DWÓR ARTUSA
Z Encyklopedia Gdańska
Wersja D.Majewska (dyskusja | edycje) z dnia 12:58, 26 sty 2014
< Poprzednie | Następne > |
W XV wieku z korzystających z Dworu Artusa kupców wykształciły się tzw. ławy: Ława Bractwa św. Rajnolda (Reinholdsbank, wzmiankowana od roku 1481, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Nadrenii); Ława Lubecka, zwana też Ławą Bractwa św. Krzysztofa (Christopherbank, w źródłach pisanych od roku 1482, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Lubeki); Ława Trzech Króli (Heilige-Drei-Könige-Bank, wzmiankowana od roku 1483, skupiająca tzw. „przyjaciół”); Ława Malborska (Marienburger Bank, od roku 1487, skupiająca kombatantów q wojny trzynastoletniej); Ława Holenderska (Holländische Bank, od roku 1492, założona przez kupców gdańskich i niderlandzkich); Ława Szyprów / Żeglarzy (Schifferbank, od roku 1508, oparta na więziach zawodowych); Ława Marii / Ława Naszej Kochanej Pani (Marienbank / Unser-Lieben-Frauen-Bank, istniała do roku 1534, z braku członków połączyła się z Ławą św. Reinholda); Ława Sędziów (Schöffenbank, od roku 1543).
Ławy zajmowały ściśle określone miejsca w Wielkiej Hali, wykorzystując Dwór Artusa jako miejsce życia towarzyskiego, i to głównie dzięki ich fundacjom powstał bogaty wystrój wnętrza. Do najstarszych jego elementów należą pochodzące z końca XV wieku obrazy Okręt Kościoła i Oblężenie Malborka nieznanego autorstwa; rzeźba q św. Jerzego; rzeźba św. Jakuba. Program ideowy wystroju ukształtował się w XVI – początek XVII wieku. Większość zachowanych eksponatów pochodzi z lat 30. i 40. XVI wieku; stworzona wówczas formacja była uzupełniana do około 1588 roku. Kolejna faza fundacji to przełom XVI i XVII wieku (np. w roku 1592 ufundowano ladę piwną, w 1593 emporę dla muzyków). Późniejsze dzieła stanowiły mniej lub bardziej konsekwentne uzupełnienie wcześniejszego wystroju. Do największych należały niezachowane obrazy o moralizatorskim przesłaniu: Orfeusz wśród zwierząt Vredemana de Vries i Sąd Ostateczny q Antoniego Möllera; w programach dekoracji Ław św. Reinholda, Lubeckiej i Malborskiej pojawił się wątek Dziewięciu Dobrych Bohaterów i Dziewięciu Dobrych Bohaterek, wyrażający się w scenach o tematyce antycznej (Ława Bractwa św. Reinholda), starotestamentowej (Ława Lubecka) i chrześcijańskiej (Ława Malborska). Wśród bohaterów Ławy Malborskiej znajdowała się rzeźba króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka oraz cykl malowideł Łukasza Ewerta „Pochód triumfalny Kazimierza Jagiellończyka po zdobyciu Malborka”. W latach 1545–1546 wzniesiono tzw. Wielki Piec (dzieło Georga Stelzenera, w 1994–1995 odbudowane po zniszczeniach z roku 1945). Na ceramicznych kaflach umieszczono wizerunki władców europejskich reprezentujących przeciwstawne obozy religijno-polityczne: katolicki i protestancki. Do najcenniejszych w Polsce należą zawieszone tu modele okrętów (m.in. najstarszy w zbiorach polskich, XVI-wieczny model okrętu, feluka śródziemnomorska) i zbroje turniejowe z końca XV i początku XVI wieku. Odnaleźć można liczne motywy heraldyczne, morskie, egzotyczne i zoomorficzne. W latach 1530–1742 Dwór Artusa pełnił także funkcję miejsca, w którym odbywały się otwarte posiedzenia sądowe q Ławy Miejskiej (co dwa tygodnie, w piątki). Na potrzeby sądu w 1549 roku Rada Miejska nabyła sąsiednią kamienicę, od strony obecnej ul. Kramarskiej, noszącą następnie nazwę Stary Dom Ławy (Długi Targ 45), z czasem połączoną bezpośrednim przejściem z Dworem Artusa. W 1651 roku w piwnicach (przechowujących do tego czasu piwo) urządzono punkt sprzedaży wina (Ratskeller, Piwnica Rady, powiększona następnie o piwnice Nowego Domu Ławy, obecnie restauracja Piwnica Rajców), z wejściem w przedprożu przykrytym kopułą, od roku 1656 w samym Dworze Artusa zaprzestano urządzania biesiad. Na podstawie umowy z roku 1709 z q Johannem Glosemeyerem, ze względu na wzrastające potrzeby sądowe, nabyto i przebudowano w stylu barokowym należącą do niego sąsiednią kamienicę (Długi Targ 43), od strony q Zielonej Bramy, również połączoną przejściem z Dworem, tzw. Nowy Dom Ławy, oddaną do użytku w 1712. Stary Dom Ławy sprzedano w prywatne ręce (m.in. własność od roku 1763 q Johanna Uphagena, w latach 1822–1942 q Korporacji Kupców, czasowo siedziba q Akademii Handlowej). Dwór Artusa był siedzibą Ław i centrum życia kulturalnego i towarzyskiego elit Gdańska do roku 1742, kiedy decyzją Rady Miejskiej przekształcony został w kupiecką giełdę (postulat przeznaczenia Dworu Artusa na giełdę zgłaszali gdańscy kupcy już w 1592 roku). Pełnił też funkcję obiektu reprezentacyjnego: przyjmowano w nim monarchów, odbywały się spotkania towarzystw naukowych, koncerty. W 1755 kupcy gdańscy zamówili u Heinricha Meisnera rzeźbę (naturalnej wielkości) króla polskiego Augusta III Sasa, ustawioną w środku Dworu Artusa (w 1831 zarządzeniem nadprezydenta prowincji von Schöna przysunięta do lady piwnej). Od 1806 roku w Nowym Domu Ławy mieścił się urząd kamlarski (q Kamlaria), od 1849 siedziba pruskiego Commerz- und Admiralitäts-Collegium (Kolegium Handlu i Admiralicji). W 1861 przed Dworem Friedrich Schinkel wybudował trzypoziomową, prostokątną i reprezentacyjną przybudówkę (obejmującą także q fontannę Neptuna), rozebraną w roku 1871 po wizycie w Gdańsku cesarza Wilhelma I. W 1901 zamknięto na stałe główne wejście do Dworu Artusa od strony Długiego Targu; jako reprezentacyjny przedsionek służyła frontowa część Nowego Domu Ławy, przebudowana gruntownie w latach 1900–1901 (w części tylnej mieściła biura giełdy). Nowe wejście uzyskało wygląd historycznej sieni występującej w gdańskch kamienicach (stąd przednia część Nowego Domu Ławy nazywana jest q Sienią Gdańską). Wnętrze wypełniono dziełami rzemiosła gdańskiego i holenderskiego z kolekcji q Lesasera Giełdzińskiego. Przed II wojną światową Dwór Artusa uzyskał status obiektu muzealnego.
W roku 1945 uległy zniszczeniu sklepienia (w 70%; odbudowane w okresie 1949–1952) i szczyt elewacji (odtworzony w 1957); z Nowego Domu Ławy pozostały tylko przednia i tylna elewacja. Przeznaczony na obiekt muzealny (obecnie oddział q Muzeum Historycznego Miasta Gdańska), do roku 1993 odzyskał 70% swojego dawnego wystroju. Otwarty dla zwiedzających 18 IV 1997 włącznie ze Starym Domem Ławy (do 1984 siedziba Towarzystwa Ekonomicznego) i Nowym Domem Ławy (z Sienią Gdańską); w tym ostatnim ekspozycja zabytkowego wyposażenia wnętrza gdańskiej kamienicy (oparta na oryginalnym wystroju z końca XIX wieku, zachowanym w pałacu w Kłaninie). Obecnie zespół pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Główną częścią jest Wielka Hala o powierzchni około 400 m² i wysokość 11 m, z wspartym na czterech granitowych filarach sklepieniem palmowo-gwiaździstym. Dwór jest miejscem wydarzeń z życia społeczno-politycznego Gdańska (m.in. podejmowane są wybitne osobistości, odbywają się uroczystości nadania q honorowego obywatelstwa Gdańska, podpisywane są umowy gospodarcze.