GDAŃSKA GŁOWA
| < Poprzednie | Następne > |
GDAŃSKA GŁOWA, obszarpołożony pomiędzy ramionami Wisły Leniwki (q Wisła) i Szkarpawy, leżący na Wielkich Żuławach. W okresie nowożytnym wybudowano tu q fortyfikacje, prawdopodobnie pierwsze stałe umocnienia powstały krótko przed 1626 jako szaniec z 4 bastionami. W 2. poł. lipca 1626 zajęty przez wojska szw. i znacznie rozbudowany. Obsadzony silną załogą, pozwalał do 1635 kontrolować handel wiślany Gd. Pobierane były opłaty od przepływających do Gd. statków wiślanych i tratew z drewnem. Zatrzymywane były i konfiskowane towary potrzebne Szwedom. Powrócił pod zwierzchnictwo Gd. po pokoju w Sztumskiej Wsi 12 IX 1635. Ponownie twierdza obsadzona przez załogę wydzieloną z wojsk garnizonu miejskiego. Na wieść o zagrożeniu szw. w 1655 obsadzona 200 żołnierzami. Zdobyta przez Szwedów w lutym 1656. Rozbudowali oni fortyfikacje, dzięki czemu powstała potężna twierdza wodno-ziemna typu hol. o szer. ponad 500 m. Załoga liczyła ok. 600–800 osób, ok. 50 dział różnych kalibrów, dowodził nią płk Nicolaus Dankwart Lillienström. Umocnienia zapewniały wojskom szw. panowanie nad całą deltą Wisły i stanowiły dogodne miejsce wypadowe przeciwko Gd. W toku walk po 1655 kilkakrotnie próbowano odzyskać twierdzę, ale bezskutecznie.Decydujące oblężenie przez wojska koalicji antyszwedzkiej rozpoczęło się 25 IX 1659, kilka dni później nadciągnęły gł. siły na czele z wojsk. komendantem Gd. q płk Valentinem von Winterem. Liczba oblegających wynosiła ok. 5,5 tys. osób, uzbrojonych w ok. 40 dział i moździerzy. Wojska rozpoczęły uporczywy ostrzał i bombardowanie twierdzy. Szwedzi zdani tylko na własne siły skapitulowali i na honorowych warunkach opuścili umocnienia 22 XII 1659. W tym samym dniu wojska gd. w liczbie 1500 żołnierzy zajęły twierdzę. Z tej okazji wybito medal autorstwa Johanna Höhna st. Działa- nia wojenne ukazały, że twierdza stanowi świetny punkt oporu oraz miejsce, z którego można kontrolować cały handel wiślany Gd.Początkowo planowano rozbudować fortyfikacje, w końcu jednak zdecydowano się je rozebrać (2. poł. XVII w.). Koszt ich utrzymania przekraczał możliwości Gd., ponadto obawiano się, że w przyszłości, zdobyta przez przeciwnika, ponownie może się stać miejscem blokady spływu wiślanego. Plan twierdzy znany jest z ryciny Erika Dahlberga opublikowanej w pracy Samuela von Pufendorfa De rebus a Carlo Gustavo (1696). W 1812 teren dawnej twierdzy został obsadzony przez Francuzów, co wskazuje, że doceniano jego strategiczne znaczenie; być może istniały tam jeszcze resztki dawnych umocnień. W czasie budowy 1890–95 nowego ujścia Wisły (q Przekop Wisły) część terenu dawnej twierdzy została zajęta przez nowe wały przeciwpowodziowe; w części wsch. powstała w 1895 śluza odcinająca wody Szkarpawy od gł. nurtu Wisły, zw. śluzą w Gd. G. – o konstrukcji żelbetowej, wyłożona cegłą klinkierową, dł. 103 m (użytkowa 61 m), szer. 12,50 m, głęb. 2,75 m. Od 1927 śluzę wyposażono w dwuskrzydłowe ręcznie otwierane wrota żelazne wykonane w q Stoczni Klawittera. Przez śluzę wiedzie szlak wodny prowadzący z Gd. na Zalew Wiślany. Obok od 1973 znajduje się stały most drogowy w miejsce istniejącej od średniowiecza przeprawy promowej na trasie do Malborka i Elbląga, zastąpionej w 1939 i po 1950 przez sezonowy most pontonowy.
