DOM UPHAGENA

Wersja z 22:31, 9 cze 2014

Duża Jadalnia w Muzeum Wnętrz Mieszczańskich Domu Uphagena, lata 20. XX wieku

Mała Jadalnia w Muzeum Wnętrz Mieszczańskich Domu Uphagena

DOM UPHAGENA, ul. Długa 12, kamienica nazwana od nazwiska jej najsłynniejszego właściciela Johanna Uphagena. W roku 1357 parcela należała do Alberta Wredego; właściciel wzniósł na niej budynek mieszkalny, prawdopodobnie w konstrukcji szkieletowej bądź drewniany (badania archeologiczne z 1985 roku nie natrafiły na jego relikty). Na przełomie XIV i XV wieku parcela w posiadaniu rajcy gdańskiego Johanna van Werne, który wzniósł zapewne budynek murowany; być może już za jego czasów zbudowano w głębi posesji niską oficynę posadowioną na fundamentach z nieobrobionych głazów kamiennych na palach dębowych (odkrytych podczas prac archeologicznych w roku 1985). W 1. połowie XVI wieku kamienicę przebudowano; fasada otrzymała formy gotycko-renesansowe (z tego okresu zachowany relikt renesansowego portalu). Widoczna na rycinie Aegidiusa Dickmanna (1617) fasada kamienicy była trójosiowa, wejście znajdowało się w osi środkowej, budynek był zwieńczony trójkątnym szczytem z 3 okrągłymi blendami. Przed kamienicą usytuowane jest niewysokie przedproże z zejściem do piwnicy po zachodniej stronie; sień budynku frontowego dekorowana półkolistym arkadowaniem. Relikty dekoracji zostały odkryte na ścianie wschodniej podczas badań architektonicznych w 1995 roku. Od 1627 posesja, połączona z parcelą przy Hundegasse (ul. Ogarna), znajdowała się w posiadaniu Christopha Burchardta, następnie jego spadkobierców. W początku XVIII wieku parcela zmieniała często właścicieli. Byli nimi: Bartholomeus Priesterwald, jego wnukowie Johann Efraim, Anna Dorothea, Nathanael Gottlieb Gropiusowie (dzieci Andreasa Gropiusa, pastora kościoła św. Trójcy), Samuel Ramsey, Adelgunde Burnet z domu Lithgon, Johann Lithgon, Sophia Hecker z domu Klein i Georg Hecker, Ignatius Hyacinth Mathy. W 1743 roku ostatni z wymienionych odsprzedał dom bp. włocławskiemu Walentemu Aleksandrowi Czapskiemu. Po jego śmierci własność bratanka Jakuba Czapskiego, następnie jego córki Konstancji Mielżyńskiej. 23 VI 1775 posesję nabył Johann Uphagen, który w tegoż roku zlecił mistrzowi murarskiemu Johannowi Benjaminowi Dreyerowi przebudowę założenia. Nowa fasada z rokokowym portalem nosi w szczycie datę: 1776. W 1777 kontrakt rozszerzono o prace przy wystroju wnętrz. Mimo zakończenia prac w roku 1779 Uphagenowie przenieśli się tu z kamienicy przy Długim Targu 45 (Stary Dom Ławy) dopiero w końcu 1786. Po śmierci właściciela w 1802 roku posesja weszła w skład majątku Związku Rodziny Uphagenów. W 1909 Alma Uphagen, wdowa po prezesie fundacji Hansie Uphagenie (31 VII 1863 Mała Słońca koło Tczewa – 1 IV 1909 Gdańsk), wydzierżawiła władzom Gdańska kamieniczkę na 30 lat z przeznaczeniem na siedzibę muzeum. Po remoncie i zebraniu eksponatów 1 XI 1911 otwarto w nim Muzeum Wnętrz Mieszczańskich, jedno z najstarszych tego typu w północnej Europie. W roku 1945 kamienica znacznie zniszczona; fasada zachowana do wysokości I piętra wraz z portalem i nadświetlem; zrujnowane oficyny rozebrano. W latach 1950–1953 kamienica odbudowana według projektu architekta Stanisława Mrozowskiego, z zachowaniem dolnej partii fasady i murów ogniowych; wewnątrz odtworzona z niewielkimi zmianami układu przestrzennego, pozostawiona w stanie surowym. Fasada odtworzona według projektu architektów Kazimierza Orłowskiego i Ryszarda Massalskiego. Po odbudowie w latach 1951–1953 siedziba do roku 1959 Miastoprojektu, następnie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, do 1981 Gdańskiego Ośrodka Dokumentacji Zabytków. W 1981 roku kamienica przejęta przez Muzeum Historii Miasta Gdańska (obecne Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, którego oddziałem jest Dom Uphagena). 7 VI 1998 dom został otwarty dla publiczności jako Muzeum Wnętrz Mieszczańskich.

Fasada kamienicy trójosiowa, trzykondygnacyjna, z dwukondygnacyjnym poddaszem, artykułowana lizenami, malowana na kolor ceglasty. W osi środkowej kamienny rokokowy portal z herbem rodziny Uphagenów, drzwi rokokowe (rekonstruowane), nadświetle z monogramem Johanna i Abigail Uphagenów (oryginalne). Okna ujęte opaskami, pod nimi usytuowane płyciny. Szczyt z wolutami (z użyciem oryginalnych elementów). Elewacja tylna, od podwórza, z portalem (użyte oryginalne elementy z XVII wieku) z napisem: Ora et labora (Módl się i pracuj). Oficyna podłużna, dwukondygnacyjna z poddaszem, elewacja od podwórza ośmioosiowa. Oficyna poprzeczna trzykondygnacyjna, z poddaszem, trójosiowa. Nakryte dachem mansardowym. We wnętrzu kamienicy wysoka sień z antresolą i rokokową klatką schodową (rekonstruowane), w trakcie tylnym dawne wnętrze kantoru (obecnie ekspozycja czasowa). Na antresoli herbaciarnia (zachowany piec, pozostałe elementy wystroju zrekonstruowane). Na piętrze, w trakcie od ulicy, salon z zachowanym wystrojem, z malowanymi płycinami o tematyce zaczerpniętej z architektury antycznej i płaskorzeźbionymi medalionami o tematyce z mitologii greckiej (oryginalne około 70% wystroju: boazerie, drzwi, szpalety, piec; inne elementy zrekonstruowane). W trakcie tylnym Duża Jadalnia, około 80% zachowanego wystroju drewnianego. Boazerie z dekoracją przedstawiającą antyczne weduty, sceny z kolumny Trajana i sceny mitologiczne. Na II piętrze 3 mniejsze pokoje, dawniej – duża i mała sypialnia oraz salonik. W oficynie podłużnej w przyziemiu kuchnia i spiżarnia. Na III piętrze usytuowane amfiladowo saloniki z boazeriami i drzwiami dekorowanymi motywami ze świata roślin i zwierząt. W pierwszym przedstawienia owadów, w drugim – kwiatów, w ostatnim – ptaków. W oficynie poprzecznej na II piętrze Mała Jadalnia z boazeriami i drzwiami z przedstawieniami owoców. EBSZ WS