ZWICKER DANIEL, lekarz, kartograf, teolog
| < Poprzednie | Następne > |
DANIEL ZWICKER (22 I 1612 Gdańsk – 10 XI 1678 Amsterdam), lekarz, kartograf, teolog, autor socyniańskich ( arianie) i luterańskich pism teologicznych. Syn Friedricha Zwickera I, pastora kościoła św. Bartłomieja, brat diakona tego kościoła Friedricha II, Salomona i pisarza miejskiego Samuela. Najpewniej, tak jak bracia, także i on był uczniem gdańskiego Gimnazjum Akademickiego (w księdze przyjęć uczniów dwukrotnie zapisano Salomona, w styczniu 1616 z bratem Friedrichem i samodzielnie w maju 1617, ten drugi wpis jako ewentualnie pomyłkowy mógł odnosić się do Daniela). 6 VI 1629 zapisał się na uniwersytet w Królewcu, studiując do 1634 medycynę. W 1639 zapisał się na uniwersytet w Lejdzie (Leyden), gdzie uzyskał stopień doktora medycyny.
Po powrocie do Gdańska pracował jako lekarz. Zajmował się farmaceutyką, ściślej alchemią lekarską (kierunek panujący w alchemii, wedle którego głównym zadaniem chemii jest odkrywanie nowych substancji leczniczych). Nie znajdują potwierdzenia opinie, że był okulistą. Nawiązał kontakt z mieszkającym w Gdańsku od 1631 unitariańskim ( arianie) teologiem Martinem Ruarem (Ruariusem, 1589–1657). Kontestował poglądy przedstawicieli luterańskiej ortodoksji takich jak Johann Botsack i Abraham Calow, reprezentował poglądy antytrynitarskie ( arianie) i teologiczno-racjonalistyczne (odmiana racjonalizmu, umiarkowanie akceptująca pewne zasady chrześcijaństwa i judaizmu, przeciwna zjawiskom nadprzyrodzonym i mistyce). Dogmatyczny eklektyk, przyjmował dobro z każdego gremium religijnego, które napotkał, był przeciwnikiem nauki o Trójcy Świętej i wcielenia Chrystusa. Nie dając się przekonać ani bratu Friedrichowi, diakonowi w kościele św. Bartłomieja, ani innym duchownym, wraz z innymi unitarianami w początkach 1643 zmuszony był opuścić Gdańsk. Bezskutecznie także i jego sprawie interweniował w lutym tego roku u władz miasta kasztelan gdański
Gerard Denhoff.
Osiadł początkowo w podgdańskim Straszynie, należącym do Pawła Iwanickiego, ostatniego posła ariańskiego w Sejmie Rzeczypospolitej (usunięty w 1658). Przed 1650 przeniósł się do majątków na Polesiu i Wołyniu należących do Jerzego Niemirycza, kuzyna Pawła Iwanickiego. Prowadził tu praktykę lekarską (był m.in. lekarzem prawosławnego metropolity kijowskiego Piotra Mohiły), zajmował się też kartografią. Był autorem mapy bagien poleskich wydanej w 1650 przez Wilhelma Hondiusa, wielokrotnie wykorzystywanej przez kartografów w XVII i w 1. połowie XVIII wieku. Uważano, że zachowały się tylko dwa egzemplarze oryginału: w Dreźnie i w Wiedniu, ostatnie (2014) poszukiwania doprowadziły do odkrycia jej egzemplarzy w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu i w zbiorach Muzeum Warszawy.
W 1654 odwiedził w Sobotište (Sobotischt, dawniej Freischütz; Słowacja) biskupa huteryckiego Andreasa Ehrenpreisena, wzywającego do prymitywnych form chrześcijańskiego życia wspólnotowego i głoszącego np., że własności prywatna jest niezgodna z Ewangelią. Wstąpił do tego bractwa, mianowany został ministrem i "misjonarzem Polski". Powrócił do Gdańska, wspierał tu zamiar fuzji polskich unitarian i słowackich anabaptystów, głosił poglądy o moralnej wyższości huterytów. W 1656 gdański kościół socyniański ( arianie) wydalił go z miasta.
Od 1657 (oficjalnie powrócił do luteranizmu) do śmierci mieszkał w Amsterdamie. Dużo podróżował, był podejrzany o socynianizm. Ostro krytykował kilka kościołów, łącznie z menonitami, za ich duchowy upadek, później bronił poglądów Christiana Entfeldera, wedle którego lepiej nie wstępować do żadnego kościoła i dyskutować, szczególnie na spotkaniach kolegianckich (radykalna odmiana religii menonickiej, nie uznająca żadnej formy instytucjonalności kościoła, powstała w 1619 w Holandii). Niektórzy kolegianccy menonici (jak Jacob Jansen Voogd) sprzeciwiali się jego poglądom, inni pod jego wpływem opuszczali menonicki kościół.
Autor pism teologicznych (w języku niemieckim, łacińskim i holenderskim/ flamandzkim), w tym De noch Staende en Triompherende Sichtbare kerkcke Christi (Ciągle trwający i triumfujący widzialny kościół Chrystusowy, Amsterdam 1660), i najbardziej radykalnego swojego dzieła Irenicon Irenicorum (w wolnym tłumaczeniu: Pokój pokojów, Amsterdam 1678: nowa deklaracja ideowa zapoczątkowanego przez Erazma z Rotterdamu „irenizmu”, kierunku w teologii chrześcijańskiej, dążącego do zniwelowania różnic między wyznaniami i przywrócenia jedności drogą wzajemnych ustępstw doktrynalnych, a także postawa otwartości i życzliwości w rozwiązywaniu spornych zagadnień, Amsterdam, 1678), przetłumaczonego z łaciny na holenderski przez Adriaana Swartepaerta jako Vredeschrift der Vredeschrijten (1678).
Podczas pobytu w Gdańsku mieszkał u brata Friedricha, można przypuszczać, że jego żona, Catharina, córka kupca Martina Vossa, zmarła wkrótce po ślubie, nie ożenił się ponownie i nie posiadał potomstwa.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 99, 103.
Charitius Andreas, Commentatio historico-literaria de viris eruditis Gedani ortis, speciatim iis, qui scriptis inclaruerunt, Wittenberga 1715, s. 136-137.
Irenico-Mastix perpetuo convictus et constrictus seu nova confirmatio infallibilitatis Irenici Irenicorum per ostensam futilitatem criminosae Comenianae Refutationis, Amsterdam 1662.
Bietenholz Peter G., Daniel Zwicker (1612–1678). Peace, Tolerance and God the One and Only, Florence, 1997.
Kozica Kazimierz, Mapa bagien Polesia Daniela Zwickera z 1650 roku – dwa znane i dwa nieznane egzemplarze odkryte w zbiorach polskich, Polski Przegląd Kartograficzny, 46, 2014, nr 2.
Kulturgeschichte Preußens königlich polnischen Anteils in der Frühen Neuzeit, hrsg. v. Sabine Beckmann, Klaus Garber, Tübingen 2005.
Tschackert Paul, Zwicker Daniel, Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 45, Leipzig 1900.
Quatrini Francesco, Religious Tolerance and Freedom of Prophesying. Social and Intellectual Interrelations between the Polish Brethren and the Collegiants in Seventeenth-Century Amsterdam, „Church History and Religious Culture”, t. 101, 2021, s. 293 i n.
