DWÓR ARTUSA
Z Encyklopedia Gdańska
< Poprzednie | Następne > |
W XV wieku z korzystających z Dworu Artusa kupców wykształciły się tzw. ławy: Ława Bractwa św. Rajnolda (Reinholdsbank, wzmiankowana od roku 1481, skupiająca mieszczan gd. pochodzących z Nadrenii); Ława Lubecka, zw. też Ławą Bractwa św. Krzysztofa (Christopherbank, w źródłach pisanych od 1482, skupiająca mieszczan gd. pochodzących z Lubeki); Ława Trzech Króli (Heilige-Drei-Könige-Bank, wzmiankowana od 1483, skupiająca tzw. „przyjaciół”); Ława Malborska (Marienburger Bank, od 1487, skupiająca kombatantów q wojny trzynastoletniej); Ława Holenderska (Holländische Bank, od 1492, zał. przez kupców gd. i niderl.); Ława Szyprów / Żeglarzy (Schifferbank, od 1508, oparta na więziach zawodowych); Ława Marii / Ława Naszej Kochanej Pani (Marienbank / Unser-Lieben-Frauen-Bank, istniała do 1534, z braku członków połączyła się z Ławą św. Reinholda); Ława Sędziów (Schöffenbank, od 1543).
Ławy zajmowały ściśle określone miejsca w Wielkiej Hali, wykorzystując D.A. jako miejsce życia towarzyskiego, i to gł. dzięki ich fundacjom powstał bogaty wystrój wnętrza. Do najstarszych jego elementów należą pochodzące z końca XV w. obrazy Okręt Kościoła i Oblężenie Malborka nieznanego autorstwa; rzeźba q św. Jerzego; rzeźba św. Jakuba. Program ideowy wystroju ukształtował się w XVI – pocz. XVII w. Większość zachowanych eksponatów pochodzi z lat 30. i 40. XVI w.; stworzona wówczas formacja była uzupełniana do ok. 1588. Kolejna faza fundacji to przeł. XVI i XVII w. (np. 1592 ufundowano ladę piwną, 1593 emporę dla muzyków). Późniejsze dzieła stanowiły mniej lub bardziej konsekwentne uzupełnienie wcześniejszego wystroju. Do największych należały niezachowane obrazy o moralizatorskim przesłaniu: Orfeusz wśród zwierząt Vredemana de Vries i Sąd Ostateczny q Antoniego Möllera; w programach dekoracji Ław św. Reinholda, Lubeckiej i Malborskiej pojawił się wątek Dziewięciu Dobrych Bohaterów i Dziewięciu Dobrych Bohaterek, wyrażający się w scenach o tematyce antycznej (Ława Bractwa św. Reinholda), starotestamentowej (Ława Lubecka) i chrześc. (Ława Malborska). Wśród bohaterów Ławy Malborskiej znajdowała się rzeźba króla pol. Kazimierza Jagiellończyka oraz cykl malowideł Łukasza Ewerta „Pochód triumfalny Kazimierza Jagiellończyka po zdobyciu Malborka”. W 1545–1546 wzniesiono tzw. Wielki Piec (dzieło Georga Stelzenera, 1994–1995 odbudowane po zniszczeniach z 1945). Na ceramicznych kaflach umieszczono wizerunki władców europejskich reprezentujących przeciwstawne obozy rel.-polit.: katolicki i protest. Do najcenniejszych w Polsce należą zawieszone tu modele okrętów (m.in. najstarszy w zbiorach pol., XVI-wieczny model okrętu, feluka śródziemnomorska) i zbroje turniejowe z końca XV i pocz. XVI w. Odnaleźć można liczne motywy heraldyczne, morskie, egzotyczne i zoomorficzne. W 1530–1742 D.A. pełnił także funkcję miejsca, w którym odbywały się otwarte posiedzenia sądowe q Ławy Miejskiej (co 2 tygodnie, w piątki). Na potrzeby sądu w 1549 Rada Miejska nabyła sąsiednią kamienicę, od strony ob. ul. Kramarskiej, noszącą nast. nazwę Stary Dom Ławy (Długi Targ 45), z czasem połączoną bezpośrednim przejściem z D.A. W 1651 w piwnicach (przechowujących do tego czasu piwo) urządzono punkt sprzedaży wina (Ratskeller, Piwnica Rady, powiększona nast. o piwnice Nowego Domu Ławy, ob. restauracja Piwnica Rajców), z wejściem w przedprożu przykrytym kopułą, od 1656 w samym D.A. zaprzestano urządzania biesiad. Na podstawie umowy z 1709 z q Johannem Glosemeyerem, ze względu na wzrastające potrzeby sądowe, nabyto i przebudowano w stylu barok. należącą do niego sąsiednią kamienicę (Długi Targ 43), od strony q Zielonej Bramy, również połączoną przejściem z D.A., tzw. Nowy Dom Ławy, oddaną do użytku 1712. Stary Dom Ławy sprzedano w pryw. ręce (m.in. własność od 1763 q Johanna Uphagena, 1822–1942 q Korporacji Kupców, czasowo siedziba q Akademii Handlowej). Dwór Artusa był siedzibą Ław i centrum życia kult. i towarzyskiego elit Gd. do 1742, kiedy decyzją Rady Miejskiej przekształcony został w kupiecką giełdę (postulat przeznaczenia D A na giełdę zgłaszali gd. kupcy już w 1592). Pełnił też funkcję obiektu reprezentacyjnego: przyjmowano w nim monarchów, odbywały się spotkania towarzystw nauk., koncerty. W 1755 kupcy gd. zamówili u Heinricha Meisnera rzeźbę (naturalnej wielkości) króla pol. Augusta III Sasa, ustawioną w środku D.A. (w 1831 zarządzeniem nadprezydenta prowincji von Schöna przysunięta do lady piwnej). Od 1806 w Nowym Domu Ławy mieścił się urząd kamlarski (q Kamlaria), od 1849 siedziba prus. Commerz- und Admiralitäts-Collegium (Kolegium Handlu i Admiralicji). W 1861 przed D.A. Friedrich Schinkel wybudował trzypoziomową, prostokątną i reprezentacyjną przybudówkę (obejmującą także q fontannę Neptuna), rozebraną w 1871 po wizycie w Gd. cesarza Wilhelma I. W 1901 zamknięto na stałe gł. wejście do D.A. od strony Długiego Targu; jako reprezentacyjny przedsionek służyła frontowa część Nowego Domu Ławy, przebudowana gruntownie 1900–1901 (w części tylnej mieściła biura giełdy). Nowe wejście uzyskało wygląd hist. sieni występującej w gd. kamienicach (stąd przednia część Nowego Domu Ławy nazywana jest q Sienią Gdańską). Wnętrze wypełniono dziełami rzemiosła gd. i hol. z kolekcji q Lesasera Giełdzińskiego. Przed II w. świat. D.A. uzyskał status obiektu muzealnego.
W 1945 uległy zniszczeniu sklepienia (w 70%; odbudowane 1949–1952) i szczyt elewacji (odtworzony w 1957); z Nowego Domu Ławy pozostały tylko przednia i tylna elewacja. Przeznaczony na obiekt muzealny (ob. oddział q Muzeum Historycznego Miasta Gd.), do 1993 odzyskał 70% swojego dawnego wystroju. Otwarty dla zwiedzających 18 IV 1997 włącznie ze Starym Domem Ławy (do 1984 siedziba Towarzystwa Ekonomicznego) i Nowym Domem Ławy (z Sienią Gd.); w tym ostatnim ekspozycja zabytkowego wyposażenia wnętrza gd. kamienicy (oparta na oryginalnym wystroju z końca XIX w., zachowanym w pałacu w Kłaninie). Obecnie zespół pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Główną zęścią jest Wielka Hala o pow. ok. 400 m² i wys. 11 m, z wspartym na 4 granitowych filarach sklepieniem palmowo-gwiaździstym. Dwór jest miejscem wydarzeń z życia społ.-polit. Gd. (m.in. podejmowane są wybitne osobistości, odbywają się uroczystości nadania q honorowego obywatelstwa Gd., podpisywane są umowy gosp.