GNOSPIUS ANDREAS, kaznodzieja kościoła w Wisłoujściu

Wersja z 14:01, 22 maj 2021

ANDREAS GNOSPIUS (16 VI 1633 Königsberg (Królewiec) – 26 VI 1702 Gdańsk), filozof, teolog, pastor kościoła garnizonowego św. Olafa. Syn Lucasa (zm. 1654 Królewiec) pastora w Tolkmicku (Tolkemitt), od 1635 diakona w klasztornym kościele przy szpitalu w Löbenich (Lipnik, dzielnica Królewca), i poślubionej około 1630 Cathariny Kamp (zm. 17 VI 1663 Królewiec). Brat Anny Elisabeth (1636 Królewiec – pochowana 14 X 1713 w kościele św. Trójcy w Gdańsku), żony Johanna Heiniusa, w latach 1653–1671 kaznodziei w kaplicy św. Anny.

W 1649 rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie w Wittenberdze, w 1661 absolwent filozofii, teologii i matematyki na uniwersytecie w Królewcu, magisterium z teologii uzyskał dopiero w 1672. W tym czasie polemista Aegidiusa Straucha (ówcześnie pracującego na uniwersytecie w Wittenberdze) na temat śmierci i zmartwychwstania Chrystusa (Dissertatio chronologica kataskeyastikē de paschatos stayrōsimu..., Wittebergae 1653). Współautor (z Andreasem Conciusem) rozprawy z pogranicza matematyki i astronomii (Discursus Mathematicus, Quo Vanitatem ex astris de rebus arbitrarijs & fortuitis divinantium, Regiomonti 1657). Od 1661 kaznodzieja w kościele św. Jerzego na królewieckim Starym Mieście, od 1673 pastor w Pobethen/Ostpreußen (obecnie Romanowo w okręgu kaliningradzkim).

W Gdańsku od 1678. W latach 1678–1680 kaznodzieja w Dom Poprawy, w 1679 rektor szkoły św. Bartłomieja, w latach 1679–1680 pastor kościoła garnizonowego św. Olafa w Wisłoujściu, od 1680 do śmierci starszy diakon kościoła św. Trójcy

Współautor rozprawy o filozofii synkretyzmu (De Syncretisma Philosophico, Gedani 1692). Wydawał okolicznościowe zbiory modlitw, np. Concio super psalmum 20 (Regiomonti 1672) czy Abdanckung- und Anzugs-Predigten zur Miinde und zur heiligen Dreyfaltigkeit (Dantzig 1680). Autor mów pogrzebowych, między innymi: swego zmarłego 1 V 1649 wykładowcy i przyjaciela Ulricha Schönbergera (Klag- und Trauer-Ode Uber dem frühzeitigen und hochbetrawerlichen … weitberümbten Philosophi Herrn M. Ulrich Schönbergers …, Königsberg 1649), zmarłej 2 XII 1672 Elisabeth z domu Eckhorst, żony królewieckiego sędziego i notariusza Johanna Heinricha Haina (Lezter Ehren Dienst, Welchen der ... Frauen Elisabeth gebohrnen Eckhorstin..., Koenigsberg 1672), zmarłego w Pobethen 31 VII 1673 Bernharda Hahna (Stetwerendes EhrenGedächtnüß/ Welches dem Edlen und Wolbenamten Herrn/ Herrn Bernhard Hahnen…, Königsberg 1673) czy zmarłego 3 IV 1688 diakona kościoła św. Trójcy Michaela Engela (Leich Predigt in obitum Michaelis Engels Ecclesiastae ad ad. H. Trinität, ex Esa. 43. v. 1., Gedani 1688), a także zbiorowych epitafiów po śmierci 31 III 1679 seniora Ministerium Duchownego Nathanaela Dilgera Der Beste Ruhm Eines Treuen Lehrers und Predigers So/ Bey ... Leich-Bestattung/ Des ... Hn. Nathanaelis Dilgeri, Gewesenen Viertzig-Jährigen Treufleißigen Pastoris an der Pfarr-Kirchen zu S. Marien...) czy zmarłego 13 XII 1682 pastora kościoła św. Trójcy i rektora Gimnazjum Akademickiego Aegidiusa Straucha (Professores Athenaei Gedanensis, Ad Supremum Pietatis Officium, Viro ... Aegidio Strauchio …, Danzig 1682).

5 X 1681 w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny poślubił Constantię Düsterwald z domu Bartel (ochrzczona 6 IV 1660 – 1689 Gdańsk), z którą miał czterech synów i dwie córki: Johann Ephraim (zm. 1736 Gdańsk) wraz z bratem Nathanelem Gottliebem (autorem wydanej w 1709 Disputatio juridica de consensu parentum supplendo per magistratum in nuptiis liberorum), rozpoczął studia 1702 w Wittenberdze, samodzielnie kontynuował je w Lipsku, ukończył uzyskaniem tytułu magistra filozofii i teologii w Lejdzie (Leiden) w 1709; w latach 1714–1736 był diakonem kościoła św. Katarzyny w Gdańsku, autorem między innymi wznawianej (ostatnie wydanie w 2015), napisanej wraz z Andreas Woeldikiem, monografii de Ortu Mundi Ex Veterum Philosophorum Sententiis.... (Vitembergae 1707), właściciela pokaźnej biblioteki, sprzedanej na aukcji po jego śmierci. Córka Anna Dorothea (pochowana 13 VII 1724 w kościele św. Trójcy w Gdańsku) poślubiła 14 X 1719 w tym kościele Benjamina Heddinga (1659 – 1717), zaś po jego śmierci Michaela Karge. Imiona i losy pozostałych dzieci są nieznane.

Pochowany 12 VII 1702 w kościele NMP. Na jego pogrzebie mowę wygłosił diakon św. Trójcy, Georg Andreas Messerschmidt (druk 1703). W 1929 gdańskie Muzeum Miejskie zakupiło na licytacji kolekcji Friedricha Artura Basnera Portret proboszcza Gnospiusa, który zaginął w czasie II wojny światowej. JANSZ

Bibliografia:
Źródła:
Prätorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus succinctus originem et constitutionem Gymnasii Dantisci … itemque recensionem superiorum ejus antistitum … nec non vitas et scripta rectorum ac professorum eiusdem continens. Accedit series I rectorum scholarum reliquarum publicarum Gedanensium, II rectrorum Gymnasiorum tum Thoruniensis tum Elbingensis, Leipzig, 1713, s. 187.
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ, bestehend in einem richtigen Verzeichniβ der Evangelischen Prediger in der Stadt und auf dem Lande vom Anfange der Evangelischen Reformation bis iβo.Nebst einem Anhange der Professoren am Gymnasio und vermehrtem Verzeichniβ der seit Anno 1709 hieselbst von E.E.Ministerio U.A.C. tentierten Studiosorum Teologiae, Danzig und Leipzig, 1760, s. 11. 31, 53.
Literatura:
Purc-Stępniak Beata, Muzeum Narodowe w Gdańsku, jego geneza i funkcja w strukturze i kulturze miasta, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 85, 2006, s. 60.
Selderhuis Herman Johan, Wriedt Markus, Konfession, Migration Und Elitenbildung: Studien Zur Theologenausbildung Des 16. Jahrhunderts, Leiden-Boston 2007, s. 221.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 2, s. 301.