GDAŃSKI KOMITET OSIEDLEŃCZY

Wersja z 15:05, 4 wrz 2022

GDAŃSKI KOMITET OSIEDLEŃCZY (GKO), funkcjonował w latach 1945–1946 na podstawie uchwały Rządu Tymczasowego RP z 21 V 1945 w sprawie wzmożenia akcji przesiedleńczej ludności polskiej na ziemie „odzyskane” (12 VI 1945 powstał Centralny Komitet Przesiedleńczy) oraz instrukcji Ministerstwa Administracji Publicznej z 25 V 1945 w sprawie powoływania i zasad działania komitetów osiedleńczych. Na czele GKO stał początkowo pierwszy wojewoda gdański, Mieczysław Okęcki, a w jego skład weszło 42 reprezentantów różnych władz i urzędów: Wojewódzkiej Rady Narodowej, Urzędu Wojewódzkiego, Polskiego Związku Zachodniego, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, Polskiego Czerwonego Krzyża, Opieki Społecznej, związków zawodowych, stronnictw politycznych, organizacji społecznych gospodarczych, młodzieżowych, a także urzędów związanych z komunikacją, aprowizacją, szkolnictwem, zatrudnieniem, zarządem mienia państwowego, rolnictwem i reform rolnych, informacji i propagandy. GKO pracował w ośmiu sekcjach: planowania, komunikacji, etapów, zaopatrywania, osadnictwa, zatrudnienia, opieki społecznej i zdrowia oraz propagandy, koordynując całość zagadnień związanych z akcją osiedleńczą.

W projekcie regulaminu opracowanym podczas specjalnej konferencji odbytej w połowie czerwca 1945 wyznaczono następujące cele Komitetu: 1. wzmacnianie i pomnażanie źródeł i sposobów pomocy państwowej, samorządowej i społecznej dla akcji osiedleńczej, 2. uzgadnianie działalności władz, urzędów i instytucji państwowych, samorządowych i społecznych w przeprowadzaniu tej akcji i 3. nadzór nad działalnością powyższych władz, urzędów i instytucji. Początkową troską GKO było zatrzymanie na miejscu polskich robotników zastanych jako siła robocza oraz pierwszych, „niezdecydowanych” osadników.

Dla przybyszy pragnących podjąć pracę przygotowano przejściowe miejsca zakwaterowania w barakach Państwowego Urzędu Repatriacyjnego oraz PCK. Apelowano o zaprzestanie samotnych wędrówek po Wybrzeżu oraz sprowadzanie się do Gdańska od razu z rodziną. GKO organizował opiekę nad osadnikami w pierwszych tygodniach pobytu w Gdańsku i pozostałych terenach „odzyskanych” województwa gdańskiego, w tym pomoc ambulatoryjną dla chorych, przydział warsztatów pracy oraz mieszkań, przy czym w pierwszym rzędzie uwzględniano potrzeby ekspatriantów z byłych wschodnich województw II RP oraz przybyszów z Warszawy.

Wkrótce kierownictwo GKO przejął znany z apodyktycznego usposobienia wicewojewoda gdański, płk. Anatol Zbarski, który zobowiązał terenowe komitety do wytężonej pracy i systematycznego nadsyłania sprawozdań. Od lipca 1945 Komitet obradował podczas specjalnych cotygodniowych sesji. Na posiedzeniach, odbywających się w każdy wtorek w siedzibie Gdańskiego Urzędu Wojewódzkiego (do września 1945 był nią Ratusz Sopocki, następnie gmach przy ul. Okopowej w Gdańsku), dyskutowano kierunki działań osiedleńczych oraz analizowano przebieg osadnictwa w województwie gdańskim, jak również wysuwano postulaty w celu jego usprawnienia. Anatol Zbarski bardzo rygorystycznie traktował udział w posiedzeniach Komitetu, gdy na jedno ze spotkań 17 VII 1945 nie stawili się przedstawiciele niektórych instytucji i organizacji, podał ich nazwy do publicznej wiadomości na łamach „Dziennika Bałtyckiego”.

W ramach funkcjonowania GKO opracowywano zarządzenia kształtujące politykę ludnościową, do jednych z najważniejszych należały: instrukcja z 10 VIII 1945 dotycząca wysiedlenia Niemców oraz zarządzenie z 27 VIII w sprawie ujednolicenia i skoordynowania akcji osiedleńczej. We wrześniu 1945 w ramach GKO utworzono dwie komisje planowania: osadnictwa rolnego i osadnictwa miejskiego. W miarę napływu i stabilizacji migracji zadania Komitetu na terenie Gdańska przejmował Oddział Osiedleńczy Zarządu Miejskiego w Gdańsku. SB