzy do kapitulacji (podpisana 24 maja). Szczyt wzgórza zajmuje rozbudowana w 1811 Reduta Napoleońska. Przez 1813 prowadzono jej ostrzał, ale szturm na miasto wojska ros.-prus. przypuściły od płd. strony q Biskupiej Górki. Fortyfikacje modernizowano w czasach prus. W 1867– 74 przy generalnej przebudowie nadano G. zarys poligonalny, 1880–82 przy ob. ul. 3 Maja powstały q koszary dla wschodniopruskiego batalionu pionierów, 1891–94 przebudowane na q szkołę wojenną (ob. Powiatowy Urząd Pracy). W1898 wystawiono poległym podczas walk o G. w 1734, 1807 i 1813 żołnierzom ros. zachowany pomnik z fińskiego granitu. W części płd.-zach., gdzie od 1543 miały strzelnicę q bractwa strzeleckie (zw. też kurkowymi – stąd nazwy ulic: Schützengang, ob. ul. Strzelecka, i Schießstange, ob. ul. Kurkowa, przy której od 1858 istnieje więzienie (q Areszt Śledczy)), dokonano ogromnych prac niwelacyjnych (na obszarze ok. 3,5 ha), wznosząc przy Promenade (ul. 3 Maja) 1851–1945 Dom Strzelecki (q Ogród Strzelecki i Dom Strzelecki), strzelnicę im. Fryderyka Wilhelma i boisko (1992–2009 targowisko, ob. budynek prokuratury, Centrum Sprawiedliwości, przy ul. 3 Maja).

U podnóża G. powstał przed 1380 szpital Bożego Ciała, na przyległym obszarze od 1819 zakładano cmentarze (q cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół u podnóża Grodziska). Zlikwidowane po II w. świat. miejsca pochówków tysięcy gdańszczan upamiętniono Cmentarzem-Pomnikiem Nieistniejących Cmentarzy (2002). W 1913 na szczycie G. powstał budynek gł. gd. radiostacji garnizonowej, 1919–20 była tu siedziba gd. Freikorpsu. Po I wojnie świat. i demilitaryzacji II WMG radiostację przekazano w ręce cywilne, 1926 wzniesiono maszty lokalnej gd. rozgłośni (q Radio Gd. do 1945). Część umocnień rozebrano z przeznaczeniem na park, budynki zaadaptowano na mieszkania oraz siedziby bractw studenckich z q THD.

Podczas II wojny światowej od 1942 Gdańsk przystosowano do zadań obrony przeciwlotniczej, stawiając działa i budując schrony przeciwlotnicze. Po 1945 kazamaty wykorzystywano na magazyny przedsiębiorstw państw., budynki zajmowało MO. W czerwcu 1945 władze radz. przekazały Polskiemu Radiu wojsk. radiostację, 29 czerwca ze zlokalizowanego w tym miejscu studia nadana została próbna audycja. Studio radiowe istniało tu do 25 V 1947 (przeniesione do Wrzeszcza, al. Grunwaldzka 18). Maszt radiostacji do 1962 (od 18 VIII 1962 maszt w Chwaszczynie) wykorzystywany był do emisji programów PR oraz do zagłuszania polskojęzycznych audycji nadawanych z Zachodu. Teren radiostacji i okolicznych fortów ogrodzony i patrolowany przez wojsko był niedostępny dla osób postronnych. W końcu lat 70. XX w. powstał projekt powołania Młodzieżowego Centrum Kultury, 1997 podjęto decyzję zagospodarowania G. jako Parku Kultury i Wypoczynku. Na Bastionie Jerozolimskim wystawiono w 2000 górujący nad okolicą Krzyż 2000-lecia Chrześcijaństwa. Działa tam q Centrum Hewelianum. AJ JDan MrGl BŚ