PLACOTOMUS, lekarz

Wersja z 09:57, 27 paź 2024

Johann Placotomus, po prawej tarcza z wyobrażenim dwutwarzowego (widzącego przemiany czasu, początek i koniec) boga Janusa, miedzioryt z 1574

JOHANN PLACOTOMUS, właściwie Johann Bretschneider (1514 Munnerstadt, Frankonia – 6 V 1577 Gdańsk), lekarz, doktor medycyny. Od 1529 w Wittenberdze, gdzie 2 IV 1530 immatrykulował się na tamtejszym uniwersytecie. W semestrze zimowym 1537 przeniósł się na uniwersytet w Lipsku, 26 IV 1538 złożył Examen pauperum. Powróciwszy do Wittenbergi ukończył w 1541 studia tytułem magistra sztuk wyzwolonych, 7 VI 1543 uzyskał doktorat z medycyny. W Wittenberdze zaprzyjaźnił się z Marcinem Lutrem i Filipem Melanchtonem. Za protekcją tego drugiego w latach 1544–1550 był profesorem medycyny na uniwersytecie w Królewcu, w 1548–1549 jego rektorem. Z kolei z rekomendacji Marcina Lutra był też osobistym lekarzem księcia Albrechta Hohenzollerna. Uczestnik sporów teologicznych z profesorami tamtejszej uczelni, z przybyłym w 1548 Andreasem Osiandrem, następnie z jego zięciem Andreasem Aurifaberem. Próbując usunąć swych adwersarzy ze składu senatu uczelni popadł w niełaskę księcia Albrechta i musiał opuścić Królewiec.

W Gdańsku od 1553 kierownik miejskiej apteki (Rats-Apotheke), wygnany z miasta w końcu 1556 po podejrzeniach o autorstwo rok wcześniej paszkwilu wymierzonego w biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza (biskup gotów był wybaczyć, pod warunkiem przejścia oskarżonego na katolicyzm). Przebywał w Eisleben ((Saksonia-Anhalt) u rodziny żony, do Gdańska powrócił w 1558 dzięki protekcji wojewody wileńskiego Mikołaja Radziwiłła Czarnego, którego był nadwornym lekarzem. Ponownie objął kierownictwo miejskiej apteki, otrzymał także urząd fizyka (lekarza miejskiego). Burmistrz Constantin Ferber wspierał go w reformowaniu gdańskiego systemu nauczania lecznictwa (aptekarstwa i medycyny).

Autor głośnego podręcznika dla uczniów aptekarskich Pharmacopoea in compendium red acta (1560), wydanego także pod zmienionym tytułem Compendium pharmacopoea Joannis Placotomi eiusdem Dispensatorium usitatissimorum hoc tempore medicamentorum descriptiones continens (1561). Autor rozpraw dotyczących lecznictwa (De dieta salubri…, 1558; Doctrina de tuenda sanitate…, 1559), piwa gdańskiego (Liber de natura et viribus cerevisiarum et mulsarum, 1549), higieny, np. o zachowaniu się w czasie morowego powietrza (Ein kurtzer und einfeltiger bericht, wie man sich in diesen fürfallenden sterbens lauff der wütenden Pestilentz vorhalten mag, dem gemeinen manne dieser Löblichen Stadt Dantzig zu gute geschrieben…, 1564). Zaproponowany przez niego system nauczania medycyny (Oratio de ratione discendi, ac praecipue medicinam, Lipsk 1552) został uznany przez władze Gdańska za obowiązujący ( Katedra Anatomii Gimnazjum Akademickiego). Sugerował także w rozprawce Ein gemeiner und kurtzer Bericht von christlichen lateinischen Schulen zu bestellen (Królewiec 1562), że wykłady z medycyny powinny opierać się na pracy Phillipa Melanchtona (1497–1560) Liber de anima. Był także autorem wielu polemicznych pism teologicznych oraz pieśni kościelnych.

Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy w 1545 z Katheriną Rinck (1525–1568), córką wójta miejskiego w Eisleben, z którą miał pięcioro dzieci, w tym: 1/ Johanna II (około 1547–1610), studenta uniwersytetów w Rostocku, Fryburgu Bryzgowijskim, Królewcu i Bazylei, ojca Jacoba (1575–1620), od 1606 dzierżawcy gdańskiej miejskiej apteki (Rats-Apotheke), żonatego z Klarą Bartsch, założyciela ogrodu z roślinami leczniczymi na tyłach domu opatów pelplińskich (aptekarzami zostali także wnuk Johanna II, Johann IV (1610–1664) i prawnuk Johann Georg (około 1644–1670)); 2/ Davida (1565–1602), absolwenta Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, w 1592 promowanego na doktora medycyny na uniwersytecie w Padwie, zainteresowanego m.in. badaniami o temperamentach (zachowały się jego wypisy z rozprawki Szymona z Łowicza wszystkiego, co na ten temat twierdził Galen) i 3/ Daniela (około 1566 – pochowany 29 V 1616 w kościele NMP w Gdańsku), od 1588 studenta w Wittenberdze, oraz 4/ córkę Catherinę, od 1566 żonę kupca gdańskiego Andreasa Hackena. Po raz drugi ożenił się w Gdańsku z Barbarą (zm. 1534) z domu von Arlen, z którą miał czworo dzieci: 5/ Salomona i 6/ Abrahama – obaj, wraz Davidem, zapisani zostali w październiku 1581 do Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, 7/ córkę Annę (zm. 1574), od 2 II 1571 żonę Caspara Schütza (w 1566 autora pieśni weselnej na ślub szwagierki Catheriny z Andreasem Hackenem) oraz 8/ nieznaną z imienia córkę, od 1575 żonę Bartela Brandta (matkę Bartela juniora, żonatego z Barbarą, córką profesora Gimnazjum Akademickiego Johann Mathesius). ZK







Bibliografia:
Bertling Ernst August Karl, Placotomus Johann, w: Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 26, Leipzig 1888, s. 220–222.
Drygas Aleksander, Placotomus Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 437–440.
Jackowska Krystyna, Szarszewski Adam, Paluchowski Piotr, Portrety gdańskich lekarzy (XVI–XVIII w.), Gdańsk 2015, s. 40–45.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses..., Lipsiae 1713, s. 30–33.
Schwarz Holm-Dietmar, Placotomus Johann, w: Neue Deutsche Biographie, Bd. 20, 2001, s. 495–496.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 371.