STACJA ORNITOLOGICZNA

Wersja z 06:58, 18 cze 2022

Wróbel zaobrączkowany przez ornitologów

STACJA ORNITOLOGICZNA. Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk (PAN), placówka badawcza i krajowa centrala obrączkowania ptaków, Górki Wschodnie, ul. Nadwiślańska 108. Powstała w 1931 jako Stacja Badania Wędrówek Ptaków przy Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie (obecnie Muzeum i Instytut Zoologii PAN). W latach 1958–1959 przeniesiona do Górek Wschodnich. W 1991–2001 należała do Instytutu Ekologii PAN, od 2002 działała jako samodzielny Zakład Ornitologii PAN, od października 2007 w Muzeum i Instytucie Zoologii PAN.

Początkowo zajmowała się prawie wyłącznie obrączkowaniem ptaków w kraju. W 1959 rozpoczęła własne badania terenowe (awifauna Wyspy Sobieszewskiej, obserwacje wędrówki jesiennej, biologia i ekologia rozrodu rybitw), zintensyfikowane po 1969. Do 1970 miała 4 pracowników merytorycznych, następnie 9–16. Poza prowadzeniem centrali obrączkowania od 1970 organizuje badania w skali kraju, zajmuje się edukacją i działalnością ekspercką. Centrala Obrączkowania Ptaków obrączkuje w kraju, jest członkiem Europejskiej Unii Obrączkowania Ptaków (EURING). Szkoli obrączkarzy, gromadzi dane o ptakach obrączkowanych i ponownie stwierdzonych (tzw. wiadomości powrotne) i przygotowuje je do opracowania. Obrączkarzami są wysoko wykwalifikowani wolontariusze lub ornitolodzy zawodowi. Stosuje się obrączki standardowe ze skróconym adresem centrali i unikatowym numerem oraz bezadresowe kolorowe obrączki plastikowe i obroże szyjne do odczytywania z daleka. Obrączkowanie jest stosowane głównie w badaniach wędrówek i demografii (przeżywalność, dyspersja). Do 2010 zaobrączkowano w kraju 4,7 mln ptaków, o których otrzymano 245 tysięcy wiadomości powrotnych, od <1‰ w stosunku do liczby zaobrączkowanych (małe wróblowe zimujące w Afryce) do >300% (łabędzie, odczytywane wielokrotnie na europejskich zimowiskach). Wiadomości powrotnych otrzymuje się od <1‰ (małe wróblowate zimujące w Afryce) do >300% (łabędzie, odczytywane wielokrotnie na europejskich zimowiskach) w stosunku do liczby zaobrączkowanych osobników. Ponowne stwierdzenia pochodzą głównie od przypadkowych znalazców martwych ptaków, myśliwych i ornitologów.

Własne badania terenowe – głównie na Pomorzu, Warmii i Mazurach, dotyczą wędrówek, zimowania, biologii i ekologii rozrodu, rozmieszczenia i liczebności całej awifauny lub pojedynczych gatunków. Najważniejsze: badania jesiennej wędrówki siewkowców w Ujściu Wisły (1964–1967, 1976–2000, 77 tysięcy zaobrączkowanych i zmierzonych osobników), zainicjowane przez zespół Akcji Bałtyckiej w 1962, kontynuowane przez Grupę Badawczą Ptaków Wodnych Kuling; badania: roli ptaków w agrocenozach, znaczenia epidemiologicznego wróbli, biologii i ekologii lęgowej ptaków szponiastych na Pojezierzu Iławskim (1979–1985), biegusa zmiennego koło ujścia Redy, rybitw w ujściu Wisły, szpaków na Żuławach (1971–1980), bogatki na Mierzei Wiślanej i Pojezierzu Iławskim (1979–1984, >1000 skrzynek lęgowych), sieweczki obrożnej, oknówki; badania rozmieszczenia i liczebności na Pomorzu rzadkich gatunków lęgowych (pluszcz, pliszka górska, czeczotka, włochatka) i zimujących (pluszcz, bekasik). Badania siewkowców prowadzono też na tundrowych lęgowiskach na Syberii (7 ekspedycji w okresie 1989–2005) i zimowiskach w Tunezji oraz na przelotach nad Morzem Czarnym. W 2004 roku do badań ekologicznych włączono techniki molekularne, w 2007 – badania pasożytów wewnętrznych.

Koordynuje europejskie badania zespołowe (Safety of Catching Adults at the Nest – Bezpieczeństwo chwytania dorosłych ptaków na gniazdach, 250 uczestników) i krajowe; najważniejsze: Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski w latach 1985–2005 (1200 obserwatorów), badanie występowania i sukcesu lęgowego orłów, ekspansji lęgowej mew i łabędzi, zimowania łabędzi, biologii dymówek (program EURING). W 1978–1990 w stacji mieściła się redakcja „Acta Ornithologica”.

Placówka popularyzuje swoją działalność, między innymi od 2009 biorąc udział w Bałtyckim Festiwalu Nauki Bałtyckim Festiwalu Naukowym. Działalność edukacyjna stacji popularyzuje wiedzę o ptakach, ich zwyczajach, wymaganiach i zagrożeniach, problemy ich ochrony, a w szczególności zachowania ich siedlisk, i jest prowadzona zarówno w sali wykładowej siedziby stacji jak i w terenie, w rezerwacie "Ptasi Raj". WKA