BROWARY

< Poprzednie

Następne >

Browar Rodenackerów przy Hundegasse 11/12 (ul. Ogarna)

Browar Fischera w Nowym Porcie na druku reklamowym,
lata 30. XX wieku

BROWARY. Brak informacji i źródeł do dziejów browarnictwa w książęcym mieście na prawie lubeckim z XIII wieku. Na terenie powstałego w początku 2. ćwierci XIV wieku Głównego Miasta od 1342 istniał cech browarników, produkcja skupiała się przeważnie w jego prestiżowych miejscach: przy Langgasse (ul. Długa), Hundegasse (ul. Ogarna, do roku 1378 nosząca jedyną nazwę Brauergasse – Browarnicza; nazwa Hundegasse jako jedyna od 1415), Breitgasse (ul. Szeroka), Frauengasse (ul. Mariacka) i Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). W XVI wieku browary pojawiły się na większą skalę również na Starym Mieście: okolice Pfefferstadt (ul. Korzenna), Tischlergasse (ul. Stolarska), i na Starym Przedmieściu.

Spis browarników z 1416 roku zawierał 376 nazwisk, po komasacji produkcji, według spisu z 1551, już tylko 146 (na przykład rodzina Hevelcke ze Starego Miasta, z której wywodził się Jan Heweliusz, w 1580 posiadała dwanaście browarów, w tym największy przy obecnej ul. Grobla III, sięgający aż po obecną ul. Lawendową). W połowie XVIII wieku na terenie ówczesnego miasta Gdańska funkcjonowało 20 browarów, dodatkowo w osadach podmiejskich (poza jurysdykcją miasta, ale w obecnych granicach administracyjnych Gdańska) aż 120. Ubodzy browarnicy byli właścicielami urządzeń, budynki dzierżawili od bogatszych mistrzów, piwo warzono dwa–trzy razy w tygodniu.

Typowy gdański browar XVI–XVII wieku składał się z browaru właściwego, składu na drewno, stajni, studni oraz składzików. Najważniejszymi urządzeniami browaru właściwego były: słodownia, warzelnia, izba do fermentacji oraz piwnice. W XVI i XVII wieku pojedynczy browar zatrudniał dziesięciu i więcej pracowników. Byli to wysokiej klasy rzemieślnicy: piwowarzy i słodownicy, odpowiedzialni bezpośrednio za produkcję i jakość napoju, oraz robotnicy niewykwalifikowani: drwale, tracze, furmani, tragarze, służba. Wartość pojedynczych browarów wahała się w Gdańsku w 2. połowie XVI i 1. połowie XVII wieku od kilku do kilkunastu tysięcy grzywien. DK

W XIX wieku ze względu na ogólny kryzys gdańskiej gospodarki produkcja piwa malała (szczególnie odczuwany był spadek eksportu na rynek angielski piwa jopejskiego), zmniejszyła się również sieć browarów.

Sieć gdańskich browarów
w latach 1800–1945

Rok	Liczba browarów
1808	32
1817	28
1839	19
1854	12
1858	9
1864	12
1874–1892	14
1893–1900	13
1908	10
1914	9
1921	6
1928	4
1935–1942	2
MrGl

Były to jednak browary nowoczesne, korzystające z przełomowych i najnowszych wynalazków w europejskim piwowarstwie (między innymi technologia oddolnej fermentacji, umożliwiająca produkcję pilznera; nowe sposoby dojrzewania i leżakowania, dające piwo typu lager; słodownie mechaniczne; pasteryzacja) i ogólnych przemian przemysłowych (na przykład rozwój kolei). Do ważniejszych browarów należał późniejszy Richard Fischer Brauerei w Nowym Porcie, przy Weichselstraße 2 (ul. Starowiślna; zachowały się piwnice służące do leżakowania piwa), działający od 1820, założony (na bazie istniejącego jeszcze w 1817 browaru L. Broschkego) przez Johanna Josepha Fischera, a następnie należący do jego syna Richarda ( Fischer, menonicka rodzina gdańskich browarników). Do 1914 był nastawiony na eksport (beczkowy: Anglia, Belgia, Holandia, kraje skandynawskie), zatrudniał wówczas około 40–60 pracowników, a jego zdolności produkcyjne wynosiły 50 tysięcy hektolitrów piwa i 1000 ton słodu rocznie. W końcu lat 20. XX wieku zatrudniał 33 osoby, do rozwożenia produktów posiadał samochód ciężarowy, dziewięć zaprzęgów konnych i łódź motorową. Na fali notowanej od początku 2. połowy XIX wieku ponownej koniunktury od 1873 rozpoczął produkcję browar w Kuźniczkach (Danziger Aktien-Bierbrauerei (DAB)). Jego działalność doprowadziła z czasem do redukcji liczby mniejszych browarów, ale poprzez rozwój produkcji do zwiększenia liczby zatrudnionych.

Niektóre browary były zakładane lub nabywane przez przybyszy. Byli to na przykład: Leonhard Waas, w latach 1910–1913 właściciel browaru Allensteiner Brauhaus w Olsztynie, w Gdańsku nabywca w 1908 browaru P. Pentela przy Poggenpfuhl 43/45 (ul. Żabi Kruk), jego właściciel w latach 1914–1929, następnie działający na Śląsku w Radkowie; Heinrich Barczewski (25 VII 1867 Prusy Wschodnie – 23 V 1927 Gdańsk), chemik w słodowni w austriackim Stadlau i w szwajcarskim Bernie, kierownik browaru w Środzie Śląskiej, autor kilku liczących się wynalazków, między innymi aparatu do kontrolowania ciśnienia CO_² w beczkach leżakowych, w Gdańsku notowany w 1895 roku jako technik, w latach 1908–1918 jako inżynier browarnictwa, 1896–1901 właściciel browaru we Wrzeszczu przy Hauptstraße 38 (al. Grunwaldzka; Święta Studzienka).

Wyłączając browar w Kuźniczkach, inne gdańskie browary zatrudniały w tym czasie do 286 osób i produkowały do 142 tysięcy hektolitrów piwa rocznie. Dalszy upadek nastąpił w wyniku kryzysu po I wojnie światowej, kiedy ponownie wystąpiły trudności z dotarciem na rynek angielski i nie tylko, dodatkowo znacznie zmniejszył się wywóz do Polski i pojawiła się konkurencja polskiego piwa. W efekcie doszło do przejmowania mniejszych browarów przez DAB (w 1929 przejął browar Leonharda Waasa, przestawiając go na produkcję wód mineralnych, w 1932 istniejący od 1. połowy XVIII wieku browar Wittów, przeznaczając go na magazyn, punkt sprzedaży i mieszkania), w wyniku czego od roku 1935 funkcjonowały już tylko dwa browary (DAB i Richard Fischer Brauerei). Zmniejszała się również produkcja: w 1905 – około 202 000 hektolitrów, w 1927 – 150, w 1936 – 64. Po 1945 funkcjonował tylko browar w Kuźniczkach.

26 VII 2008 otwarto przy ul. Szafarnia 9, w spichrzu z XVIII wieku ( Nowa Pakownia, której drugą część zajmuje Hotel Gdańsk), dwupoziomową restaurację Brovarnia Gdańsk firmy Minibrowary.pl, z historycznymi pamiątkami piwowarskimi, serwującą produkowane na miejscu piwo ze słodu i chmielu niemieckiej firmy Weyermann z Bambergu, w 2009 nagrodzoną przez Polską Kapitułę Bractwa Piwnego tytułem Minibrowar Roku 2008. MrGl

Gdańskie browary w latach 1800–1945

Lp.	Nazwa	Lokalizacja	Lata działalności	Właściciel	Liczba pracowników
1.	F. Dommer	Langgarten 63 (ul. Długie Ogrody)	1820–1839	1820–1839 Franz Dommer (1779–1866)
2.	Brauer Johann Ludwig	Töpfergasse 5/6 i 5/8 (ul. Garncarska)	1800–1813	przed 1800–1813 Brauer Johann Ludwig (1756–1813)	1893 – 20
	Brauer Hopp I.C.		1817–1840	1817–1840 Carl Izrael Hopp (1768–1840)
	Brauer J.P. Kilp		1854–1881	1854–1881 Johann Peter Kilp (1815–1881)
	Brauer R. Kilp		1881–1889	1881–1889 Robert Heinrich Kilp (1851–1889)
	Brauer W.L. Rennwenz		1889–1895	1889–1895 Wilhelm Leo Rennwenz
3.	L. Broschke	Nowy Port	1817	1817 Ludwig Albert Broschke (1783–1840)
4.	W. Janzen	Stadtgebiet 24 (Oruńskie Przedmieście)	1839	1839 Wilhelm Janzen
5.	Fischer I.	Stare Szkoty	przed 1800 – 1817	przed 1800–1817 Ignatius Fischer (1757–1825)	1897 – 16 1907 – 20
	Fischer P.		1817–1851	1817–1851 Peter Heinrich Fischer (1785–1851)
	Fischer A. jun.		1851–1878	1851–1878 Achill Adalbert Fischer (1827–1878)
	Fischer A. jun. (A.Wolff)		1878–1904	1878–1904 August Martin Wolff (1846–1904)
	A. Fischer jun.		1904–1918	1904–1918 Rudolf Alexander Winkelhausen (1849–1918)
6.	Hopp J.C.	Strzyża	1817	1817 Carl Izrael Hopp (1768–1840)
7.	J. Jantzen	St. Adalbert (Święty Wojciech)	1817	1817 J. Jantzen
8.	Söncke J.B	St. Adalbert (Święty Wojciech)	1817	1817 J. B. Söncke
9.	Brennerei und Hefenfabrik	St. Adalbert 43 (Święty Wojciech)	około 1835 – 1905	1839–1870 Carl Wilhelm Siemens (1802–1881)
				1870–1905 Wilhelm Jacob Siemens (1835–1905)
10.	Bierbrauerei und Destillation	St. Adalbert 49/50 (Święty Wojciech)	przed 1850 – 1893	przed 1850 – 1876 David Wilhelm Penner (1836–1876)	1896 – 12 1897 – 13
				1876–1893 Friedrich Wilhelm Penner (1842–1925)
	W. Penner Nachfl. J. Gamm		1893–1920	1893–1917 Heinrich Julius Gamm (1861–1917)
				1917–1920 Gamm H.J. spadkobiercy
11.	Zimmermann A.	Langfuhr (Wrzeszcz)	1817	1817 A. Zimmermann
12.	von Steen H.	Langfuhr (Wrzeszcz)	1839–1854	1839–1854 Heinrich von Steen (1791–1875)
13.	Taubert	3. Damm 2 (ul. Grobla III)	przed 1800 – 1808	przed 1800 – 1808 Johann Jacob Taubert (1738–1824)
	Momber B.		1808–1824	1808–1824 Beerend Momber (1788–1824)
14.	Störmer	3. Damm 7 (ul. Grobla III)	przed 1808	1808 Jakob Störmer (1750–1811)
	Gumlich J.G.		1817	1817 J.G. Gumlich
15.	Groddeck K.A.	3. Damm 16/17 (ul. Grobla III)	przed 1800 – przed 1839	1808 Karl Ernst Groddeck (1781–1812)
	Groddeck A.T.			1817 A.T. Groddeck
16.	Barg A.B.	Hauptstraße 38 (al. Grunwaldzka)	1874–1884	1874–1884 August Bernhard Barg	1896 – 12 1897 – 8
	Ziehm A.		1892	1892 Albert Ziehm
	Danziger Vereinsbrauerei		1896–1901	1896–1901 Heinrich Barczewski (1867–1927)
17.	Voigt H.	Steindamm 4/6 (ul. Kamienna Grobla)	1839	1839 H.H. Voigt
18.	Jenin W.L.	Pfefferstadt 11 (ul. Korzenna)	przed 1839 – przed 1859	1839 Wilhelm Ludwig Jenin (1805–1870)
19.	Kniewel J.	Pfefferstadt 18 (ul. Korzenna)	przed 1800 – około 1810	przed 1800 – 1805 Johann Kniewel (1744–1805)
				1805 – około 1810 Kniewel spadkobiercy
	Kniewel A.		1810 – przed 1839	1810 – przed 1839 August Kniewel (1784 – przed 1839)
20.	Schöler	Pfefferstadt 20 (ul. Korzenna)	przed 1800 – 1822	1800 Johann Friedrich Schöler	1897 – 17 1907 – 13
				po 1800 – 1822 Carl Wilhelm Schöler (1743–1822)
	Fischer A.		1822–1867	po 1822 – 1854 Anton Jacob Fischer (1793–1854)
				1854–1867 Heinrich Alexander Fischer (1831–1867)
	L.O. Kämmerer		1867–1891	1867–1891 Louis Ottomar Kämmerer (1834–1897)
	Kämmerer L.O. Inh. Louis Nordt		1892–1911	1892–1911 Louis Nordt (1849–1911)
21.	Veer de	Pfefferstadt 21/22 (ul. Korzenna)	1808	1808 Veer de
22.	Schöler	Pfefferstadt 23/24 (ul. Korzenna)	1800–1810	przed 1800 – 1810 Carl Wilhelm Schöler (1743–1822)	1893 – 29 1894 – 27 1895 – 24 1896 – 24 1897 – 26 1907 – 33
	Drewcke G.B.		1810–1838	1810–1838 Gottfried Beniamin Drewcke (1769–1845)
	Drewcke O.F.		1838–1852	1838–1852 Otto Friedrich Drewcke (1808–1852)
	von Puttkammer vormals O.F. Drewcke-Bierbrennerei		1853–1927	1853–1927 Eugen von Puttkammer i jego spadkobiercy
23.	Readner	Pfefferstadt 36 (ul. Korzenna)	1808	1808 Readner
24.	Krüger	Pfefferstadt 46 (ul. Korzenna)	1808	1808 Krüger	1895 – 17 1896 – 17 1897 – 17
	Jenin L.A.		1817–1836	1817–1836 Ludwig August Jenin (1780–1836)
	Jenin W.L.		1836–1860	1836 – około 1860 Wilhelm Ludwig Jenin (1805–1870)
	Eisenhardt P.F.		1860–1887	około 1860 – 1870 Philipp Franz Eisenhardt (1824–1879) i Carl Kreyssig (1816–1891)
				1870–1879 Phillipp Franz Eisenhardt
				1879–1887 Max Eisenhardt (1861–1905)
	Eisenhardt P.F. Nachf. Th. Holz		1887–1905	1887 – około 1905 Theodor Gottlieb Holz (1851–1928)
25.	Ackermann	Pfefferstadt 54 (ul. Korzenna)	przed 1800	1808 Carl David Ackermann	1895 – 29 1897 – 21
	Mayer H.W.		około 1815 – 1856	około 1815 – 1856 Heinrich Walter Mayer (1790–1856)
	Mayer H.W.		1856 – około 1907	1856 – około 1907 Heinrich Wilhelm Mayer (1832 – po 1916)
26.	Mroczek C.F	Pfefferstadt 55 (ul. Korzenna)	przed 1800 – 1813	1808 Carl Friedrich Mroczek
27.	Weiss J.	Ankerschmiedegasse 15 (ul. Kotwiczników) przed 1808 – przed 1858	1817–1821	1817–1821 Johann Michael Weiss (1743– 1821)
	Weiss A.H.		1821 – przed 1839	1821 – przed 1839 August Heinrich Weiss (1780–1844)
	Burkhard C.W.M.		1854	1854 C.W.M. Burkhard
28.	Hildebrandt J.	Schmiedegasse 30 (ul. Kowalska 30/31)	1808	1808 Johann Ernst Hildebrandt (1760–1824)
			1813–1825 działalność zawieszona
	G.F.A. Steiff		około 1825 – 1898	około 1825 – 1860 Georg Friedrich Alexander Steiff (31 V 1797 Gdańsk – 10 VI 1860 Gdańsk, od 1822 członek Korporacji Kupców)
				1861–1872 Georg Eduard Rohloff (1821–1883)
				1872–1898 Johann Georg Lickfett (1817–1898) i Oscar Ernst Bischoff (1841–1922)
	od 1899 wytwórnia likierów G.F.A. Steiff (z kantorem przy ul. Na Piaskach 2)
29.	Danziger Aktien-Bierbraurei Browar w Kuźniczkach	Labesweg 6 (ul. Lelewela)	1873–1945	1873–1945 Danziger Aktien-Bierbraurei (Spółka Akcyjna)	1893 – 50 1894 – 74 1895 – 75 1896 – 83 1897 – 89 1907 – 166
30.	Bast & Co. GmbH Bierbrauerei Danziger Mumme	Weidengasse 35/38 (ul. Łąkowa)	1925–1828	1925–1828 Bast & Co. GmbH
31.	Baer	Hundegasse 6/7 (ul. Ogarna)	przed 1800 – 1808	przed 1800 – 1808 Ephraim Baer (Bähr, Bär, zm. 1809)
32.	Dälmer A.B.	Hundegasse 8/9 (ul. Ogarna)| przed 1800 – około 1920	przed 1800 – 1830	przed 1800 – 1830 Adam Beniamin Dälmer (1768–1830)	1893 – 24 1907 – 36
	Dälmer C.A.		1830–1846	1830–1846 Carl August Dälmer (1791 – po 1840)
	Durand F.		1846–1872	1846–1872 Franz Durand (1816–1891)
	Fischer P.		1872 – około 1920	1872–1884 Paul Rudolf Fischer (1847–1884)
				1884 – około 1920 Johanna Wentzel (córka R.F. Fischera)
33.	Hahn	Hundegasse 11/12 (ul. Ogarna)	przed 1800 – 1815	przed 1800 – 1815 August Beniamin Hahn (1776–1815)	1893 – 24 1894 – 29 1895 – 30 1896 – 29 1897 – 28 1907 – 26
	Mroczek C.A.		1815–1835	1815–1835 Carl Friedrich Mroczek
	W. Rodenacker		1835–1875	1835–1875 Wilhelm Theodor Rodenacker
	E. Rodenacker		1875–1918	1875–1918 Carl Eduard Rodenacker
34.	Krüger G.	Hundegasse 16 (ul. Ogarna)	1797–1808	1797–1808 Georg Krüger
	Kossakowski J.		1815–1842	1815–1842 Johann Kossakowski (1760–1842)
35.	Germania-Brauerei	Hundegasse 46 (ul. Ogarna)	1901–1905	1901–1903 Friedrich Lemon
				1905 August Jürgensen
36.	Mundt J.M.	Hundegasse 127/128 (ul. Ogarna)	przed 1800 – około 1850	przed 1800 – po 1831 Johann Michael Mundt
				po 1831 – 1840 Carolina Constantia Mundt (wdowa)
				1840 – około 1850 Eduard Mundt
37.	Löwens J.	Altstädtischer Graben 28 (ul. Podwale Staromiejskie)	1831	1831 Jacob Löwens (Metbrauer) (1772–1839)
38.	Jantzen M.	Röpergasse 20 (ul. Powroźnicza)	przed 1808	1808 Michael Jantzen
39.	F.J. Stolle	Rittergasse 10 (ul. Rycerska)	1792–1834	1792–1825 Friedrich Jacob Stolle (1746–1825)	1893 – 34 1894 – 36 1895 – 36 1896 – 33 1897 – 35
				1825–1830 Justina Florentina Stolle (wdowa)
				1830–1834 Carl Gottlieb Mach (1784–1834)
	J.-Witt-Brauerei		1834 – około 1909/1910	1834–1848 Jacob Witt
				1848–1881 Heinricha Richarda Glaubitza
				1881–1894 Heinrich August Glaubitz
				1894 – około 1909/1910 Margaretta Glaubitz (wdowa) (1852–1924)
	Alte Schloßbrauerei		około 1910 – 1915	około 1910 – 1915 Danziger Aktien-Bierbrauerei, oddział
				1916–1929, po zawieszeniu produkcji, magazyny Danziger Aktien-Bierbrauerei i rozlewnia napojów
40.	Fischer J.	Nowy Port, Weichselstraße 2 (ul. Starowiślna)	1820–1840	1820–1837 Johann Joseph Fischer (1787–1837)	1894 – 27 1895 – 27 1896 – 27 1897 – 16 (29 w gorzelni) 1907 – 36
				1837–1840 J. Fischer (wdowa)
	Richard Fischer		1840–1939	1840–1888 Richard Ignatz Fischer (1818–1888)
				1888–1915 Georg Albert Fischer (1848–1915)
				1915–1939 Erich Fischer (1882–1939)
	Export und Lagerbierbrauerei		1939–1945	1939–1945 Paul Fischer (1884–1964)
41.	B.H. Krüger	Häkergasse 13/14 (ul. Straganiarska)	przed 1800 – 1837	przed 1800 – 1837 Beniamin Gotthilf Krüger
	G.H. Krüger		1837–1841	1837–1841 Gustav Heinrich Krüger (1803–1841)
	Lämmer C.		1854	1854 Carl Lämmer
	A. Krüger		1862–1870	1862–1870 August Heinrich Krüger
42.	Baer E.	Breitgasse 44 (ul. Szeroka) po 1815 w kompleksie browaru G. Lincka, Breitgasse 48/50	przed 1800 – 1814	1808 Ephraim Bär
				1815 Georg Linck
43.	Wunnicker	Breitgasse 48 (ul. Szeroka) po 1815 w kompleksie browaru G. Lincka, Breitgasse 50	przed 1800 – 1815	1808 Friedrich Gottfried Wunnicker
44.	G. Linck	Breitgasse 50 (ul. Szeroka), po 1839 nr 47/50	przed 1800 – około 1865	przed 1800 – 1858 Georg II Linck (1775–1858)
				1858 – około 1865 Wilhelm Gustav Linck (1805–1876) i Otto Ferdinand (1813–1883)
45.	Erdmann	Breitgasse 56/57 (ul. Szeroka)	przed 1808	1808 Erdmann
	Grangé Noel		1817	1817 Noel Grangé (1769–1839)
46.	Dauter M.	Breitgasse 85 (ul. Szeroka)	1808	1808 Michael Dauter
	Otto Schwartz		około 1862 – 1869	około 1862 – 1869 Otto Emil Schwartz (1834 – przed 1892)
47.	Peters	Breitgasse 94 (ul. Szeroka)	przed 1800 – 1810	1808 Wilhelm Peters
48.	Zimmermann C.	Breitgasse 113 (ul. Szeroka)	1817	1817 C. Zimmermann
49.	Axt J.C.	Breitgasse 120 (ul. Szeroka)	przed 1817 – 1844	przed 1817 – 1844 Johann Christian Axt (1767–1844)
50.	Krumbügel C.W.	Mattenbuden 31 (ul. Szopy)	po 1815 – około 1850	1817 C.W. Krumbügel
	Krumbügel J.W.			1831 – około 1850 Johann Wilhelm Krumbügel (1804–1850)
51.	Bethge J.F.	Heilige-Geist-Gasse 124 (ul. św. Ducha)	1808–1817	1808–1817 Johann Friedrich Bethge
52.	Stürmer	Johannisgasse 67 (ul. Świętojańska)	1808	1808 Stürmer
53.	Tilesius	Holzmarkt 4 (Targ Drzewny)	przed 1800	1808 Carl Ludwig Tilesius
	Zielinski von C.J.		1817	1817 C.J. Zielinski
	Axt C.A.		przed 1831 – około 1855/1856	przed 1831 – około 1855/1856 Carl August Axt (1797–1888)
54.	Störmer	Fischmarkt 25 (Targ Rybny)	1808	1808 Jakob Störmer
55.	Rexin	Fischmarkt 31 (Targ Rybny)	1808	1808 Rexin
56.	Siemens D.	An der Schneidemühle 11 (ul. Tartaczna)	1831–1834	1831–1834 Daniel Siemens (1771–1834)
57.	Danziger Malz- und Exportbierbraurei	Ohra-Hauptstraße 4 (Trakt św. Wojciecha)	1901	1901 Bernhard Behrendt
58.	Erste Danziger Weiss- und Doppelmalzbierbrauerei	Poggenpfuhl 43/45 (ul. Żabi Kruk)	1902–1929	1902–1909 Peter Pantel
				1913 Pantel Peter Inh. Max Sokołowski
				1914–1929 Leonhard Waas (?–1939)
MrGl

Hurtownie i magazyny portowe browarów spoza Gdańska*

Nazwa i lokalizacja	Lata działalności	Uwagi
Brauerei Englisch Brunnen Große Schwalbengasse 34 (ul. Jaskółcza)	1905–1920	hurtownia, browar z Elbląga (Brauerei Englisch Brunnen Elbing, Englisch-Brunnen-Straße 2)
Bergschlößchen-Brauerei Bärenweg 3 (ul. Mickiewicza)	około 1912 – 1921/1922	filia browaru sopockiego Petrus Wanninger i Walter Wanninger
Hafenstraße 23 (Nabrzeże Oliwskie), w porcie, magazyn	1900–1907	Gesellschaft für Brauerei, Spirtus- und Preßhefefabrikation
Brabank 4 (Stara Stocznia), hurtownia	1908	Höcherlbräu
*Bez związku z browarami produkcyjnymi. MrGl