HAN HERMAN, malarz
| < Poprzednie | Następne > |
HERMAN HAN (Hahn) (ochrzczony 29 II 1580 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) Gdańsk – koniec 1627 Pelplin lub początek 1628 Chojnice), malarz, uznawany za wybitnego przedstawiciela późnego manieryzmu i baroku. Urodził się w Nowych Ogrodach (Neuss) jako syn przybyłego z Holandii Hermana Hana (starszego) i Elisabeth. Żonaty był z Elisabeth (zm. 1602 podczas zarazy), z którą miał synów (chrzczonych w kościele Najświętszej Marii Panny) Hermana (ur. 1598, zmarł w niemowlęctwie) i Gerharda (ur. 1599) i z którą mieszkał na Siedlcach; po raz drugi od 1604 z Barbarą Sparrgutt. Po 1608 przeszedł z luteranizmu na katolicyzm, w 1625 był bowiem współzałożycielem kierowanego przez jezuitów Bractwa Najświętszego Sakramentu przy kościele św. Brygidy. Syn Gerhard w 1624 został mistrzem malarskim w Gdańsku.
Wędrówka czeladnicza Hana obejmowała być może Niderlandy; przypuszcza się, że z istotnym w jego twórczości luminizmem zetknął się bezpośrednio w Wenecji albo pośrednio przez Pragę i Monachium. W 1612 współorganizował cech malarzy w Gdańsku (starszy cechu w 1618/1619 i prawdopodobnie 1624/1625), w 1614 nadano mu obywatelstwo gdańskie. Mieszkał przy Neugarten (ul. Nowe Ogrody), prowadził (wzmiankowaną od 1617) pracownię, w której przy pomocy licznych uczniów realizował większe zamówienia.
Malował dla pomorskich kościołów i klasztorów, zwłaszcza cystersów z Oliwy i Pelplina, norbertanek w Żukowie, kościoła w Pucku, gdańskich brygidek (Apoteoza Kościoła), przede wszystkim obrazy ołtarzowe, sceny historyczne, epitafia, portrety. W 1622 zakupił lub otrzymał od cystersów oliwskich posiadłość w Strzyży (tzw. I Dwór); od 1623 mieszkał w Chojnicach, utrzymywał jednak gdańską pracownię i własność dworu. W 1611 powstały jego pierwsze obrazy dla katedry pelplińskiej: Trójca Święta z predellą przedstawiającą Koncert anielski (w 1845 ołtarz został przekazany przez kapitułę pelplińską do kościoła Marii Magdaleny w Czersku). Z 1613 pochodzą kompozycje historyczne dla klasztoru w Oliwie: Chrzest Subisława i fundacja klasztoru oliwskiego, Napad Prusów na klasztor w Oliwie oraz 12 imaginacyjnych portretów fundatorów i dobroczyńców klasztoru. Otrzymywał też zlecenia na prace dekoracyjne i restauracyjne w kościele NMP. W 1618 wykonał dla kościoła w Pelplinie ołtarz główny: Wniebowzięcie Marii w centrum, Trójca Święta powyżej oraz słynny Pokłon pasterzy w predelli.
Największe znaczenie zyskały obrazy ołtarzowe Koronacja Marii, o rozbudowanym, aktualnym wówczas, potrydenckim programie ikonograficznym, przedstawiające alegorycznie Kościół Walczący i Triumfujący. Za najwcześniejszą uznaje się wersję dla kościoła św. Piotra i Pawła w Pucku (obecnie w kościele św. Trójcy w Buczku Wielkim) z 1622. Najbardziej rozbudowana, także w wymowie politycznej, była Koronacja z ołtarza głównego kościoła cystersów w Pelplinie (1623–1624), zrealizowana według koncepcji opata Leonarda Rembowskiego. Tak jak oliwski i pucki, obraz ten łączył umieszczone na osi przedstawienia Trójcy Świętej, Marii koronowanej przez Boga i Chrystusa, Baranka Apokaliptycznego przy fasadzie pelplińskiej świątyni (symbolu Jeruzalem Niebieskiego) oraz adorujących świętych i chórów anielskich u góry, rzesz przedstawicieli władzy świeckiej, kościelnej i szlachty u dołu. Umieszczenie konkretnych, rozpoznawalnych postaci, między innymi papieża Grzegorza XV i cesarza Ferdynanda II wraz z podległymi im dostojnikami oraz polskich możnowładców, miało wzmocnić ogólną ideę zespolenia i równoległości władzy świeckiej i duchownej w chrześcijańskiej wspólnocie, a także uzmysławiać hierarchię w obu systemach.
Uważana za późniejszą Koronacja dla cystersów w Oliwie (przed 1624), na podobraziu w kształcie serca, jest nieco zredukowaną wersją poprzedniej, z tłumem współczesnych, ale anonimowych adorantów po bokach fasady oliwskiego kościoła. Z portretów jego autorstwa wymienia się także obrazy epitafijne; w kościele cysterskim w Oliwie wizerunek opata Dawida Konarskiego (po 1616), z postacią zmarłego klęczącą przed krucyfiksem, oraz epitafium Reinholda Heidensteina i Teresy Erdmundy z Konarskich, z portretami zmarłych umieszczonymi w zwieńczeniu po bokach obrazu Ukrzyżowanie; środkową tablicę inskrypcyjną ujmują po bokach cztery owalne sceny wskrzeszania zmarłych. Z tego kościoła pochodzi też podwójny konterfekt Jerzego Konopackiego i Anny z Konarskich (około 1625, obecnie Muzeum Narodowe w Gdańsku); płytka zwykle przestrzeń w tle została tu pogłębiona fragmentem pejzażu widocznego za uchyloną kotarą oraz pierwszoplanowym stolikiem, przy którym klęczą postaci. Oba te pozornie mało znaczące elementy, umieszczone naprzeciwlegle w narożach, pełnią ważne funkcje w konstrukcji i kolorystyce obrazu.
Z jego pracownią wiąże się też portret z epitafium Christiana Henninga z żoną i córką ( kościół św. Katarzyny w Gdańsku, obecnie w gdańskim Muzeum Narodowym) na tle kościelnego wnętrza (w górnej części epitafium przypisywane Bartholomäusowi Milwitzowi Stracenie skazańca). W 1614 i 1617 narysował projekty stempli menniczych dla donatyw (złotych medali) z przedstawieniem – w wypadku pierwszej – popiersia króla polskiego Zygmunta III (awers) i herbu Gdańska (rewers); w wypadku drugiej – popiersia Zygmunta III (awers) i panoramy Gdańska (rewers).
Znaczenie i wpływ jego twórczości były wielostronne i wykraczały poza Gdańsk i Pomorze. Wypracowany schemat rozbudowanej kompozycji maryjnej, łączącej tradycję cechową z malarskim nowatorstwem, był podejmowany w rozmaitych wariantach. Z rozwiązań formalnych inspirujące były wyszukana kolorystyka i luminizm, zwłaszcza kameralnych scen w predellach, osiągnięty przez umieszczanie „wewnątrz” obrazu różnych źródeł światła. Oprócz malarzy gdańskich i pomorskich z jego wpływem wiąże się twórców wielkopolskich, wśród nich Krzysztofa Boguszewskiego.
Według Liber mortuorum klasztoru cystersów w Pelplinie zmarł 20 XII 1627, według Liber mortuorum norbertanek w Żukowie 7 II 1628.
