KSIĘGARSTWO

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Stoisko uliczne Domu Książki, lata 60. XX wieku

KSIĘGARSTWO, rozpowszechnianie książek (rękopiśmiennych i drukowanych) w Gdańsku należy łączyć z pierwszą biblioteką w mieście, powołaną 24 VI 1413 przy q kościele NMP (q Andreas Slommow). W tym czasie do Gdańska przybywały głównie książki rękopiśmienne o tematyce liturgicznej, prawniczej i filozoficznej. Narodziny księgarstwa w obecnym tego słowa znaczeniu było efektem wynalazku druku. Początkowo książki do Gdańska sprowadzano przy pośrednictwie wyjeżdżających na studia zagraniczne i dzięki kontaktom handlowym. Pierwsi zawodowi księgarze pojawili się w Gdańsku pod koniec XV wieku. Czasowo przebywał w Gdańsku Ambrosius Schrotter, oferujący około 100 pozycji, których tytuły reklamował w rękopiśmiennym katalogu. Kolportażem książek w Gdańsku zajmowali się również miejscowi introligatorzy oraz drukarze, m.in. rodzina q Rhode (q drukarstwo). Zawód księgarza usamodzielnił się w XVII wieku, kiedy konkretne osoby głównie importowały książki oraz inwestowały w edytorstwo dzieł mogących przynieść zysk. Dzięki dużym kontaktom handlowym w Gdańsku można było nabyć książki zarówno z Hiszpanii czy Niderlandów, jak i Cesarstwa Rosyjskiego. Sprzedawano też czasopisma, prasę oraz kalendarze, w efekcie Gdańsk był jednym z największych ośrodków księgarskich w Rzeczypospolitej. Działali w Gdańsku tacy księgarze, jak Balthasar Andreae (wydawca słownika q Nicolausa Volckmara), czy Jakob Weiss (wydawca „Polnische Novellen”). W 1617 roku, na podstawie zezwolenia Rady Miejskiej, działalność księgarską rozpoczął w Gdańsku q Casper Förster sen. Wyspecjalizował się w rozprowadzaniu druków muzycznych, m.in. zaopatrywał w materiały nutowe królewską kapelę. W roku 1633 otrzymał od króla pozwolenie na prowadzenie księgarstwa na terenie całej Polski. Nawiązał stały kontakt z Antwerpią, skąd, jako jedyny w Polsce, sprowadzał katolickie publikacje. W 1637 księgarnię przejął, początkowo współpracując z ojcem, Georg Förster jr. Kolportując dzieła znanych polskich autorów, stworzył z niej jeden z największych tego typu ośrodek w ówczesnej Rzeczypospolitej. Księgarnia miała liczne filie, m.in. w Warszawie, Lublinie, Krakowie, także w Amsterdamie. W roku 1647 Georg Förster jr otrzymał od króla tytuł bibliofila królewskiego. Ocenia się, że podczas swojej działalności wydał w Gdańsku ponad 80 pozycji. Wobec wzrostu wśród gdańskiego patrycjatu zainteresowań kupnem cenionych książek w 2. połowie XVII wieku zaczęto urządzać aukcje, na których sprzedawano książki z kolekcji zmarłych osób. Od XVIII wieku stałe miejsce aukcji (również i innych ruchomości) znajdowało się przy Tagnetergasse (ul. Tandeta). Organizacją aukcji zajmowali się najczęściej księgarze, zwykle publikujący drukowane katalogi oraz ogłaszający o nich informacje. Stałe stoisko sprzedające książki znajdowało się w Dworze Artusa. W 1728 roku swoją księgarnię przy Jopengasse (ul. Piwna) uruchomił q Georg Markus Knoch, specjalizujący się w publikacjach bibliograficznych oraz polonikach (współpracujący w tym m.in. z q Gotfrydem Lengnichem). Zakład przejął po nim Daniel Meissner. Od lat 80. XVII wieku w Gdańsku działała przy Langgasse (ul. Długa) filia znanej firmy drukarsko-wydawniczo-księgarskiej rodziny Waesberge. Wydawała ona m.in. historię Gdańska q Reinholda Curickego. Dużą działalność księgarską w latach 1761–1805 prowadził także drukarz q Daniel Ludwig Wedel.

Największe księgarnie w Gdańsku XVI–XVIII w.*
Nazwisko i imię księgarza Lata działalności
Baltazar Andreae 1594–1626
q Casper i Georg Försterowie 1617–1660
q Georg Markus Knoch 1728–1759
rodzina van Waesberge lata 80. XVII wieku – 1768
Johann Heinrich Rüdiger 1739–1760
Johann Christian Schuster 1755–1771
Daniel Meisner 1760–1767
Peter Andreas Penarier 1764–1776
Samuel Gottlieb Fischer 1770–1787
q Adolf Heinrich Troschel 1791–1810
*Poza działającymi przy drukarniach.
PP

Tabela: Księgarnie 1800–1945

Księgarnie 1945–1990. W latach 1945–1946 powstały w Gdańsku pierwsze po II wojnie światowej księgarnie prywatne i spółdzielcze. Ich rozwój zablokował dekret o upaństwowieniu i przejęciu przez powstałe 1 I 1950 Państwowe Przedsiębiorstwo Dom Książki. W latach następnych w Polsce i Gdańsku działały okresowo tylko małe prywatne antykwariaty, nieodgrywające roli na rynku księgarskim. Zmiany ustrojowe i systemowe z roku 1989 spowodowały złamanie w 1990 monopolu Domu Książki i rozpoczęcie reprywatyzacji rynku księgarskiego. Powstały księgarnie prowadzone przez osoby prawne i fizyczne, nowo założone, jak i przejęte od Domu Książki. Częste zmiany ich lokalizacji, nazw firm, jak i właścicieli, nie pozwalają na pełne przedstawienie ich dziejów w latach 1991–2010. PP MrGl

Księgarnie prywatne, spółdzielcze i państwowe w latach 1945–1959
1946 Atlas ul. Grunwaldzka 47
1948 Książka, Spółdzielnia Wydawnicza ul. Jana z Kolna 8
1949–1950 Książka i Wiedza, Spółdzielnia Wydawnicza ul. Jana z Kolna 8
1948–1950 Czytelnik, Spółdzielnia Wydawnicza ul. Grunwaldzka 8
1948–1950 Nauka ul. Barlickiego (ul. Dmowskiego) 5
1949–1950 Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych ul. Miszewskiego 16
1946–1950 Księgarnia Gdańska (zob. Aleksander Krawczyński) ul. Grunwaldzka 66
1950–1959 Gdański Antykwariat Naukowy (zob. Aleksander Krawczyński) 1950–1953 ul. Grunwaldzka 66
1953–1959 ul. Marchlewskiego (Dmowskiego) 15
MrGl
Księgarnie Państwowego Przedsiębiorstwa Dom Książki w latach 1950–1990
1950–1990 pl. Sikorskiego 1, od 1953 pl. Gorkiego 1 (ul. Podwale Grodzkie 9)
1950–1951 ul. Jana z Kolna 8
1950–1960 al. Grunwaldzka 8
1950–1985 al. Grunwaldzka 76/78 (Antykwariat Naukowy)
1950–1990 ul. Barlickiego 1, od 1953 Marchlewskiego 1 (ul. Dmowskiego)
1950–1990 ul. Barlickiego 5, od 1953 Marchlewskiego 5 (ul. Dmowskiego), po 1970 antykwariat
1951–1990 al. Grunwaldzka 94/96
1952–1990 ul. Długa 62/63
1952–1990 ul. Jedności Robotniczej 22 (Trakt św. Wojciecha)
1952–1990 ul. Miszewskiego 16
1953–1980 al. Grunwaldzka 66
1952–1990 ul. Łowczyńskiego 8 (ul. Góreckiego)
1955–1990 ul. Kartuska 80
1958–1990 Stocznia Gdańska, ul. Doki 1
1958–1990 ul. Chopina 40
1958–1990 al. Grunwaldzka 126/128
1960–1990 al. Grunwaldzka 107/109, następnie nr 111/113 (Naukowa)
1960–1990 ul. Heweliusza 32
1960–1990 ul. Grobla II 12/14
1963–1990 ul. Miszewskiego 5
1964–1972 ul. Racławicka 8
1964–1990 pl. Komorowskiego
1965–1990 ul. Wyspiańskiego 25
1971–1990 ul. Krzywoustego 25
1973–1990 ul. Manifestu Połanieckiego 36
1974–1990 ul. Śląska 66C
1974–1990 ul. Rajska 6
1975–1990 ul. Pomorska 88
1976–1990 ul. Grobla I 13 (Antykwariat Naukowy im. A. Krawczyńskiego)
1978–1990 ul. Łagiewniki 56 (Ossolineum)
1979–1990 Długi Targ 37/38 (Klub Międzynarodowej Prasy i Książki)
po 1982 – 1990 ul. Paderewskiego 11
po 1982 – 1990 ul. Opolska 3
po 1982 – 1990 ul. Gdańska 2
1988–1990 ul. Dragana 17
MrGl
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania