U-BOOTY

Wersja z 10:55, 26 lis 2019

Model U-2 wykonany w Stoczni Cesarskiej w 1906 roku

Budynek Stoczni Gdańskiej 89A, w którym w okresie II wojny światowej produkowano u-booty. Stan z 2018 roku, widok z ul. Popiełuszki (Nowa Wałowa)

Schron z czterech sekcji kadłuba u-boota udostępniony zwiedzającym

U-BOOTY (Unterseeboote), niemieckie okręty podwodne, budowane i stacjonujące w Gdańsku w trakcie I i II wojny światowej. Przerwanie produkcji u-bootów typu XXI w gdańskich stoczniach było jednym z celów strategicznych aliantów podczas sowieckiego ataku na Pomorze w 1945 roku.

I wojna światowa. Gdańskie stocznie, zarówno państwowa Stocznia Cesarska ( Stocznia Królewska), jak i prywatna stocznia Ferdinanda Schichaua, budowały okręty wojenne od początków swego istnienia. Prace przygotowawcze rozpoczęto w Gdańsku jesienią 1904 roku z inicjatywy wielkiego admirała Alfreda von Tirpitza. W Stoczni Cesarskiej wyprodukowano serie okrętów typów U-2 (jednostka nie należała do udanych konstrukcji, wymagała wielu remontów), U-3, U-9, U-13, U-17, U-19, U-23, U-27, U-43, UE 1 oraz Mittel U, budowanych także w innych niemieckich stoczniach.

Do końca I wojny światowej w Gdańsku powstało 46 u-bootów, nie dokończono budowy zamówionych jednostek typu Mittel U (od U-213 do U-218) oraz typu UCIII (od UC-80 do UC 86 i od UC 139 do UC 152). Zamówienie na 48 jednostek podwodnych otrzymała także Stocznia Schichaua, jednak do końca działań wojennych nie ukończono żadnego okrętu.

II wojna światowa. Po przejęciu przez Trzecią Rzeszę Niemiecką terenów II Wolnego Miasta Gdańska lokalne stocznie zostały włączone w niemiecką wojenną produkcję zbrojeniową. Pierwsze zamówienia na budowę okrętów podwodnych Stocznia Gdańska ( Stocznia Królewska) otrzymała 23 IX 1939 roku. Do końca II wojny światowej wyprodukowano w niej 42 jednostki typu VII. Zaprojektowane w pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku okręty podwodne tego typu stanowiły główną siłę bojową U-Bootwaffe. Wyróżniała je solidna konstrukcja, pozwalająca na zanurzanie się głębiej niż zakładały stoczniowe gwarancje oraz zdolność do bardzo szybkiego przejścia w zanurzenie (w ciągu 30 sekund możliwe było zejście na 100 m) i wysoka manewrowość. Wadami były mniejszy niż w wypadku większych okrętów typu IX zasięg oraz gorsze warunki bytowe załogi (typ VIIC: załoga 44 osoby, wyporność nawodna – 768 t, podwodna – 871 t, długość – 67 m, szerokość – 6,2 m, zanurzenie maksymalne do 230 m, prędkość – 17,3 węzła na powierzchni, 7,6 w zanurzeniu, uzbrojenie: cztery dziobowe i jedna rufowa wyrzutnia torpedowa, 14 torped lub 26–39 min, do 1943 roku działo SK C/35 8,8 cm).

W Stoczni Gdańskiej zbudowano 42 okręty typu VII: od U-401 do U-430, wodowane od 8 IV 1940 do 5 X 1942, U-1161 i U-1162 wodowane 27 X 1942 i 14 XI 1942 (z przeznaczeniem na wymianę za włoskie oceaniczne okręty podwodne do transportu surowców strategicznych) oraz zmodernizowane jednostki typu VIIC/41: od U-1163 do U-1172, wodowane od 5 XII 1942 do 7 VI 1943 roku. W chwili zakończenia działań wojennych w stoczni znajdowało się osiemnaście nieukończonych jednostek. W stoczni dokonywano także remontów u-bootów. W Stoczni Schichaua zbudowano 64 jednostki typu VIIC, od U-431 do U-450, wodowane od 4 I 1940 do 22 VII 1941, od U-731 do U-750, wodowane od 1 X 1941 do 29 IX 1942 (od U-746 do U-750 były przeznaczone na wymianę za włoskie oceaniczne okręty podwodne do transportu surowców strategicznych, do czego nie doszło), od U-1191 do U-1210, wodowane od 4 XI 1942 do 14 VII 1943, od U-825 do U-828, wodowane od 19 VII do 16 VIII 1943. Czterdziestu jednostek nie ukończono.

W obu stoczniach zbudowano w sumie 106 okrętów podwodnych typu VII.

Od 1944 roku obie stocznie budowały też najnowocześniejsze u-booty typu XXI. Okręty napędzane bateriami akumulatorów były zaprojektowane z wykorzystaniem nowych technologii i stanowiły przełom w broni podwodnej, co budziło obawy u przywódców antyniemieckiej koalicji o szlaki żeglugowe. U-boot typu XXI był szybki, trudny do wykrycia, mógł się głębiej zanurzać i odbywać dłuższe patrole; udoskonalony Schnorchel (maszt powietrzny, „chrapy”) umożliwiał szybsze ładowanie akumulatorów bez wychodzenia na powierzchnię. Załoga składała się z 57–60 osób, wyporność nawodna wynosiła 1621 t, podwodna – 1819 t, długość – 77 m, szerokość – 8 m, zanurzenie maksymalne do 300 m, prędkość 15,6 węzła na powierzchni, 17,2 w zanurzeniu, uzbrojenie: cztery dziobowe i dwie rufowe wyrzutnie torpedowe, 23 torpedy, cztery działka 2 cm).

Okręty od U-3501 do U-3530 wodowano od 20 III do 3 XI 1944, z czego siedmiu jednostek nie udało się wprowadzić do służby (od U-3531 do U-3537), nie ukończono też budowy dwudziestu jednostek znalezionych na stoczniowych pochylniach po zdobyciu Gdańska przez Armię Czerwoną. W planach była budowa kolejnych 127 okrętów (od U-3558 do U-3684). Docelowo zakładano budowę 499 jednostek tego typu. W Stoczni Schichaua planowano prace przy szesnastu okrętach jednocześnie, a czas budowy kompletnej jednostki, od położenia stępki po wodowanie, miał być nie dłuższy niż dwa miesiące. Po rozpędzeniu produkcji sekcyjnej miały opuszczać pochylnie co tydzień dwa nowe u-booty. Obie stocznie działały w kooperacji z innymi niemieckimi zakładami (między innymi ze stoczniami w Gdyni, filiami Deutsche Werke Kiel AG, gdzie budowano sekcje kadłubów jednostek typu XXI), w tym systemie gdańskie stocznie pełniły funkcję montowni. W połowie lutego 1945 roku większość prac stoczniowych zakończono ze względu na zbliżający się front. Okręty zdolne do samodzielnej żeglugi skierowano ku ujściu Wezery, do Hamburga ewakuowano wykwalifikowanych pracowników i specjalistyczny sprzęt, pozostali pracownicy stoczni zostali wcieleni do Volkssturmu i wzięli udział w obronie miasta.

Podczas budowy u-bootów na wielką skalę wykorzystywano pracę przymusową jeńców i cudzoziemskich robotników oraz więźniów. Całkowita liczba zatrudnionych nie jest znana. W Stoczni Schichaua w 1944 roku na załogę składało się 7650 osób, w tym 1551 wykwalifikowanych robotników. Około 40% stanowili obcokrajowcy: w stoczni pracowało ponad 500 Polaków, około 600 Rosjan i Białorusinów, około 600 osób z Europy Zachodniej, ponad 1200 jeńców wojennych, głównie Włochów i Francuzów, do tego w 1944 dosłano ponad 400 więźniów Stutthofu i 1100 więźniów żydowskich. Dla więźniów Stutthofu tworzono specjalne filie na obszarze Gdańska ( Obóz Stutthof, podobozy w Gdańsku). Prace przy budowie u-bootów trwały przez siedem dni w tygodniu, co trzecia niedziela była wolna. Obcokrajowcy i robotnicy przymusowi nie byli dopuszczani do robót we wnętrzu kadłuba, a efekty ich pracy były dokładnie sprawdzane, by wykluczyć ewentualny sabotaż.

Od sierpnia 1941 do stycznia 1942 roku Gdańsk był bazą 6. Flotylli U-Bootów (91 jednostek), wcześniej stacjonującej w Kilonii (Kiel), następnie w St. Nazaire (Francja). Od listopada 1939 (od chwili powstania) do czerwca 1940 roku (do przeniesienia do Kłajpedy) Gdańsk był też bazą 24. Flotylli Szkolnej (53 jednostki); od kwietnia 1940 (od chwili powstania) do czerwca 1941 (do przeniesienia do Trondheim) i ponownie od września 1941 do 1943 roku (do przeniesienia do Kłajpedy (Memel)) bazą 25. Flotylli Szkoleniowej; od lutego 1942 do stycznia 1945 (do rozwiązania) bazą 8. Flotylli Szkolnej (przeniesionej z Królewca (Königsberg), 258 jednostek); od września 1943 do marca 1945 roku (przez cały czas istnienia) bazą 23. Flotylli Szkolnej (21 jednostek).

U-booty z herbem Gdańska. Dwa spośród zbudowanych w Gdańsku u-bootów typu VII nosiły na kioskach gdański herb, co wiązało się z tradycją adoptowania okrętów przez mieszkańców niemieckich miast.

Pierwszym był U-407, zwodowany w Stoczni Gdańskiej w 1941 roku, który odbył dwanaście patroli bojowych, zatopił trzy statki o łącznej pojemności 26 892 t, uszkodził dwa brytyjskie okręty (lekkie krążowniki HHMS „Newfoundland” i „Birmingham”). 19 IX 1944 roku podczas patrolu na Morzu Śródziemnym został wykryty i zatopiony bombami głębinowymi przez trzy niszczyciele, wśród których był polski ORP „Garland”. Zginęło pięciu z 53 członków załogi.

Drugim był U-828, zwodowany w 1943 roku w Stoczni Schichaua, służący wyłącznie jako jednostka treningowa. W 1945 został ciężko uszkodzony w Wesermünde, wrak złomowano w 1948 roku.

W 2017 roku na terenie Stoczni Gdańskiej został odkopany schron zbudowany z czterech sekcji kadłuba sztywnego u-boota typu VIIC. Został przejęty przez Muzeum Gdańska i udostępniony zwiedzającym na terenie twierdzy Wisłoujście. KA