STEYER DONALD ROMAN, profesor Uniwersytetu Gdańskiego

Wersja z 18:18, 16 cze 2022

Donald Roman Steyer

DONALD ROMAN STEYER (17 VII 1921 Toruń – 5 V 1994 Sopot), historyk, prawnik, profesor Uniwersytetu Gdańskiego (UG). Syn Włodzimierza Steyera, kontradmirała i komendanta Portu Wojennego w Gdyni, od 1938 roku dowódcy Rejonu Umocnionego Helu, oraz Janiny z domu Boczkowskiej. Miał młodszego brata Włodzimierza (1923–2012), inżyniera. Do 1939 mieszkał z rodzicami na Wybrzeżu: w 1922 w Oliwie, w 1923 w Wejherowie, w latach 1926–1930 na Oksywiu w Gdyni, czasowo także w latach 1924–1926 w Tulonie (Francja), w 1930 w Opatiji (Jugosławia). Od 1930 uczeń Szkoły Powszechnej nr 1 w Gdyni, od 1934 w Gimnazjum Towarzystwa Szkół Średnich, gdzie uzyskał tzw. małą maturę. W czerwcu 1939 ukończył pierwszą klasę liceum humanistycznego i zaciągnął się jako przedpoborowy do II Batalionu Strzelców Morskich. 26 X 1939 przeprowadził się z rodzicami do Torunia.

W czasie II wojny światowej brał udział w działaniach konspiracyjnych na terenie Torunia (od grudnia 1939 do wiosny 1940 w nielegalnej organizacji harcerskiej, w latach 1941–1942 w organizacji Grunwald i Michał). Jednocześnie pracował jako robotnik w Ogrodzie Botanicznym. 10 IV 1942, aby nie podpisać volkslisty, wyjechał do Warszawy. Kształcił się na tajnych kompletach Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego (obecnie Uniwersytet Warszawski) – w czerwcu 1942 uzyskał tam maturę i rozpoczął studia prawnicze.

W dalszym ciągu czynnie działał w konspiracji. Był żołnierzem Armii Krajowej, w latach 1943–1944 należał do plutonu szkoleniowego porucznika „Romana”, działającego w Śródmieściu i na Ochocie. Brał udział w powstaniu warszawskim: był członkiem Sekcji Wypadowej I Plutonu podporucznika „Kłosa” (Mieczysław Kostanecki), batalionu majora „Miłosza” (Stefan Jastrzębski), Zgrupowania „Śródmieście-Południe” podpułkownika „Sławbora” (Jan Szczurek-Cergowski), uczestniczył w akcjach prowadzonych w rejonie pl. Trzech Krzyży, przy zdobyciu budynku Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, a także w zdobyciu i utrzymaniu Szpitala św. Łazarza oraz w zajęciu i obronie budynku YMCA. Brał udział w walkach o utrzymanie łączności między Śródmieściem i Czerniakowem oraz w walkach przy Alei na Skarpie. Odznaczony Krzyżem „Virtuti Militari” klasy V, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim i Medalem za Warszawę 1939–1945. Pół roku spędził w obozach jenieckich, początkowo w Ożarowie, później w niemieckich X B Sandbostel, XVIII A w Wolfsbergu (listopad 1944 – marzec 1945) oraz XVIII C w Markt Pongau (od marca 1945).

Po wyzwoleniu 5 V 1945 zaciągnął się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W 1945 jako żołnierz 17. Kompanii Zaopatrywania Artylerii II Korpusu wziął udział w poświęceniu cmentarza na Monte Cassino; od września do listopada 1946 przebywał w Wielkiej Brytanii. Od 19 XI 1945 do czerwca 1946 był w II Korpusie słuchaczem Szkoły Podchorążych, awansował do stopnia starszego sierżanta podchorążego i otrzymał za zasługi wojenne brytyjskie odznaczenie bojowe „War Star 1939–1945”.

29 XI 1946 powrócił do Torunia. Początkowo studiował filozofię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK; marzec–kwiecień 1947), a następnie prawo na Wydziale Prawno-Ekonomicznym UMK (WP-E UMK), gdzie w 1951 uzyskał stopień magistra prawa. Jeszcze w trakcie studiów, w 1949 został zatrudniony w Dziale Planowania i Inwestycji UMK, następnie pracował w Katedrze Teorii Państwa i Prawa WP-E UMK, jako zastępca asystenta (1950/1951) u prof. Wiktora Kornatowskiego, w następnym roku akademickim jako młodszy asystent. Po likwidacji WP-E w 1953 został zatrudniony (od kwietnia 1953 do 1961) w Pracowni Zakładu Historii Pomorza Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk (IH PAN) w Toruniu, gdzie zajmował się głównie historią najnowszą Pomorza. W 1958 doktor (na podstawie rozprawy Problemy robotnicze Gdyni 1926–1939, napisanej pod kierunkiem prof. Franciszka Ryszki i obronionej w Instytucie Historii PAN w Warszawie), od 1961 doktor habilitowany (na podstawie dorobku i monografii Organizacje robotnicze na terenie województwa pomorskiego w latach 1920–1939, także w IH PAN w Warszawie). Po reaktywowaniu Wydziału Prawa na UMK objął stanowisko adiunkta przy Katedrze Państwa i Prawa. Po zatwierdzeniu habilitacji, 16 X 1961 podjął pracę w Katedrze Historii Polski i Powszechnej XIX i XX wieku IH UMK, początkowo na stanowisku docenta, od 9 X 1968 roku profesor nadzwyczajny (tytularny). Od 1962 kierownik Zakładu Historii Polski XIX i XX wieku, w latach 1962–1964 prodziekan, 1964–1969 dziekan Wydziału Humanistycznego UMK; od 1964 organizator i kierownik Studium Nauk Politycznych na UMK. W latach 1969–1971 wicedyrektor Instytutu Historii i Archiwistyki UMK (ze stanowiska zrezygnował 28 II 1971).

Od 1 IX 1970 pracownik Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego (WPiA UG), kierownik Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego. Do Gdańska na stałe przeniósł się 1 X 1971, do 30 IX 1973 pracował jednocześnie na UMK i UG. W latach 1974–1978 był dziekanem Wydziału Prawa i Administracji UG. Od 1975 profesor zwyczajny. Zajmował się naukowo polską polityką i gospodarką morską w okresie międzywojennym (Półwiecze Polski na morzu, 1970), zbrodniami okupanta niemieckiego w czasie II wojny światowej (Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, 1967) oraz organizacjami robotniczymi na Pomorzu (między innymi: Położenie i walka robotników portowych i marynarzy w sanacyjnej Gdyni, „Kwartalnik Historyczny” 1955, t. 62, z. 4–5; Początki działalności organizacji robotniczych w Gdyni 1926–1928, „Szczecin” 1958, t. 10; Uwagi o problemie narodowości Gdańska do XVIII w., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1955, t. 1 (współautor E. Cieślak); Pomorska klasa robotnicza wobec zagadnień ustrojowych w Polsce w latach 1920–1923, „Zeszyty Naukowe UMK. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Prawo” 1965, z. 5).

Członek między innymi Towarzystwa Naukowego w Toruniu (1962), Stowarzyszenia Marynistów Polskich (od 1968), Rady Muzealnej Muzeum Stutthof (od 1964, w latach 1971–1994 przewodniczący). Przewodniczący komitetu redakcyjnego „Rocznika Toruńskiego” (1971–1974), członek komitetów redakcyjnych: „Acta Universitatis Nicolai Copernici” (1968–1974) i „Zapisków Historycznych” (1970–1972). W latach 1974–1979 przewodniczył Radzie Naukowej w Polskim Towarzystwie Nautologicznym. Należał również do Światowego Związku Żołnierzy AK i Związku Powstańców Warszawskich, Komisji Morskiej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Polskiego Towarzystwa Historycznego – Oddział w Toruniu, Rady Naukowej Instytutu Bałtyckiego i Rady Ośrodka Metodycznego Studiów Nauk Politycznych w Warszawie. Należał do Polskiej Partii Socjalistycznej (jako przedstawiciel Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej), Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W latach 50. XX wieku był sekretarzem Uczelnianego Komitetu Obrońców Pokoju na UMK.

Poza odznaczeniami wojennymi otrzymał także Krzyż Oficerski i Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi (listopad 1966), Medal Komisji Edukacji Narodowej. Dwukrotnie, w latach 1968 i 1969, laureat nagrody I stopnia województwa bydgoskiego, w 1977 województwa gdańskiego. Ponadto otrzymał nagrodę I stopnia Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki (1971) i nagrodę II stopnia Ministra Żeglugi (1977).

Żonaty był z Barbarą (26 XI 1925 – 3 V 1988 Sopot), artystką-plastykiem, absolwentką Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu (1952), w latach 1962–1986 pracowniczką tej uczelni, od 1966 adiunktką, od 1976 docentem. Pochowani na Cmentarzu Komunalnym w Sopocie. WKR