PIWNA
| < Poprzednie | Następne > |
PIWNA (Jopengasse), ulica na q Głównym Mieście, w obrębie tzw. dzielnicy Mariackiej (w okresie nowożytnym zaliczana do Kwartału Wysokiego, q kwartały), wytyczona równolegle do ul. q Długiej, na płn. od niej, prostopadła do nurtu q Motławy, niegdyś tworząca wespół z ul. q Chlebnicką jedną arterię. W 1449 część zach. ulicy odnotowano po raz pierwszy w źródłach jako Jopengasse (Jopejska). Etymologia nazwy nawiązująca do profesji jej ówczesnych mieszkańców, gł. browarników, produkujących piwo o charakterystycznym smaku i konsystencji, tzw. dubeltowe (Schoppen-, lub Jopenbier; jopa – drewniany czerpak, za pomocą którego zalewano słód wrzątkiem; piwo było popularne zwł. pośród marynarzy; q piwa gd.). Zwraca uwagę nieregularny przebieg traktu, z wyraźnym odchyleniem w kierunku płd. w miejscu, gdzie P. przechodzi w Chlebnicką, być może spowodowany wczesnośredniowiecznymi uwarunkowaniami (sprzed lokacji Głównego Miasta w 1342) lub też budową i rozbudową q kośc. NMP. W miejscu styku P. z Chlebnicką funkcjonował q Targ Wąchany. Zachodni wylot P. łączył się w ciąg z ul. Tkacką i Węglarską. Na styku tych przecznic w pocz. XVII w. w przedłużeniu osi ul. P. wzniesiono gmach q Wielkiej Zbrojowni, flankujący od zach. tę arterię. W XVI–XVIII w. po obu stronach P. ukształtował się charakterystyczny ciąg zabudowy mieszczańskiej, kamienic z przedprożami. Pod ob. nr. 1, na rogu Tkackiej i P., dom z przyległą do niej (od strony Tkackiej) łaźnią, po 1613 własność Josta von Enden, w 1638–40 przebudowany w trójkondygnacyjną, manierystyczno-barokową kamienicę z wystrojem rzeźb. przypisywanym Wilhelmowi Richterowi, w poł. XVIII w. własność Petera Bentzmanna. Manieryzm niderl. reprezentowały ponadto (i ten styl przywracano im najczęściej po 1945): wzniesiona 1585 kamienica pod dzisiejszym nr. 4, do 1793 własność burmistrza q Eduarda Friedricha Conradiego; kamienica pod nr. 8 (wzniesiona 1636), w końcu XIX w. zaopatrzona w przedproże pochodzące z Długiego Targu 11; kamienica pod nr. 10 (zbudowana ok. 1580); budynek nr 11 (mimo manierystycznej przebudowy ok. 1630 zachowujący też cechy gotyku z końca XV w.); nr 38 (z manierystycznym portalem z 1596); nr 50, 52, 59 (w XVII w. własność lekarskiej rodziny Schmidtów, w 1759 w ręku Johanna Christiana Janzena); nr 60 (wykonanie portalu przypisywano q Abrahamowi van den Blockowi), 62, 63. Rokokowy i późnobarok. charakter otrzymały wznoszone (przebudowywane) najczęściej po 1760 kamienice z dzisiejszymi nr. 12, 14 (narożna na rogu Lektykarskiej), 16, 17 (w poł. XVIII w. własność patrycjuszowskiej rodziny Muhlów), 21, 36, 37 (w zespole zaplecza ratuszowego); nr 54 (z oryginalną rokokową płytą w balustradzie przedproża, wykonaną przez q Johanna Heinricha Meissnera); nr 61 (od 1762 własność rodziny Fremantów), 64 (własność rodziny Gorgesów), 66 (w XVIII w. należąca do patrycjuszowskiego rodu Engelcke). W 1728 przy P. powstała księgarnia nakładowa (połączona z wydawnictwem) q Georga Markusa Knocha, wydająca dzieła uczonych gd., m.in. q Gottfrieda Lengnicha, Georga Petera Schultza, q Andreasa Schotta. W 1760–67 w jej miejsce powstała księgarnia Daniela Meissnera. Kamienica z ob. nr. 68 po 1626 stanowiła własność i mieszkanie architekta i budowniczego miejskiego q Hansa Strakowskiego, a pomiędzy 1749 a 1823 należała do miejskiego Lazaretu.
Do końca XVIII w. część kamienic z liczącej 69 posesji ulicy należała do rodzin gd. patrycjatu, mających apogeum swej świetności już za sobą. Zmiana ustroju miasta, zasad gospodarki rynkowej zmusiła je do szukania nowego miejsca w życiu. Niektóre z nich przeniosły się do podgdańskich majątków, inne przyjęły rolę rentierów, część zasiliła administrację prus., inne zniknęły z życia polit. i gosp. Zjawisko to widać szczególnie dobrze na przykładzie gd. ulic: Piwnej i q św. Ducha. Na przeł. XVIII i XIX w. mieszkały przy ul. Piwnej jeszcze rodziny Groddecków (nr 16), Weickhmannów (nr 11 i 69), Zernecke (nr 12), Ehlertów (nr 29), Wernsdorfów (nr 3). Mieszkali i posiadali firmy: od 1780 księgarz i drukarz q Ludwig Daniel Wedel (nr 8), złotnik Jakob Mahl (nr 7), właściciele Apteki Radzieckiej (Raths-Apotheke) w budynku miejskim nr 37: Johann Alexander Hevelcke (1765–1806), potem Friedrich David Lichtenberg (1806–27). W 1800 właścicielami domów oraz znajdujących się w nich kantorów kupieckich byli m.in.: nr 52 Johann Paul Struwy (1739–1819); nr 54 Henry Simpson (1739–1803), potem wdowa Magdalena (1764–1837) i syn John (1786–1857); nr 55 Gustav Friedrich Heyn (1782–1859); nr 53 handlarz winem Anton Christoph Jüncke (1776–1835); nr 57 Döring Johann Jacob (1766–1814); nr 67 Albrecht Wilhelm Harmens (1739–1813); nr 68 Christian Friedrich Zimmermann. Kamienica nr 65 była własnością cechu tragarzy, dom nr 6 aptekarza Christopha Ottona Mackensena (1740–1826). Od wsch. ulica graniczyła z tzw. Targiem Wąchanym (Schnüßelmarkt), którego 8 kamienic po 1815 zaliczono do Jopengasse (ul. Piwna) jako nr. 36–43, pozostałe do Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). Do 1852 ulicę oświetlały lampy oliwne, 1853-1945 lampy gazowe, stary wodociąg z wodą z q Potoku Siedleckiego i q Kanału Raduni po 1870 zastąpił nowy z wodą z Pręgowa, ulica przyłączona została 1871–73 do kanalizacji miejskiej, 1888 otrzymała kanalizację burzową i jezdnię z bruku oraz utwardzone kamieniem gotlandzkim i kostką chodniki.
Między 1815 a 1854 zaszły poważne zmiany własnościowe, posiadaczami posesji pozostali: spadkobiercy drukarza L.D. Wedla (nr 8), gmina Gd. (nr 37), cech tragarzy (nr 65) i emerytowany nadburmistrz Gdańska q Joachim Heinrich Weickhmann (nr 69), ale po jego śmierci w 1857 i ona została zakupiona przez Bank Państwowy Prus na siedzibę gd. oddziału otwartego 10 IX 1859. Po przeniesieniu banku w 1906 do nowej siedziby przy ob. ul. Okopowej budynek zakupił Christian Petersen i włączył go do swego domu towarowego Potrykus und Fuchs przy Große Scharmachergasse (ul. Kołodziejska). W dawnej siedzibie Groddecków pod nr. 16 działała 1829–1945 resursa Zum freundlichen Verein (q resursy) z ekskluzywną restauracją Junkerhof. Jej zabytkowe wnętrza miały rokokowy wystrój, podobny do pomieszczeń q Domu Uphagena sprzed 1945. Po 1925 prace konserwatorskie wykonywała pracownia archit. q Adolfa Bielefeldta we współpracy z architektem Hansem Heidingsfeldem. Budynek dawnej apteki, po jej wyprowadzeniu się 1827 na Langer Markt (Długi Targ), zajęła miejska szkoła elementarna dla chłopców. W 1878 budynek został przebudowany na potrzeby Zarządu Miasta, nast. powiększony o zakupione 1905 sąsiednie domy nr 36 i 38. W 1818 w wykupionej od rodziny Struvy kamienicy nr 52 znalazła siedzibę nowo otwarta miejska q Szkoła Średnia dla Dziewcząt (od 1883 im. Wiktorii). W 1883, po przeniesieniu szkoły na Holzgasse 24–26 (ul. Kładki), budynek wykorzystywany był na potrzeby biur Zarządu Miasta. W budynku pod nr. 65, przejętym przez miasto od cechu tragarzy, od 11 X 1880 działała pryw., ale wspierana finansowo przez władze miejskie szkoła zawodowa dla kobiet i dziewcząt q Gewerbe- und Handelsschule für Frauen und Mädchen; po 1920 do 1945 szkoła miejska. Od 1848 do 1856 uczyły się w wynajętym budynku pod nr. 60A dziewczęta z Mädchenschule zur Königlichen Kapelle (Katolicka Szkoła dla Dziewcząt przy Kaplicy Królewskiej; q Knabenschule zur Königlichen Kapelle). Wśród mieszkańców ulicy w 1854, obok kupców różnych branż, byli: nr 13 q Simon Ludwig Hepner, nr 18 Hermann Theodor Brinckmann (1820–1905), nr 21 q Friedrich Anton Jüncke, nr 25 Heinrich Ludwig Kędzior (1812–55), nr 55 Alexander Rosenstein (zm. 1874), nr 59/60 q Friedrich August Hoene (1776–1868). Właścicielami kamienic byli: nr 63 nauczyciel rysunków q Johann Baptista Breysig, nr 57 prawnik i adwokat Ludwig August Boie (1795–1858) (q Karl Ludwig Boie), nr 67 Carl Gustav von Groddeck (1792–1881). W XIX i 1. poł. XX w. mieściły się wytwórnie i zakłady usługowe. Obok drukarni L.D. Wedla, wydającej do 1921 gazetę ogłoszeniową q „Intelligenzblatt”, 1856–1891 pod nr. 55 działała drukarnia książek braci Ernsta Roberta (1817–75) i Georga Hermanna (1821–1891) Czerwinskich, pod nr. 10 1884–88 Maximiliana Hermanna Dannemanna (1842–1888), wydająca gazetę „Die Konzertzeitung”, oraz pod nr. 4 1884–1891 zakład Franza Haarbrückera (1835–1886). Pod nr. 19 w 1837–1874 mieściła się księgarnia Leopolda Gottlieba Homanna (1810–1880) i jego następcy 1874–1885 Franza Ernsta Beutha. Druga księgarnia, Wernera Everta, działała w 1939–1944 pod nr. 40/41. Złotników reprezentował zakład i sklep Roberta Adolpha Rosalewskiego (1828–1918) od 1861 pod nr. 39. Bursztynników – istniejący od 1815 zakład produkcji, handlu i eksportu Hirscha Levina Perlbacha (q Perlbach), w jego kamienicy pod nr. 54. Urodził się tam jego wnuk, historyk Max Perlbach.
Po 1920 działały firmy handlu bursztynem, będące filiami zakładów z Królewca Ostdeutsche Bernsteinindustrie (q bursztynnictwo, bursztyniarstwo): 1921–1939 kierowana przez Marthę Friese pod nr. 64, 1928–1945 Fritza Friese pod nr. 54 i 64. Czasowo, 1931–1935, pod nr. 4 działała firma Bernharda Silberscheina (1894–?). Z innych branż należy wymienić wytwórnię instrumentów med. Albert Lehmann, działającą 1897–1941 pod nr. 31/32, oraz wytwórnię sprzętu optyczno-medycznego q Ottona Emila Bormfelda i Friedricha Salewskiego (1828–1882) Bormfeld und Salewski, funkcjonującą 1874–97 pod nr. 40/41, a od 1908 do 1945 pod zarządem nowych właścicieli w kamienicy pod nr. 46. W 1872–1899 pod nr. 10 działały wytwórnie fortepianów Carla Heinricha Weykopfa (1819–1889) i jego syna Louisa Franza (1853–99), q Maxa Lipczyńskiego i jego następców: 1890 pod nr. 50, 1895–1930 pod nr. 7. Istniały antykwariaty: 1908 i 1928 Alberta Faatza pod nr. 9, po 1920 Richarda Broscha pod nr. 63 i Gottfrieda Geyera pod nr. 62. Pod nr. 61 wytwarzano słodycze, cukierki, czekoladki oraz marcepany; kolejnymi właścicielami zakładu byli 1846–51 Gottlieb Ferdinand Schmidt (1816–1882), 1851–71 Hermann Robert Hintz i 1871–80 Friedrich Georg Mix (1841–1910) (q Mix). Słodycze można też było nabyć 1854–1892 w cukierni Heinricha Jahra (1821 – po 1892) pod nr. 29, 1874–92 pod nr. 34. Następnie prowadzili ją do 1939 pod tym adresem Otto Hauseinen (1845–1906) i jego syn Erich (1878–1939). W 1928–39 działała pod nr. 20 cukiernia i kawiarnia Cafe Atlantic Emila Mengla, pod nr. 23 Elise W. Napierali, pod nr. 51 Alt Danzig Alberta Faatza.
Siedziby miały także ważne instytucje. 1 IV 1908 q Rada Miejska powołała Miejską Gd. Kasę Oszczędnościową (Danziger Sparkasse), z początkową siedzibą w miejskiej kamienicy pod nr. 34/35, po 1920 przy Langgasse 47 (ul. Długa), z tylnym wejściem przy ul. Piwnej 34/35. Po przejęciu władzy w q II Wolnym Mieście Gdańsku przez nazistów w 1933, na siedzibę Gauleitungu NSDAP oraz gabinet gauleitera q Alberta Forstera zajęta została należąca do osoby żyd. pochodzenia kamienica pod nr. 11. W 1939, po dołączeniu kamienic nr 9 i 10, dokonano przebudowy wnętrz, urządzając nowy gabinet gauleitera, ozdobiony obrazami wypożyczonymi z q Muzeum Krajowego Historii Gd. w Oliwie, w tym dziełem q Bartholomaeusa Milwitza Bitwa pod Oliwą (obraz spłonął w marcu 1945). W gabinecie tym A. Forster 6 V 1941 podejmował q Adolfa Hitlera w czasie jego wizyty w Gd. i stąd uciekł 1945 na q Wyspę Sobieszewską, skąd poprzez Hel udał się do Niemiec. W końcu 1939 w parterze przebudowanych kamieniczek nr 22/23 powstały istniejące i ob. wyjścia z widowni balkonowej nowego kina Tobis Palast Willi Kuschela (1894 – po 1969) z wejściem od Langgasse 57/58 (ul. Długa), odbudowane, od 1953 działało jako q kino Leningrad (q kina).
Decyzją Miejskiej Komisji ds. Nazewnictwa Ulic w 1945 otrzymała miano ul. Piwnej. W 1945 została całkowicie zniszczona hist. zabudowa ulicy, zabezpieczanie ruin, odgruzowywanie oraz pierwsze prace przy odbudowie rozpoczęto 1946. Pierwszym odbudowanym budynkiem była znajdująca się na rogu ul. Tkackiej (Piwna 1) kamienica zw. też Domem Schlütera, odbudowana z okazałym przedprożem ze środków własnych gd. rzemiosła, z przeznaczeniem (wraz z sąsiednią kamienicą, od strony ul. Tkackiej) na siedzibę Gd. Izby Rzemieślniczej. Otrzymała zrekonstruowany wystrój elewacji frontowej. Dalsza odbudowa kamienic, wg dawnej dokumentacji hist. z XVII i XVIII w., prowadzona była do 1953 przez Dyrekcję Budowy Osiedli Robotniczych. Po stronie płn., od ul. Koziej do ul. Kołodziejskiej, odbudowano także przedproża. Partery kamienic przeznaczono na lokale użytkowe (sklepy, lokale gastronomiczne). Odbudowę kamienic pod nr. 32–39 zakończono w lipcu 1964. Pod nr. 32–35 utworzono komisariat milicji (ob. policji) Gd.-Śródmieście, w łączących się z q Ratuszem Głównego Miasta kamienicami pod nr. 36–39 znalazła siedzibę q Dzielnicowa Rada Narodowa Gd.-Śródmieście. Po jej likwidacji w 1975 do 2010 mieściły się tam biura władz miejskich oraz różnych instytucji. Od lipca 2010 funkcjonuje tu pryw. hotel Artus z 50 pokojami. Wolny plac po dawnych posesjach 28–31 został zabudowany w 2006 przez pryw. użytkownika kompleksem z przeznaczeniem na cele biurowo-gastronomiczne. W ostatnich latach przy ulicy powstało kilka restauracji i kawiarenek z ogródkami obliczonym na obsługę ruchu turyst. Przez lata atrakcjami ulicy była restauracja Pod Wieżą pod nr. 51/52, z salami konsumpcyjnymi w dwupoziomowych piwnicach, Probiernia Win otwarta 27 V 1961 pod nr. 57 (z czasem straciła swój elitarny charakter) oraz istniejący i ob. sklep filatelistyczny pod nr. 7/8. Po zamknięciu latem 1959 ul. Długiej dla ruchu kołowego stała się ważną arterią komunikacyjną dla pojazdów jadących z kierunku Warszawy i wsch. dzielnic miasta (do czasu oddania do użytku w grudniu 1960 jednej jezdni ob. ul. Podwale Przedmiejskie kierowany był od ul. Długie Ogrody ul Stągiewną, Długim Targiem, ul. Kuśnierską, Piwną, Kołodziejską, Węglarską, Szeroką, Targiem Drzewnym w kierunku Dworca Głównego PKP, Wrzeszcza czy Gdyni). Od stycznia 1961 ulica miała już charakter lokalny, będąc jednym z gł. szlaków turyst. prowadzących do q kośc. NMP, q Wielkiej Zbrojowni i Długiego Targu. Od ok. 1960 do 1892 na parterze kamieniczek pod nr. 17/18 mieściła się Wojewódzka Przychodnia Rehabilitacyjna, ok. 1975 przemianowana na Geriatyczną. Naprzeciw niej w tym samym czasie, pod nr. 59, mieściło się gd. biuro Spółdzielni „Turysta”, ob. lokal gastronomiczny. W 2005–2006 dokonano remontu ulicy, wymieniono instalacje wodociągowe i przyłącza do budynków, powstała nowa kanalizacja burzowa odprowadzająca wodę do Motławy. Zamiast asfaltu otrzymała nawierzchnię brukową z kostki granitowej, odnowiono chodniki. Od lata 2008 odcinek od ul. Koziej do ul. Tkackiej jest za dnia wyłączony z ruchu. Zamknięcie całej ulicy uniemożliwia lokalizacja przy niej komisariatu policji.
