WEICKHMANN JOACHIM, pastor kościoła NMP
| < Poprzednie | Następne > |
JOACHIM SAMUEL WEICKHMANN (29 IX 1662 Gdańsk – 15 III 1736 Gdańsk), teolog, pastor kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku. Syn kupca Johann Leonhardt Weickhmann. W lipcu 1672 zapisany został do czwartej (czyli drugiej) klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, kończył je w 1783 dysputą pod kierunkiem Friedricha Christiana Büchera. W 1684 studiował teologię w Lipsku, w 1685 w Wittenberdze, gdzie w 1686 uzyskał stopień magistra filozofii. W 1691 został ordynowany i 1 października tegoż roku powierzono mu urząd kaznodziei w Schmiedeberg (obecnie dzielnica miasta Dippoldiswalde, Saksonia). W 1692 uzyskał tytuł licencjata teologii i stanowisko docenta tamże. W 1694 mianowany proboszczem i superintendentem w Kembergu (Saksonia–Anhalt), godności nie przyjął, po uzyskaniu w tym samym roku doktoratu z teologii objął funkcję głównego nadwornego kaznodziei i superintendenta w Zerbst (Saksonia–Anhalt) oraz pastora w tamtejszym kościele św. Bartłomieja.
12 XI 1704 powołany na funkcję drugiego pastora w gdańskim kościele NMP i seniora Ministerium Duchownego ( luteranie), które objął 5 VII 1705. Wydarzenie to uczcił specjalny wiersz autorstwa Andreasa Wahla. W 1708 odrzucił propozycję objęcia godności głównego kaznodziei na dworze w Dreźnie, czym pozyskał jeszcze większą sympatię u gdańskich wiernych, ceniących go do tej pory za klarowność i przystępność wygłaszanych kazań. Od 1712 pierwszy pastor kościoła NMP.
W poczatkach wielkiej epidemii dżumy, która rozpoczęła się w kwietniu 1709, przedwcześnie uznał, że wygaśnie ona szybko i już 3 maja
wygłosił z ambony dziękczynną modlitwę za ocalenie miasta od choroby. Kiedy przewidywania się nie spełniły przygotował dziełko Theologischer und ausführlicher Unterricht von der Pestilentz, w którym wskazywał na środki zaradcze, tak farmakologiczne jak i religijne, drukowane później, po faktycznym wygaśnieciu zarazy, z kolejnym kazaniem dziękczynnym (z 27 IV 1710). W dziele m.in. nakłaniał kapłanów do ostrożność w kontaktach z wiernymi, najlepiej poza zabudowaniami, pod gołym niebem. Autor pism teologicznych (m.in. Theses Theologicae Quas Praeside ... Dn. Michaele Walthero ... / defendet M. Joachimus Weickhmann, Gedanens. ..., Wittenberg 1690), kazań, w tym kazań pogrzebowych (m.in. po śmierci Samuela Schelwiga, Andreasa Borckmanna (II) i jego żony Concordii z domu von Bodeck). Opublikował też kilka pism polemicznych, polemizował m.in. z Samuelem Friedrichem Willenbergiem, sprzeciwiając się głoszonemu przez niego poglądowi o dozwolonej wedle prawa naturalnego poligamii. Specjalnym edyktem z 19 X 1714 władze Gdańska brały go w obronę przed adwersarzem, w spór włączyli się Gottlieb i Samuel Schelwigowie, a gdy wydawało się, że zamknął go wreszcie teolog jezuicki Verus Lucius (1715) i dekret Trybunału Piotrkowskiego (1716), w 1717 Willenberg wydał we Frankfurcie broszurę, w której rzucano oszczerstwa na pastora i związane z nim osoby, 16 V 1718 władze Gdańska nakazały konfiskatę jej nakładu.
Autor także wstępu do Biblii w tłumaczeniu Marcina Lutra (pierwsze wydanie: Biblia, das ist die gantze Heilige Schrifft, Altes und Neues Testament, Stargard in Pommern 1707; wydanie drugie: 1749). Autor pieśni kościelnych (m.in. Dieß ist der Tag, dieß sind die Stunden; Geist, den reine Geister loben), utworów żałobnych (m.in. w 1712 po śmierci Concordii, żony burmistrza Andreasa Borckmanna). Przypisuje mu się opracowanie pierwszego oficjalnego kancjonału gdańskiego, wydanego w 1719 (wydanie drugie: 1725), w którym jednak nie znalazły się jego własne utwory. Zostały one natomiast uwzględnione po raz pierwszy za życia autora w kancjonałach spoza oficjalnej linii, wydawanych przez oficynę radziecką (1726, 1735) oraz staromiejską (1726, 1731). Jego dzieło o egzegezie katechizmu Catechetische Erklärung des Göttlichen Sitten-Gesetzes (Katechetyczne wyjaśnienie Boskiego prawa moralnego ...) wydał w 1742 syn (Teophil) Joachim Weickhmann, profesor teologii i rektor uniwersytetu w Wittenberdze.
Założyciel fundacji finansującej tworzenie i utrzymanie darmowych szkół dla dzieci z ubogich rodzin, tzw. Freischule (zob. szkolnictwo). Na konto tej fundacji wpływały dochody ze sprzedaży oficjalnego kancjonału gdańskiego. Wprowadził zmiany dotyczące przebiegu nabożeństwa protestanckiego, m.in. wprowadzenie zrozumiałej dla wszystkich agendy w języku niemieckim oraz umieszczanie numerów śpiewanych pieśni na tablicy. Wpłynął na uznanie Wielkiego Piątku, traktowanego do tej pory jako dzień półświąteczny, za święto.
O pierwszej żonie nic nie wiadomo, z drugą, poślubioną 16 VIII 1701 w Zerbst Anną Elisabethą (zm. 5 XI 1731 Gdańsk), córką syndyka tzw. stanów uprzywilejowanych w Magdeburgu Augusta Böckmanna i Anny Dorothei Ehler, miał ośmioro dzieci. Wszystkie zostały ochrzczone w gdańskim kościele NMP. Troje zmarło wcześnie: Katharina Elisabeth (18 VI 1702 – 14 VI 1703), Anna Katharina (1714-1715) i Abraham Nathanael (1717-1718). Pięcioro przeżyło ojca: Carl Friedrich, kaznodzieja kościoła św. Jakuba i diakon w kościele NMP, Sophie Auguste (1706 – 10 IV 1782), żona Carla Ephraima Hoheisela (zm. 10 IV 1782), Gottlieb Gabriel, późniejszy burmistrz, Johann Leonhard, lekarz i właściciel Dworu I na Polankach, oraz wspomniany wyżej (Teophil) Joachim Weickhmann, profesor teologii i rektor uniwersytetu w Wittenberdze.
Chorował na astmę, mimo licznych ataków choroby doczekał starości. Pochowany 12 IV 1736 w kościele NMP, gdzie chowano także członków jego rodziny, w grobie pod płytą nr 501, który zakupił w 1709. Kazanie pogrzebowe wygłosił Daniel Grade, pastor tegoż kościoła, zostało ono wydane drukiem w 1737, wiersz żałobny opublikował m.in. Michael Christoph Hanow.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 225.
Brausch Gerd, Weickhmann Joachim, w: Altpreussische Biographie, Bd. 4, Marburg 1995, s. 1301.
Górska Lilianna, Dżuma – epidemia duszy i ciała? Sposoby zwalczania dżumy w nowożytnym Gdańsku, „ Studia Humanistyczne Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej we Wrocławiu ”, nr 3, 2010, s. 301–307.
Gradius Daniel, Einen Treuen Evangelischen Lehrer, der diesem Leben endlich Abschied giebet, Hat zum unvergeßlichen Andencken Des weyland Hoch= Ehr=Würdigen, Hoch=Achtbaren, und Hoch=Gelahrten, Herrn Joachim Weickhmanns…, Danzig 1737.
Kociumbas Piotr, Kancjonały luterańskiego Gdańska (1587–1810). Studium nad źródłami lokalnej niemieckiej pieśni kościelnej, Warszawa 2017.
Löschin Matthias G., Die Familie Weickhmann und ihre Verdienste um Danzig, Danzig 1839, s. 5-16.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 37.
Weickhmann Joachim, w: Deutsche Biographie. URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd122268083.html.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. V, Taf. 145.
