TEATR WYBRZEŻE

'''TEATR WYBRZEŻE. Budynek główny''', przy Targu Węglowym, obecny oficjalny adres ul. św. Ducha 2. Na fundamentach zniszczonego w marcu 1945 roku budynku [[TEATR MIEJSKI | Teatru Miejskiego]] (Teatru Państwowego), z którego zachowały się mury zewnętrzne i stalowe konstrukcje widowni. W 1946 Rada Sztuki przy Ministerstwie Kultury i Sztuki podjęła decyzję o jego odbudowie, pierwsze plany wykonał w 1948 [[MINKIEWICZ WITOLD | Witold Minkiewicz]]. W 1950 roku władze centralne przyznały pierwsze kredyty, po ich cofnięciu odbudowę włączono w plan 6-letni. W 1952 Centralne Biuro Projektów Architektonicznych i Budowlanych otrzymało zlecenie na wykonanie projektu, a w 1957 przygotował go [[KADŁUBOWSKI LECH | Lech Kadłubowski]]. 19 VI 1959 wmurowano akt erekcyjny, dzięki determinacji dyrektora Antoniego Biliczaka w listopadzie 1966 budynek został wykończony, działalność zainaugurowano 7 I 1967 sztuką Romana Brandstaettera ''Zmierzch demonów'' (reżyseria Jerzy Goliński, scenografia [[KOŁODZIEJ MARIAN | Marian Kołodziej]]). Nowy budynek (z racji przeszklonego frontonu zwanego akwarium) stanął na placu o powierzchni 2300 m², jego budowa kosztowała ponad 60 mln ówczesnych złotych. Zachowano rzut pierwotnego teatru miejskiego (według projektu [[HELD CARL SAMUEL | Carla S. Helda]]), wykorzystano stalową konstrukcję widowni, która ostatecznie mogła pomieścić 702 osoby (302 na parterze i po 200 na 2 balkonach). Widownia miała kształt półkolisty, z pewnym rozszerzeniem ku scenie, ściany i balkony wyłożono drewnem. Na znajdującej się nad widownią płaskiej kopule o lekkiej konstrukcji z prętów stalowych zawieszono strop akustyczny i chodniki dla obsługi reflektorów. Na parterze znalazł się hall z kasami, na każdym piętrze – szatnia. Ponad ul. Teatralną był bufet połączony przejściem z foyer I piętra, pokoje dla lekarza, sprzątaczek i WC. Do foyer I piętra (450 m², wysokość 6 m) oraz na II piętro poprowadzono otwarte schody. Ściany wyłożono drewnianymi płytami, fronton oszklono. Scenę o powierzchni 329 m² wyposażono w 2 kieszenie (129,6 m²), tarczę obrotową o średnicy 12 m i zespół mechanicznej zapadni, urządzenia do podnoszenia dekoracji, mosty reflektorowe, horyzont itp. Kieszenie o wysokości 9 m łączyły się za sceną zamykanymi stalowymi drzwiami. Na tylnej ścianie parteru widowni była kabina dyspozytora oświetlenia. Gmach połączono przejściem nad ul. Teatralną z zapleczem: stolarnią, halą montażową, modelatornią, rekwizytornią, pracowniami: krawiecką, szewską, tapicernią, perukarnią. Bezpośrednio za sceną znajdowała się malarnia, z której gotowe dekoracje dźwigiem podawano do kieszeni i na scenę. W tej części była administracja, gabinety dyrekcji, archiwum. Za sceną na 3 kondygnacjach znalazły się garderoby (pojedyncze z prysznicami, dwuosobowe i ośmioosobowe). Na parterze  – klub i poczekalnia, na piętrach – pokoje garderobianych, pracownia fryzjerska, sala prób, pracownia scenografów. Na IV piętrze – magazyn kostiumów, butów, peruk, itp. Zradiofonizowane zaplecza zaopatrzono w izolację dźwiękochłonną. Z zewnątrz budynek został wyłożony piaskowcem kieleckim o jednolitym podziale pionowym. W 2001 roku zapadła decyzja o przebudowie; projekt techniczny przygotował Stanisław Fiszer, mieszkający w Paryżu architekt, który współpracował z gdańskim projektantem Janem Raniszewskim. W roku 2002 teatr sprzedał 2 kamienice (przy ul. św. Ducha i ul. Kołodziejskiej), przeniesiono część administracyjną z gabinetem dyrektora, zlikwidowano Czarną Salę, przebudowano wejście do teatru, foyer z kasami, I piętro i widownię, a także wejście dla pracowników teatru. Kopuła została otwarta od strony widowni, umieszczono na niej podświetlony nieboskłon. Zmienił się układ widowni: usunięto balkon I piętra, zmieniono nachylenie widowni na parterze, dobudowano loże, balkon II piętra zamieniono na jaskółkę. Po przebudowie na widowni mieści się 470 osób (parter 172, balkon 256, loże 16, galerie 26). W foyer na I piętrze znajduje się 16-metrowa tablica z metalu, na niej – nazwiska dyrektorów gdańskiej sceny, a pod spodem cytat z ''Blaszanego bębenka'' [[GRASS GÜNTER | Güntera Grassa]], przypominający o kształcie teatru podobnym do młynka do kawy i życzenie, „by w wypełnionym co wieczór do ostatniego miejsca przybytku muz” działy się rzeczy najwspanialsze i najważniejsze. 27 I 2002 odbyła się prapremiera ''Hanemanna'' według [[CHWIN STEFAN | Stefana Chwina]] w adaptacji i reżyserii Izabelli Cywińskiej. Przez ostatnie lata remontowane i przebudowywane jest także zaplecze teatru, garderoby, magazyny, archiwa. {{author: MWA}}<br /><br />'''Instytucja.''' Założony w 1946 roku, początkowo pod nazwą Miejski Teatr Wybrzeże z siedzibą w Gdyni (budynek spłonął w 1960, obecnie w tym miejscu Teatr Muzyczny), działał także w Gdańsku – Teatr Wielki (obecna Opera Bałtycka) i w Sopocie (Teatr Kameralny, ul. Bohaterów Monte Cassino 55/57, obecnie nr 30). Jego pierwszym dyrektorem był [[GALL IWO | Iwo Gall]], reżyser, scenograf, pedagog, autor pracy teoretycznej ''Budowniczy tła scenicznego'', w której opisał scenę narastającą. Na Wybrzeże przyjechał z grupą swoich uczniów (m.in. Barbara Krafftówna, Zofia Perczyńska, Renata Kossobudzka, Bronisław Pawlik, Maciej Maciejewski). Na inaugurację teatru przygotowano ''Homera i Orchideę'' Tadeusza Gajcego (premiera 27 XI 1946, w Gdyni, reżyseria i scenogria I. Gall, w rolach tytułowych M. Maciejewski i Z. Perczyńska). Iwo Gall zaproponował trójmiejskiej publiczności repertuar ambitny, realizowany w sposób artystyczny (dekoracje skrótowe, umowne; I. Gall – jeden z twórców polskiej reformy teatralnej – wykorzystywał podesty, schody, geometryczne bryły, łuki, scenografia podporządkowana była aktorowi). Inscenizację ''Jak wam się podoba'' Wiliama Shakespeare’a z 1947 roku, zaprezentowaną na Konkursie Szekspirowskim w Warszawie, uznano za jedno z najciekawszych przedstawień i wyróżniono 2 nagrodami. Z wielkim uznaniem spotkały się też ''Balladyna'' (1947) i ''Maria Stuart'' (1949) Juliusza Słowackiego, ''Wiśniowy sad'' Antoniego Czechowa (1949). W 1948 I. Gall stworzył przy swoim teatrze Studio Muzyczno-Dramatyczne, na inaugurację wystawiono ''Halkę'' Stanisława Moniuszki (24 VIII 1949, Teatr Wielki, Gdańsk-Wrzeszcz), w roli tytułowej debiutowała Maria Fołtyn. W roku 1949 I. Gall opuścił Trójmiasto, a z nim – niektórzy jego aktorzy. Dyrekcję objął na krótko aktor i reżyser Stanisław Kwasowski (1949–1950), a po nim Tadeusz Rybowski (1950–1955), który jednocześnie był dyrektorem Państwowej Filharmonii Bałtyckiej (w 1953 przemianowana na Państwową Operę i Filharmonię Bałtycką). W tym czasie zadebiutował Marian Kołodziej, zaangażowany w roku 1950 na stanowisko scenografa (''Korzenie sięgają głęboko'' A. D’Usseau i J. Gow, premiera 10 II 1951, reżyseria Wiktor Biegański). W 1951 dyrektorem artystycznym został Tadeusz Muskat (do 1953), przeniesiony na Wybrzeże z Poznania z poleceniem „politycznego i artystycznego podniesienia poziomu teatru”. Za jego dyrekcji wystawiono m.in. ''Eugenię Grandet'' Balzaka (reżyseria Zdzisław Karczewski, scenografia F. Krassowski, premiera 22 XII 1951), ''Za tych co na morzu'', B. Ławreniewa (reżyseria S. Kwasowski, scenografia M. Kołodziej, premiera 13 X 1951), ''Teatr cudów'' i ''Czujną straż'' Cervantesa (reżyseria Malwina Szczepkowska, scenografia Roman Bubiec, premiera 20 II 1953). Sam wyreżyserował 30 srebrników Howarda Fasta (scenografia R. Bubiec, premiera 9 IV 1952) oraz wspólnie z autorką Proces Krystyny Berwińskiej (scenografia R. Bubiec, premiera 11 X 1952). Podczas dyrekcji Tadeusza Muskata kierownikiem literackim była jego żona, [[FLESZAROWA-MUSKAT STANISŁAWA | Stanisława Fleszarowa]]. W 1953 roku przyjechała do Trójmiasta Lidia Zamkow (kierownik artystyczny teatru w latach 1953–1954), a razem z nią młodzi aktorzy po krakowskiej PWST: Kalina Jędrusik, [[CYBULSKI ZBIGNIEW | Zbigniew Cybulski]], [[KOBIELA BOGUMIŁ | Bogumił Kobiela]], Leszek Herdegen, dołączył do nich nieco później Jerzy Goliński. Za czasów L. Zamkow kierownikiem literackim został Konstanty Puzyna (1953–1954). L. Zamkow zrealizowała w Trójmieście 3 spektakle: ''Żart od morza'' według współczesnych tekstów satyrycznych (premiera 21 X 1953), ''Barbarzyńców'' M. Gorkiego, w których zadebiutowali K. Jędrusik i L. Herdegen (premiera 16 XII 1953, scenografia F. Krassowski), spektakl uznany za jeden z najciekawszych w jej twórczości, znakomicie wpisany w nastrój tekstu oraz ''Tragedię optymistyczną'' W. Wiszniewskiego ze Z. Cybulskim, (premiera 11 VI 1954, scenografia L. Jankowska, Antoni Tośta, nagroda państwowa za reżyserię w roku 1955). Realizacja pełna romantycznego rozmachu, przyjęta z entuzjazmem przez publiczność i krytyków, choć kontrowersyjna, niepokorna. Spośród 14 premier wystawionych za dyrekcji L. Zamkow na uwagę zasługują także: ''Zwady miłosne'' Moliera (reżyseria Hugon Moryciński, scenografia R. Bubiec, premiera 5 XII 1953) ze znakomitą kreacją B. Kobieli (Maskarylo) i ''Nie igra się z miłością'' Musseta (reżyseria H. Moryciński, scenografia Z. Strzelecki, premiera 10 V 1954) ze świetną K. Jędrusik (Kamilla). L. Zamkow odeszła z teatru po konflikcie z zespołem, wraz z nią Gdańsk opuściło 7 aktorów z grupy krakowskiej (m.in. K. Jędrusik i L. Herdegen). Na krótko (od stycznia do października 1955) dyrektorem artystycznym został Wacław Kalbarczyk. W tym czasie zrealizowana została polska prapremiera sztuki Bertolta Brechta ''Pan Puntilla i jego sługa Matti'', debiut reżyserski Jerzego Golińskiego (6 II 1955, scenografia W. Krakowski) i zadebiutował rolą Karola Jurkiewicza [[MICHALSKI STANISŁAW | Stanisław Michalski]], późniejszy dyrektor Teatru Wybrzeże (''Maturzyści'' Zdzisława Skowrońskiego, reżyseria S. Drewicz, scenografia Feliks Krassowski, premiera 20 IX 1955). W 1955 roku dyrektorem naczelnym teatru został aktor Antoni Biliczak, uznany po latach za jednego z najlepszych dyrektorów teatru w 2. połowie XX wieku, znakomity organizator, świetny administrator, człowiek konsekwentny i uparty. Prowadził teatr do przejścia na emeryturę w 1979. Razem z nim został zaangażowany jako kierownik artystyczny Tadeusz Żuchniewski, aktor i reżyser (1955–1958). Publiczności teatralnej zaproponowano ponad 40 tytułów, z czego 10 sam wyreżyserował. Były to m.in. ''Balladyna'' J. Słowackiego (scenografia J. Przeradzka, premiera 1 II 1956), ''Karabiny matki Carrar'' B. Brechta (scenografia M. Kołodziej, premiera 1 V 1956), ''68 piętro'' S.D. Ogdena (scenografia F. Krassowski, premiera 12 VII 1956), ''Rendez-vous w Senlis'' J. Anouilha (wspólnie z [[HÜBNER ZYGMUNT | Zgmuntem Hübnerem]], scenografia F. Krassowski, premiera 3 XII 1956), ''Sułkowski'' Stefana Żeromskiego (scenografia F. Krassowski, premiera 7 I 1957), ''Rewizor'' M. Gogola (scenografia Janusz Adam Krassowski, premiera 5 I 1958), ''Słomkowy kapelusz'' E. Labiche’a (scenografia M. Kołodziej, premiera 10 IV 1958). Występował także jako aktor. 1 X 1955 do współpracy zaproszono aktora i reżysera Z. Hübnera, który na deskach Teatru Wybrzeże zrealizował swoją pierwszą samodzielną inscenizację: ''Melodramat'' Janusza Warmińskiego (scenografia F. Krassowski, premiera 31 XII 1955). Z. Hübner (1958–1960 kierownik artystyczny teatru) sięgał po teksty klasyczne i po nowości dramaturgii światowej, zaprosił na Wybrzeże znakomitych młodych twórców: Andrzeja Wajdę, który zadebiutował jako reżyser teatralny sztuką M.V. Gazzo ''Kapelusz pełen deszczu'' (scenografia A. Wajda, Jan Banucha, premiera 1 V 1959, debiut aktorski Władysława Kowalskiego) z legendarną rolą Z. Cybulskiego, a 13 VIII 1960 przygotował premierę ''Hamleta'' W. Shakespeare’a ze scenografią własną i Jana Banuchy z [[FETTING EDMUND | Edmundem Fettingiem]] w roli tytułowej (premiera 13 VIII 1960, Teatr Wielki we Wrzeszczu) oraz Konrada Swinarskiego (''Smak miodu'' Delaney’ego, premiera 31 X 1959) ze znakomitymi rolami Elżbiety Kępińskiej (Jo – pierwsza rola Kępińskiej w Teatrze Wybrzeże), Władysława Kowalskiego (Geoff), [[STANISŁAWSKA-LOTHE WANDA | Wandy Stanisławskiej-Lothe]] (Helena), [[GRZMOCIŃSKI LECH | Lecha Grzmocińskiego]] (Piotr), Zbigniewa Bogdańskiego (Chłopiec). Sam Hübner dyrektorował, reżyserował, czasem grał. Przygotował m.in. ''Mariana Pineda'' F.G. Lorki (scenografia F. Krassowski, premiera 5 IV 1956), sztuki Sartre’a: ''Ladacznica z zasadami'' (scenografia M. Kołodziej, premiera 12 VI 1956) i ''Niepogrzebani'' (scenografia J.A. Krassowski, premiera 18 V 1957), ''Ptak'' Jerzego Szaniawskiego (pierwsza praca w Teatrze Wybrzeże znakomitego scenografa Ali Bunscha, premiera 5 VII 1956), ''Sługa dwóch panów'' C. Goldoniego (scenografia J.A. Krassowski, premiera 13 VI 1957), ''Szewcy'' S.I. Witkiewicza (scenografia J.A. Krassowski, prezentacja publiczna 12 X 1957, spektakl zdjęty przez cenzurę, pierwsza rola Lucyny Legut w TW), ''Makbet'' W. Shakespeare’a (scenografia J.A. Krassowski, premiera 12 IV 1958), ''Zbrodnia i kara'' F. Dostojewskiego (świetny Edmund Fetting – Raskolnikow, znakomita scenografia A. Bunscha, premiera 6 XII 1958), ''Kajus Cezar Kaligula'' K.H. Rostworowskiego (z B. Kobielą w roli tytułowej, premiera 17 X 1959), ''Pierwszy dzień wolności'' Leona Kruczkowskiego ze znakomitymi rolami Z. Cybulskiego (Jan), E. Fettinga, B. Kobieli, Zdzisława Maklakiewicza, Władysława Kowalskiego, Mirosławy Dubrawskiej, Leona Załugi i samego reżysera, premiera 21 II 1960, scenografia J.A. Krassowski). Dzięki roli Z. Cybulskiego Teatr Wybrzeże pojechał z tym spektaklem na Festiwal Teatru Narodów w Paryżu (1960).<br />Ostatnim spektaklem zrealizowanym przez Hübnera w Wybrzeżu był ''Nosorożec'' E. Ionesco (scenografia J.A. Krassowskim, premiera 13 V 1960), w którym zagrał także rolę Berengera. Zygmunt Hübner przygotował na scenach Trójmiasta 17 premier, zagrał 8 ról. Po latach wrócił do Gdańska, by zrealizować ''Ulissesa'' J. Joyce’a (scenografia Jerzy i Lidia Skarżyńscy, premiera 14 II 1970) z [[WINIARSKA HALINA | Haliną Winiarską]] (Molly Bloom) i Stanisławem Igarem (Leopold Bloom). Spektakl ten, uznany za wydarzenie, został zaprezentowany na biennale teatralne w Wenecji (w Palazzo Grassi) 2 razy (2 i 3 X 1970); w prasie włoskiej ukazało się ponad trzydzieści recenzji. W latach 1955–1959 kierownikiem literackim w teatrze był Walerian Lachnitt. Po odejściu Z. Hübnera, jego miejsce zajął aktor i reżyser Jerzy Goliński (kierownik artystyczny w 1962 i w latach 1963–1967). Chciał stworzyć teatr, „gdzie rozmawia się z widzami o dzisiejszych sprawach Polaków”, dzięki niemu pojawiły się w Gdańsku współczesne sztuki polskie i światowe, sam wyreżyserował m.in. ''Księżyc świeci nieszczęśliwym'' Eugene’a O’Neila (scenografia Wojciech Krakowski, premiera 29 X 1960), ''Franka V'' (scenografia Jadwiga Pożakowska, premiera 19 V 1962) i ''Fizyków'' Friedriecha Dürrenmatta (scenografia M. Kołodziej, premiera 4 X 1963), ''Komu bije dzwon'' Ernesta Hemingwaya (scenografia Jadwiga Pożakowska, premiera 6 VI 1964), ''Kto się boi Virginii Woolf?'' Edwarda Albeego (scenografia Franciszek Starowieyski, prapremiera polska 14 II 1965), spektakl, w którym zagrał z Lucyną Legut, Jadwigą Polanowską i Tadeuszem Borowskim. Do współpracy zapraszał świetnych reżyserów, m.in. Jerzego Jarockiego (''Męczeństwo z przymiarką'' Ireneusza Iredyńskiego, scenografia M. Kołodziej, premiera 20 XI 1960), Konrada Swinarskiego (''Testament psa'' A. Suassuny, scenografia Ewa Starowieyska, K. Swinarski, premiera 12 IX 1961), Kazimierza Brauna (''Strip-tease i inne'' Sławomira Mrożka, scenografia A. Bunsch, premiera 31 XII 1961; ''Dziś wieczór improwizujemy'' Luigiego Pirandella, scenografia M. Kołodziej, premiera 28 XI 1962; ''Andorra'' Maxa Frischa, scenografia J. Pożakowska, premiera 10 I 1964). Zapraszał też znakomitych scenografów: Wojciecha Krakowskiego, Kazimierza Mikulskiego, Ewę Starowieyską, Franciszka Starowieyskiego. Za drugiej kadencji J. Golińskiego, dzięki niezwykłemu uporowi i konsekwencji dyrektora Antoniego Biliczaka, doszło do ukończenia ciągnącej się od roku 1945 budowy nowego budynku Teatru Wybrzeże (na miejscu stojącego od 1801 Teatru Miejskiego). Na inaugurację nowej sceny Goliński wyreżyserował ''Zmierzch demonów'' Romana Brandstaettera z niezwykle powściągliwą scenografią Mariana Kołodzieja. Uroczysta premiera odbyła się 7 I 1967, rolę Ewy Braun zagrała zaangażowana do teatru w 1966 Halina Słojewska. Dramat o ostatnich dniach Hitlera, przestrzegający przed powrotem totalitaryzmu, był propozycją odważną. Po latach Goliński utwierdził się w słuszności swego wyboru („Gdy wnet nadszedł nasz czarny rok 1968, wydźwięk sztuki okazał się proroczy”).<br /> W tym samym czasie zespół aktorski wzmocniła Halina Winiarska (''Wyszedł z domu'' Tadeusza Różewicza, reżyseria J. Goliński, scenografia J. Pożakowska, premiera 21 V 1967, rola Ewy). Od września 1962 do maja 1963 roku kierownikiem artystycznym był znakomity scenograf, malarz, reżyser Ali Bunsch, artysta kojarzony głównie z teatrami lalkowymi, w Gdańsku z teatrem Miniatura (był jego kierownikiem artystycznym w latach 1952–1956, dyrektorem 1956–1961 i w końcu etatowym scenografem do sierpnia 1968). Z Teatrem Wybrzeże współpracował od sezonu 1956/1957 aż do śmierci w roku 1985. Przygotował scenografię do prawie 50 spektakli, pierwsze we współpracy z Z. Hübnerem (''Ptak'' J. Szaniawskiego, premiera 5 XII 1958, ''Zbrodnia i kara'', F. Dostojewskiego, premiera 6 XII 1958, ''Kajus Cezar Kaligula'' K.H. Rostworowskiego, premiera 17 X 1959), później chętnie współpracował z J. Golińskim (''Opera za trzy grosze'' B. Brechta, premiera 27 II 1960, ''Wesele'' St. Wyspiańskiego, premiera 30 XII 1960). Ostatnią jego pracą była ''Lodoiska'' W. Bogusławskiego przygotowana z Markiem Okopińskim, premiera odbyła się 15 II 1985 (dzień przed śmiercią artysty). We wrześniu 1968 dyrektorem artystycznym na niespełna rok został Tadeusz Minc, aktor i reżyser. W Gdańsku, przed objęciem stanowiska, zrealizował 4 spektakle: ''Ryszard III'' W. Shakespeare’a z J. Pożakowską i A. Bunschem (premiera 10 II 1968) oraz z M. Kołodziejem (już jako kierownik) ''Tragedię o bogaczu i Łazarzu'' Anonima Gdańskiego (7 IX 1968), ''Ostatnie dobranoc Armstronga'' Johna Ardena (8 II 1969) oraz ''Matkę'' Stanisława Ignacego Witkiewicza (25 VI 1969). Na szczególną uwagę zasługuje prapremiera tekstu Anonima Gdańskiego (adaptacja Róża Ostrowska, muzyka Henryk Jabłoński). Krytyka okrzyknęła spektakl gdański rewelacją, był także chętnie oglądany przez widzów (ponad 41 tysięcy), uhonorowano go na XI Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu 7 nagrodami (we wszystkich kategoriach). Od roku 1969 w Teatrze Wybrzeże pojawili się Marek Okopiński i [[HEBANOWSKI STANISŁAW | Stanisław Hebanowski]]. Poznali się w Poznaniu, na początku lat 60. XX wieku rozpoczęła się ich zawodowa współpraca (teatr w Zielonej Górze i Teatr Polski w Poznaniu, w których M. Okopiński był dyrekotrem, a S. Hebanowski kierownikiem literackim); w Gdańsku M. Okopiński został kierownikiem artystycznym, S. Hebanowski – kierownikiem literackim. Obaj byli reżyserami; Hebanowski, z wykształcenia historyk sztuki, zajmował się tłumaczeniami, Okopiński był również aktorem (w Trójmieście jednak już tylko reżyserował). Jego pierwszym spektaklem były ''Dwa teatry'' J. Szaniawskiego (scenografia A. Bunsch, premiera 15 VI 1968), później m.in.: ''Morze dalekie, morze bliskie'' St. Hebanowskiego (scenografia M. Kołodziej, premiera 2 IV 1970), ''Termopile polskie'' Tadeusza Micińskiego (scenografia M. Kołodziej, premiera 5 XII 1970), ''Burza'' W. Shakespeare’a (scenografia [[KRECHOWICZ JERZY | Jerzy Krechowicz]], premiera 12 VI 1971), ''Thermidor'' Stanisławy Przybyszewskiej (scenografia A. Bunsch, premiera 11 III 1972), ''Potępienie doktora Fausta'' Jerzego Stanisława Sity (scenografia M. Kołodziej, premiera 16 XII 1972), ''Hamlet'' W. Shakespeare’a (scenografia L. i J. Skarżyńscy, premiera 23 XI 1974), ''Mein Kampf'' George’a Taboriego (premiera 5 X 1990) ze scenografią M. Kołodzieja, jego ostatnią scenografią przed odejściem na emeryturę. S. Hebanowski znalazł w Gdańsku świetnego partnera w osobie M. Kołodzieja, obaj byli erudytami w swoich dziedzinach, ich spektakle bywały przeładowane intelektualnie; S. Hebanowski nierzadko bawił się tekstem, a M. Kołodziej – obrazem. Ten wyrafinowany dialog był czasami dla odbiorcy trudny, wymagał wiedzy i umiejętności czytania ich specjalnego kodu. Razem zrealizowali znakomite spektakle, m.in. ''Maleńką Alicję'' Edwarda Albeego ze znakomitą rolą H. Winiarskiej (premiera 17 IV 1971), ''Cmentarzysko samochodów'' Fernanda Arrabala z [[BOGACKA JOANNA | Joanną Bogacką]] i [[GORDON KRZYSZTOF | Krzysztofem Gordonem]] (premiera 29 IV 1972), ''Helenę'' Eurypidesa (premiera 3 III 1973), Sen Felicji Kruszewskiej z Wandą Neumann w roli Dziewczynki, której się śni (premiera 26 I 1974), ''Cyganerię warszawską'' Adolfa Nowaczyńskiego (premiera 1 II 1975), ''Wesele'' Stanisława Wyspiańskiego (premiera 20 XI 1976). ''Zemsta'' Aleksandra Fredry (premiera 20 III 1982) była ostatnim wspólnie zrealizowanym spektaklem; S. Hebanowski zmarł na początku roku 1983, jadąc do Szczecina, gdzie pracował nad ''Czekając na Godota'' Samuela Becketta. Od tego tekstu rozpoczął pracę w Teatrze Wybrzeże, zrealizował go z Jadwigą Pożakowską (premiera 30 V 1970) i aktorami: Stanisławem Dąbrowskim, Henrykiem Abbe, Ryszardem Ronczewskim, Stanisławem Igarem i Jerzym Dąbkowskim.<br />Kilka miesięcy po śmierci S. Hebanowskiego M. Okopiński wyreżyserował w Teatrze Wybrzeże jeden z najważniejszych dla S. Hebanowskiego (będącego też tłumaczem tekstów) dramatów – Antygonę Sofoklesa (scenografia J. Pożakowska, premiera 23 X 1983). W 1980 roku odszedł na emeryturę A. Biliczak, jego następcą w latach 1980–1987 był Andrzej Kudlik (1946–2010), który do współpracy zaprosił znakomitego reżysera Macieja Prusa. Tuż przed sierpniem 1980 (strajki solidarnościowe) i w tzw. karnawale Solidarności (1981) twórczość M. Prusa wpisywała się w konwersatoria Marii Janion prowadzone na [[UG | UG]]. ''Dziady'' Adama Mickiewicza w jego reżyserii, ze scenografią Sławomira Dobosza i kostiumami Ireny Biegańskiej (premiera 3 XI 1979) stały się legendarną zapowiedzią nadchodzących przemian. [[BISTA HENRYK | Henryk Bista]], który od roku 1962 (''Sen srebrny Salomei'', Juliusza Słowackiego, reżyseria J. Goliński, scenografia A. Bunsch, premiera 17 XI 1962) był jednym z ważniejszych aktorów gdańskiej sceny, zagrał rolę Gustawa-Konrada, Księdzem Piotrem był Andrzej Blumenfeld, a Rollisonową H. Słojewska. Spektakl wywołał duże poruszenie, M. Prus obsadził role wbrew polskiej tradycji: Gustaw-Konrad (H. Bista) był człowiekiem dojrzałym, Guślarz (Andrzej Szaciłło) w niczym nie przypominał brodatego wróżbity, był raczej kuglarzem odprawiającym rutynowe gesty, a Ksiądz Piotr (A. Blumenfeld) – młodzieńczy, porywczy, nieposkromiony. Dziady zagrano ponad 100 razy, obejrzało je ponad 50 tysięcy widzów, przyznano im m.in. Nagrodę im. Konrada Swinarskiego. Pozostałe realizacje Prusa w Gdańsku także wpisywały się w ówczesny nastrój, spektakl ''Światło dzienne'', wieczór poezji Czesława Miłosza (laureata literackiej Nagrody Nobla w 1980 roku), przygotowany „z inicjatywy zespołu teatru zrzeszonego w NSZZ »Solidarność«, i ''Kniaź Patiomkin'' T. Micińskiego (dekoracje S. Dębosza i kostiumy I. Biegańska, premiera 21 III 1981), dramat historyczny o rewolucji w 1905, a w rzeczywistości tekst o każdej rewolucji, każdym buncie, to próba analizy przyczyn takich wydarzeń. Prus pożegnał się z Wybrzeżem w sposób nietypowy, wziął udział w niezwykłym przedsięwzięciu, w spektaklu zainscenizowanym przez A. Wajdę, wyreżyserowanym przez M. Karpińskiego, ze scenografią Krystyny Zachwatowicz – ''Sprawie Dantona'' St. Przybyszewskiej. Zagrał rolę Talliena.  Po odejściu Prusa jego miejsce zajął Stanisław Michalski, aktor związany z Teatrem Wybrzeże od roku 1955. Dzięki niemu trudne lata stanu wojennego, mimo wielu niepokornych działań, dla teatru i jego pracowników nie były aż tak dramatyczne. Za jego dyrekcji kierownikiem artystycznym został młody reżyser [[BABICKI KRZYSZTOF | Krzysztof Babicki]], pracowali także Ryszard Major, który rozpoczął współpracę z Teatrem Wybrzeże od warsztatu reżyserskiego jeszcze jako student reżyserii PWST (''Teatr osobny'' M. Białoszewskiego, scenografia Urszuli Kenar, premiera 6 X 1973), później zrealizował 4 sztuki Gombrowicza, współpracując z Janem Banuchą (scenografia) i Andrzejem Głowińskim (muzyka), wspólnie zrealizowali ''Iwonę, księżniczkę Burgunda'' (premiera 12 II 1977), ''Ślub'' (premiera 20 VI 1982), ''Operetkę'' (premiera 11 III 1984) i ''Historię'' (premiera 14 XII 1990). Jego ostatnią premierą w Teatrze Wybrzeże był ''Bal manekinów'' B. Jasińskiego z dekoracjami J. Krechowicza, kostiumami E. Krechowicz, muzyka A. Głowińskiego, premiera odbyła się 19 II 2010 (następnego dnia zmarł A. Głowiński, R. Major – 3 IX 2010, J. Banucha nie żył od 2 lat). K. Babicki zadebiutował ''Sonatą widm'' A. Strindberga (scenografia Łucja i Bogusław Sobczakowie, premiera 14 III 1982), później zrealizował ponad 30 spektakli, m.in. ''Kordiana'' J. Słowackiego (scenografia J. Pożakowska, premiera 19 XI 1982), spektakl, w którym po raz pierwszy zagrała w Trójmieście Dorota Kolak (Czarownica III; Czarownicami Ii II były H. Słojewska i H. Winiarska), ''Pułapką'' T. Różewicza (scenografia M. Kołodziej, premiera 20 V 1984) ze znakomitą rolą S. Michalskiego (Ojciec), ''Caligulę'' A. Camusa (scenografia Anna Maria Rachel, premiera 8 X 1988) z frapującą rolą tytułową Jarosława Tyrańskiego, ''Biesy'' F. Dostojewskiego (scenografia M. Braun, premiera 8 XI 1992), ''Arkadię'' T. Stopparda (scenografia M. Braun, prapremiera polska 27 III 1994), ''Było sobie kiedyś miasto'' według Güntera Grassa (scenografia A.M. Rachel, prapremiera 29 X 1994), ''Tragedię o bogaczu i Łazarzu'' Anonima Gdańskiego, przygotowaną przez Teatr Wybrzeże drugi raz, tym razem wystawioną w [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]], do której za namową dyrektora Macieja Nowaka scenografię przygotował M. Kołodziej, który po latach wrócił do teatru (premiera 8 VI 2001) oraz 2 sztuki Michaela Frayna: ''Kopenhagę'' (scenografia M. Braun, prapremiera polska 19 I 2002), spektakl zagrany znakomicie przez H. Winiarską (Margrethe Bohr), Jerzego Kiszkisa (Niels Bohr) i Dariusza Szymaniaka (Werner Heisenberg) i ''Demokrację'' (dekoracje M. Braun, kostiumy B. Wołosiuk, premiera 22 I 2005). Za dyrekcji S. Michalskiego zespół aktorski wzmocnił młody, ale już znany aktor (zagrał już rolę Jacka Łazarskiego w ''Krótkim filmie o zabijaniu'' K. Kieślowskiego) [[BAKA MIROSŁAW | Mirosław Baka]], jego pierwszą rolą w Teatrze Wybrzeże był Barabasz w ''Wolności dla Barabasza'' K. Wójcickiego (reżyseria i scenografia A. Markowicz, premiera 30 X 1988). S. Michalski w 1993 roku przestał pełnić funkcję dyrektora, ale z teatru nie odszedł, grał jeszcze przez wiele lat (w sumie ponad 120 ról). W 1993 dyrektorem teatru została Ewa Bonk-Woźniakiewicz, z zawodu prawniczka i ekonomistka, kierownikiem artystycznym K. Babicki i ściągnięty z Krakowa Krzysztof Nazar (od 1995), który zrealizował w Gdańsku 4 premiery: ''Hamleta, księcia Danii'' W. Shakespeare’a (scenografia K. Tyszkiewicz, premiera 9 XI 1996) z M. Baką w roli tytułowej, ''Pokojówki'' Jeana Geneta (scenografia M. Szydłowska, premiera 8 II 1997), ''Marata-Sade’a'' według Petera Weissa (dekoracje M. Chowaniec, kostiumy D. Roqueplo, premiera 28 II 1998) oraz ''Ryszarda III'' W. Shakespeare’a (dekoracje K. Nazar, kostiumy K. Tyszkiewicz, premiera 10 III 2000). Teatr wydawał własną gazetę „Akt” pod redakcją Joanny Chojki. E. Bonk-Woźniakiewicz rozpoczęła remont budynku, po konflikcie z zespołem aktorskim odeszła jednak z teatru. W 2000 roku dyrektorem naczelnym i artystycznym został [[NOWAK MACIEJ | Maciej Nowak]]. Teatr był w artystycznej zapaści, grano rzadko, repertuar był niejednolity. Maciej Nowak wymarzył sobie teatr dla ludzi, ale zaproponował repertuar awangardowy, skierowany przede wszystkim do młodych. Zatrudnił jako kierownika literackiego młodego dziennikarza i początkującego wówczas dramaturga, Pawła Demirskiego. W Teatrze Wybrzeże zdobywał pierwsze szlify zawodowe, wystawiano jego sztuki (''From Poland with love'', reżyseria Michał Zadara, dekoracje M. Kulcke, kostiumy J.J. Kornacka, premiera 15 I 2005, ''Wałęsa. Historia wesoła, a ogromnie przez to smutna'', reżyseria Michał Zadara, scenografia M. Musiał, kostiumy J. J. Kornacka, premiera 12 XI 2005, ''Kiedy przyjdą podpalić dom, to się nie zdziw'', reżyseria R. Wicza-Pokojski, scenografia R. Rumas, premiera 11 VI 2006). P. Demirski opiekował się Szybkim Teatrem Miejskim, który proponował spektakle powstałe metodą teatru dokumentalnego ''verbatim'' (dosłownie: słowo za słowem). M. Nowak zapraszał młodych reżyserów, którym umożliwiał debiuty i pierwsze sukcesy; należeli do nich Grażyna Kania, Agnieszka Olsten (''Solo'' Andrzeja Stasiuka, scenografia T. Sobczak, premiera 24 V 2002; ''Tlen'' Iwana Wyrypajewa, scenografia T. Sobczak, premiera 18 X 2003), Monika Pęcikiewicz (''Wujaszekwania.txt'' A. Czechowa, scenografia K. Benoit, premiera 28 XI 2004; ''Tytus Andronikus'' W. Shakespeare’a, scenografia K. Benoit, kostiumy J. J. Kornacka, premiera 25 VI 2006, spektakl nagrodzony w 2007 roku na II Ogólnopolskim Konkursie na Teatralną Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Europejskiej 4 nagrodami: za reżyserię, oprawę plastyczną oraz aktorskimi dla D. Kolak [Tamora] i M. Baki za rolę tytułową), Jan Klata (''H'' według ''Hamleta'' W. Shakespeare’a, aranżacja przestrzeni, kostiumy J. Łagowska, asystent scenografa K. Zawistowska, premiera 2 VII 2004, spektakl grany w budynkach dawnej Stoczni im. Lenina (STOCZNIA GDAŃSKA | Stocznia Gdańska), ''Fanta$y'', według ''Fantazego'' J. Słowackiego, (scenografia Mirek Kaczmarek, premiera 16 X 2005), Wojciech Klemm (''Kronika zapowiedzianej śmierci'' D. Lindemanna, scenografia Uta Kala, premiera 5 II 2005), Grzegorz Wiśniewski (''Jan Gabriel Borkman'' Henryka Ibsena, scenografia B. Hanicka, premiera 16 III 2001; ''Mewa'' A. Czechowa, scenografia D. Kołodyńska, premiera 13 X 2002; ''Matka'' St.I. Witkiewicza, scenografia B. Hanicka, premiera 24 X 2003; ''Przed odejściem w stan spoczynku'', T. Bernharda, scenografia M. Chojnacki, premiera 7 X 2004), Michał Zadara (P. Demirskiego: ''From Poland with love'' i ''Wałęsa. Historia wesoła, a ogromnie przez to smutna'').<br />Z teatrem współpracował także dramatopisarz Ingmar Villqist (właściwie Jarosław Świerszcz) zatrudniony w latach 2001–2006 jako reżyser (premiera własnych tekstów: ''Preparaty'', scenografia P. Wodziński, premiera 15 XII 2001; ''Sprawa miasta Ellmit'', scenografia E. Bednarek, kostiumy W. Korfanty-Bednarek, premiera 3 IV 2003 oraz ''Helmucik'', scenografia I. Villqist, kostiumy J.J. Kornacka, premiera 5 XI 2004 ze świetnymi rolami Macieja Zabielskiego (Helmucik) i Jacka Labijaka (doktor Heckel)). Maciej Nowak rozpoczął także remont budynku, 27 I 2002 uroczysta inauguracja przebudowanego teatru; z tej okazji odbyła się prapremiera sztuki według ''Hanemanna'' S. Chwina w adaptacji i reżyserii Izabelli Cywińskiej, ze scenografią M. Szcześniak i kostiumami E. Radkego, rolę Hanki zagrała Katarzyna Figura. W 2006 roku marszałek województwa pomorskiego odwołał Nowaka z funkcji dyrektora. W wyniku konkursu dyrektorem Teatru Wybrzeże został Adam Orzechowski, wcześniej dyrektor Teatru Polskiego w Bydgoszczy. W Gdańsku rozpoczął od reżyserii sztuki Alana Ayckbourna ''Intymne lęki'' (scenografia M Gajewska, premiera 15 XII 2006), później zrealizował jeszcze ''Wiele hałasu o nic'' W. Shakespeare’a (scenografia M. Gajewska premiera 30 XII 2008), ''Ożenek'' Mikołaja Gogola (scenografia M. Gajewska, premiera 4 VII 2009), ''Zawiszę Czarnego'' J. Słowackiego (scenografia M. Gajewska, premiera 11 II 2010). Wśród zaproszonych reżyserów pracowali w teatrze Adam Nalepa (''Blaszany bębenek'' według G. Grassa, dekoracje J. Kozikowski, kostiumy V.S. Cyrankowska, premiera 6 X 2007), Jarosław Tumidajski (''Grupa Laokoona'' T. Różewicza, scenografia Grupa Laokoona, premiera 17 III 2007; ''Oni'' S. I. Witkiewicza, scenografia M. Kaczmarek, premiera 11 VII 2008, ''Pan Tadeusz'' według A. Mickiewicza, scenografia M. Kaczmarek, premiera 16 IV 2011), Bartosz Frąckowiak (''Ksiądz H., czyli anioły w Amsterdamie'' Mariana Pankowskiego, scenografia M. Kaczmarek, premiera 13 V 2009), Anna Augustynowicz (''Pieszo'' Stanisława Mrożka, premiera 5 VI 2009). Najbardziej wyrazista wydaje się twórczość Grzegorza Wiśniewskiego, reżysera uhonorowanego Nagrodą im. Konrada Swinarskiego za sezon 2009/2010 przyznawaną przez miesięcznik „Teatr” (''Słodki ptak młodości'' Tennessee Williamsa, dekoracje G. Wiśniewski, kostiumy K. Zawistowska, premiera 10 V 2008; ''Zmierzch bogów'' N. Badalucca, E. Medidiego, L. Viscontiego, scenografia B. Hanicka, premiera 29 VIII 2009, spektakl zarejestrowany i pokazany przez TVP Kultura w maju 2011 roku; ''Persona'' Ingmara Bergmanna, dekoracje G. Wiśniewski, kostiumy K. Zawistowska, premiera 26 III 2010). Adam Orzechowski kontynuuje remont budynku przy [[TARG WĘGLOWY | Targu Węglowym]] (zaplecze, garderoby, magazyny), sfinalizował projekt przeniesienia Teatru Kameralnego w Sopocie do nowej siedziby przy ul. Obrońców Monte Cassino 30 (dawne kino Bałtyk). Pod względem artystycznym teatr ma gorących zwolenników i przeciwników. A.Orzechowski stara się przyciągnąć do teatru młodych ludzi, ułatwia debiuty (specjalny projekt zerojedynkowy, czyli rozkładanie dramatów na czynniki pierwsze; tak powstały m.in. ''Poskromienie złośnicy'' W. Shakespeare’a, reżyseria Szymon Kaczmarek, scenografia Kaja Migdałek, premiera 27 XI 2008 czy ''Zwodnicy'' Thomasa Middletona, Williama Rowleya, reżyseria K. Kowalski, scenografia Katarzyna Stochalska, premiera 6 III 2009). Teatr pracuje na 4 scenach; w Gdańsku obok dużej sceny działa Malarnia z wejściem przez Starą Aptekę (uruchomiona jeszcze przez Macieja Nowaka), Scena Letnia w Pruszczu Gdańskim (Międzynarodowy Park Kulturowy Faktoria, ul. Zastawna) i Teatr Kameralny w Sopocie. {{author: MWA}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]