ELŻBIETANKI

Wersja z 09:10, 22 lis 2021

Przytułek św. Elżbiety przy Heumarkt 5 (Targ Sienny), 1904

Biskup Konstantyn Dominik, internowany w latach 1940–1942 przez hitlerowców w domu zakonnym elżbietanek w Gdańsku

Przedszkole elżbietanek przy Targu Siennym

Były dom zakonny elżbietanek przy Targu Siennym, włączony do Forum City, 2018

ELŻBIETANKI, Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety, zakon na prawie papieskim lub diecezjalnym pod wezwaniem św. Elżbiety Węgierskiej. W Polsce działają dwie formacje w ramach tego zakonu: elżbietanki cieszyńskie i nyskie. Te drugie, zwane także szarymi, założone w Nysie na Śląsku w roku 1842, posługują się regułą augustiańską; zatwierdzone przez papieża w 1887, rozwinęły działalność zwłaszcza na obszarze ówczesnych Niemiec (a zatem także na terenie zaboru pruskiego).

Do Gdańska przybyły w roku 1887 z Wrocławia i do 1895 roku mieszkały na Głównym Mieście w domu parafialnym Kaplicy Królewskiej przy Kleine Krämergasse 5 (ul. Podkramarska), następnie w udostępnionym im przez Franciszka Baumanna mieszkaniu przy Langgasse 37 (ul. Długa). W latach 1897–1902 urządziły tymczasową siedzibę wraz z kaplicą w nabytym przez siebie domu przy Jopengasse 3 (ul. Piwna). Od roku 1902 mieszkały we własnym domu zakonnym przy Heumarkt 5 (Targ Sienny; na terenie parafii kościoła św. Józefa). W budynku tym, powiększonym w 1907 i poświęconym w 1909, elżbietanki urządziły Przytułek św. Elżbiety (St. Elisabethstift) dla ubogiej, osieroconej młodzieży i dzieci. Od 31 I 1940 do śmierci 7 III 1942 przebywał w nim internowany przez hitlerowców biskup pomocniczy chełmiński Konstantyn Dominik.

W roku 1945 pracowało w nim 14 sióstr. Po wojnie przytułek zamknięto, a w przejętej części budynku urządzono przedszkole, początkowo firmowane przez Caritas (a prowadzone przez elżbietanki), od roku 1950 państwowe. W domu zakonnym elżbietanek stopniowo wymieniono kadrę, siostry niemieckie zostały zastąpione przez polskie zakonnice. 1 IX 1990 elżbietanki ponownie przejęły przedszkole. W związku z budową Forum Gdańsk w 2014 roku dom zakonny został sprzedany, przedszkole zostało przniesione do domu zakonnego przy ul. Opackiej 5.

Kolejny dom elżbietanek powstał we Wrzeszczu (od 1905), początkowo przy obecnej ul. Zator-Przytockiego 3, w tworzącej się parafii kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Zakonnice podjęły opiekę pielęgniarską nad ludźmi chorymi i samotnymi różnych warstw społecznych. W 1928 roku nabyły (poświęcony w roku następnym) budynek willowy przy Baumbachallee 15 (ul. Konopnickiej), w którym otworzyły pensjonat dla osób w podeszłym wieku (Dom św. Teresy – St. Theresienheim). W roku 1945 pracowało w nim 11 sióstr. Tak zwane Terezjanum zostało doszczętnie spalone w kwietniu 1945, elżbietanki przeniosły się do prywatnego mieszkania przy obecnej ul. Zator-Przytockiego 4 (pomieszczenia klasztorne na piętrze). Początkowo zajmowały się posługą pielęgniarską i prowadzeniem od września 1945 roku przedszkola z tanią kuchnią i dożywianiem dzieci (pod tym samym adresem, na parterze). W 1961 placówka została odebrana elżbietankom i upaństwowiona. Siostry zajmowały się następnie katechizacją i pomocą w prowadzeniu biura parafialnego, po roku 1989 bezskutecznie starały się o wykupienie budynku, którego piętro w dalszym ciągu zajmowały; w 2001 dom zakonny w tym miejscu zamknięto.

W Oliwie elżbietanki działały od roku 1910 przy tamtejszej parafii kościoła św. Jakuba, zaproszone przez założone tamże w roku 1906 świeckie, całkowicie żeńskie Stowarzyszenie św. Elżbiety (w 1907 około 400 członkiń), trudniące się, podobnie jak zakon, opieką nad chorymi, ubogimi i dziećmi przedszkolnymi. W latach 1912–1918 elżbietanki wybudowały przy Saltzmannstraße 5 (ul. Opacka) kolejny przytułek dla zniedołężniałych: Dom św. Bernarda (St. Bernhardusheim), przy którym w roku 1924 otworzono także przedszkole. Cały kompleks rozbudowano w 1934. W 1945 roku pracowało tam 10 sióstr, po utraceniu możliwości prowadzenia przytułku i przedszkola elżbietanki przeszły do pracy na rzecz kurii oraz do katechizacji. Dom zakonny i od 2014 przedszkole przy ul. Opackiej 5 funkcjonuje również dzisiaj.

W Nowym Porcie, przy parafii kościoła św. Jadwigi, elżbietanki pracowały w latach 1924–1945, tworząc czteroosobowy dom zakonny przy Hedwigskirchstraße 18 (ul. Góreckiego), prowadząc przedszkole i wspomagając tamtejsze duszpasterstwo. Po II wojnie światowej dom zakonny uległ likwidacji, a przedszkole przejęła Caritas, następnie państwo. SK