SZWEDZKIE KAMIENIE W RZEŹBIE I ARCHITEKTURZE GDAŃSKA
| Linia 2: | Linia 2: | ||
'''SZWEDZKIE KAMIENIE W RZEŹBIE I ARCHITEKTURZE GDAŃSKA'''. Z uwagi na brak zasobów geologicznych w okolicach Gdańska, kamień do realizacji przedsięwzięć budowlanych był importowany. Największym źródłem materiału w postaci kamienia naturalnego były szwedzkie wyspy Olandia oraz Gotlandia położone w północnej części Morza Bałtyckiego. Na Olandii pozyskiwano głównie wapień zbity, natomiast na Gotlandii piaskowiec. <br/><br/> | '''SZWEDZKIE KAMIENIE W RZEŹBIE I ARCHITEKTURZE GDAŃSKA'''. Z uwagi na brak zasobów geologicznych w okolicach Gdańska, kamień do realizacji przedsięwzięć budowlanych był importowany. Największym źródłem materiału w postaci kamienia naturalnego były szwedzkie wyspy Olandia oraz Gotlandia położone w północnej części Morza Bałtyckiego. Na Olandii pozyskiwano głównie wapień zbity, natomiast na Gotlandii piaskowiec. <br/><br/> | ||
| − | Piaskowiec wydobywano na Gotlandii od XII w. Rolę pośrednią w sprzedaży materiału sprawowało miasto Visby. Na terenie Polski piaskowiec ten pojawił się już w okresie średniowiecza. Najwięcej tego materiału używano na terenie Gdańska od połowy XVI | + | Piaskowiec wydobywano na Gotlandii od XII w. Rolę pośrednią w sprzedaży materiału sprawowało miasto Visby. Na terenie Polski piaskowiec ten pojawił się już w okresie średniowiecza. Najwięcej tego materiału używano na terenie Gdańska od połowy XVI w. do końca lat 20. XVII w. Piaskowiec gotlandzki występował zarówno w ekspozycji zewnętrznej, jak i we wnętrzach. Materiał ten, ze względu na swoje parametry fizyko-mechaniczne, charakteryzował się dobrymi właściwościami rzeźbiarskimi (stosunkowo łatwa obróbka, możliwość wykonania precyzyjnych detali). Jednak z uwagi na obecność w strukturze lepiszczy wapienno-ilastych był stosunkowo mało odporny na długotrwałą ekspozycję w warunkach zewnętrznych. Z tego względu materiał ten zawsze był polichromowany. Ponadto piaskowiec gotlandzki często polichromowano w celu imitacji innego rodzaju bardziej szlachetnego materiału kamiennego, ponieważ sam nie był materiałem atrakcyjnym wizualnie. <br/><br/> |
Piaskowiec z Gotlandii jako element kompozycji rzeźbiarskich we wnętrzach gdańskich znajduje się m.in. w obrębie [[OŁTARZ GŁÓWNY KOŚCIOŁA ŚW. JANA | ołtarza głównego kościoła św. Jana]], nagrobka [[BAHR SIMON, kupiec, bankier | Simona Bahra]] i jego żony Judithy oraz epitafium Sofii Kleveld i Michała Tönnigsa w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP) oraz kominka w Sali Czerwonej [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]]. Detale architektoniczne z niego wykonane identyfikuje się w wielu elewacjach, współcześnie zachował się częściowo w oryginale na elewacji [[DWÓR ARTUSA | Dworu Artusa]], fasadzie [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]], fasadzie [[BRAMA WYŻYNNA | Bramy Wyżynnej]] oraz [[ZŁOTA BRAMA | Złotej Bramy]], Ratusza Głównego Miasta, [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów w Oliwie]], użyty wtórnie na elewacjach [[KATOWNIA | Katowni]] oraz wielu kamienic miejskich.<br/><br/> | Piaskowiec z Gotlandii jako element kompozycji rzeźbiarskich we wnętrzach gdańskich znajduje się m.in. w obrębie [[OŁTARZ GŁÓWNY KOŚCIOŁA ŚW. JANA | ołtarza głównego kościoła św. Jana]], nagrobka [[BAHR SIMON, kupiec, bankier | Simona Bahra]] i jego żony Judithy oraz epitafium Sofii Kleveld i Michała Tönnigsa w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP) oraz kominka w Sali Czerwonej [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]]. Detale architektoniczne z niego wykonane identyfikuje się w wielu elewacjach, współcześnie zachował się częściowo w oryginale na elewacji [[DWÓR ARTUSA | Dworu Artusa]], fasadzie [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]], fasadzie [[BRAMA WYŻYNNA | Bramy Wyżynnej]] oraz [[ZŁOTA BRAMA | Złotej Bramy]], Ratusza Głównego Miasta, [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów w Oliwie]], użyty wtórnie na elewacjach [[KATOWNIA | Katowni]] oraz wielu kamienic miejskich.<br/><br/> | ||
Wapień olandzki jest kamieniem o niskiej porowatości, występuje w odmianie czerwonej, szarej w kilku odcieniach oraz mlecznobiałej. Za najcenniejszą uznaje się odmianę o barwie czerwonej – Dälie, z tej odmiany wykonano elementy epitafium Jana Konopackiego w [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | kościele św. Mikołaja]]. Z uwagi na dość łatwą obróbkę mechaniczną oraz długo utrzymujący się poler w Europie Północnej wapienie olandzkie traktowano jak marmury. Z materiału tego wykonywano nie tylko detale architektoniczne oraz elementy portali, lecz także płyty i posadzki nagrobne występujące w gdańskich kościołach. W przypadku płyt nagrobnych wykonanych z wapienia olandzkiego płyty takie docierały do Gdańska w postaci prefabrykatów – wstępnie obrabiano je mechanicznie na wyspach szwedzkich, a w docelowym miejscu nadawano im ostateczny charakter poprzez umieszczenie inskrypcji oraz reliefów heraldycznych. Współcześnie wapień olandzki identyfikuje się w posadzkach i płytach nagrobnych zlokalizowanych w kościele NMP, [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]], [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]] oraz w klasztorze cystersów oliwskich, w szeregu płyt epitafijnych, często w połączeniu z innymi materiałami rzeźbiarskimi, m.in. epitafium rodziny [[KÖHNE-JASKI PAUL, kupiec | Paula Köhne-Jaski]]. <br/><br/> | Wapień olandzki jest kamieniem o niskiej porowatości, występuje w odmianie czerwonej, szarej w kilku odcieniach oraz mlecznobiałej. Za najcenniejszą uznaje się odmianę o barwie czerwonej – Dälie, z tej odmiany wykonano elementy epitafium Jana Konopackiego w [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | kościele św. Mikołaja]]. Z uwagi na dość łatwą obróbkę mechaniczną oraz długo utrzymujący się poler w Europie Północnej wapienie olandzkie traktowano jak marmury. Z materiału tego wykonywano nie tylko detale architektoniczne oraz elementy portali, lecz także płyty i posadzki nagrobne występujące w gdańskich kościołach. W przypadku płyt nagrobnych wykonanych z wapienia olandzkiego płyty takie docierały do Gdańska w postaci prefabrykatów – wstępnie obrabiano je mechanicznie na wyspach szwedzkich, a w docelowym miejscu nadawano im ostateczny charakter poprzez umieszczenie inskrypcji oraz reliefów heraldycznych. Współcześnie wapień olandzki identyfikuje się w posadzkach i płytach nagrobnych zlokalizowanych w kościele NMP, [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]], [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]] oraz w klasztorze cystersów oliwskich, w szeregu płyt epitafijnych, często w połączeniu z innymi materiałami rzeźbiarskimi, m.in. epitafium rodziny [[KÖHNE-JASKI PAUL, kupiec | Paula Köhne-Jaski]]. <br/><br/> | ||
Wersja z 20:28, 22 cze 2023
SZWEDZKIE KAMIENIE W RZEŹBIE I ARCHITEKTURZE GDAŃSKA. Z uwagi na brak zasobów geologicznych w okolicach Gdańska, kamień do realizacji przedsięwzięć budowlanych był importowany. Największym źródłem materiału w postaci kamienia naturalnego były szwedzkie wyspy Olandia oraz Gotlandia położone w północnej części Morza Bałtyckiego. Na Olandii pozyskiwano głównie wapień zbity, natomiast na Gotlandii piaskowiec.
Piaskowiec wydobywano na Gotlandii od XII w. Rolę pośrednią w sprzedaży materiału sprawowało miasto Visby. Na terenie Polski piaskowiec ten pojawił się już w okresie średniowiecza. Najwięcej tego materiału używano na terenie Gdańska od połowy XVI w. do końca lat 20. XVII w. Piaskowiec gotlandzki występował zarówno w ekspozycji zewnętrznej, jak i we wnętrzach. Materiał ten, ze względu na swoje parametry fizyko-mechaniczne, charakteryzował się dobrymi właściwościami rzeźbiarskimi (stosunkowo łatwa obróbka, możliwość wykonania precyzyjnych detali). Jednak z uwagi na obecność w strukturze lepiszczy wapienno-ilastych był stosunkowo mało odporny na długotrwałą ekspozycję w warunkach zewnętrznych. Z tego względu materiał ten zawsze był polichromowany. Ponadto piaskowiec gotlandzki często polichromowano w celu imitacji innego rodzaju bardziej szlachetnego materiału kamiennego, ponieważ sam nie był materiałem atrakcyjnym wizualnie.
Piaskowiec z Gotlandii jako element kompozycji rzeźbiarskich we wnętrzach gdańskich znajduje się m.in. w obrębie ołtarza głównego kościoła św. Jana, nagrobka Simona Bahra i jego żony Judithy oraz epitafium Sofii Kleveld i Michała Tönnigsa w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP) oraz kominka w Sali Czerwonej Ratusza Głównego Miasta. Detale architektoniczne z niego wykonane identyfikuje się w wielu elewacjach, współcześnie zachował się częściowo w oryginale na elewacji Dworu Artusa, fasadzie Wielkiej Zbrojowni, fasadzie Bramy Wyżynnej oraz Złotej Bramy, Ratusza Głównego Miasta, klasztoru cystersów w Oliwie, użyty wtórnie na elewacjach Katowni oraz wielu kamienic miejskich.
Wapień olandzki jest kamieniem o niskiej porowatości, występuje w odmianie czerwonej, szarej w kilku odcieniach oraz mlecznobiałej. Za najcenniejszą uznaje się odmianę o barwie czerwonej – Dälie, z tej odmiany wykonano elementy epitafium Jana Konopackiego w kościele św. Mikołaja. Z uwagi na dość łatwą obróbkę mechaniczną oraz długo utrzymujący się poler w Europie Północnej wapienie olandzkie traktowano jak marmury. Z materiału tego wykonywano nie tylko detale architektoniczne oraz elementy portali, lecz także płyty i posadzki nagrobne występujące w gdańskich kościołach. W przypadku płyt nagrobnych wykonanych z wapienia olandzkiego płyty takie docierały do Gdańska w postaci prefabrykatów – wstępnie obrabiano je mechanicznie na wyspach szwedzkich, a w docelowym miejscu nadawano im ostateczny charakter poprzez umieszczenie inskrypcji oraz reliefów heraldycznych. Współcześnie wapień olandzki identyfikuje się w posadzkach i płytach nagrobnych zlokalizowanych w kościele NMP, kościele św. Jana, kościele św. Piotra i Pawła oraz w klasztorze cystersów oliwskich, w szeregu płyt epitafijnych, często w połączeniu z innymi materiałami rzeźbiarskimi, m.in. epitafium rodziny Paula Köhne-Jaski.
Gdańskimi mistrzami specjalizującymi się w obróbce rzeźbiarskiej kamieni szwedzkich byli głównie Wilhelm van der Meer, Wilhelm van den Blocke, Abraham van den Blocke, Wilhelm Richter.
Bibliografia:
Ekspertyzy:
Brzuskiewicz Barbara, Ludwik, Dokumentacja konserwatorska – Wielka Zbrojownia w Gdańsku, Badania polichromii elewacji wschodniej, Gdańsk 2005 (niepublikowane).
Brzuskiewicz Barbara, Ludwik, Dokumentacja konserwatorska – Złota Brama w Gdańsku, Gdańsk 2001 (niepublikowane).
Zakrzewska Maria, Lech, Epitafium rodziny Bahrów z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku, Gdańsk 1997 (niepublikowane).
Literatura:
Skibiński Franciszek, Uwagi na temat gdańskiego budownictwa publicznego drugiej połowy XVI i pierwszej połowy XVII w. pod kątem zaopatrzenia w materiał kamieniarski, [w:] „Porta Aurea” 2018, nr 17.
Wardzyński Michał, Lapidarium Warszawskie, szlachetne materiały kamieniarskie w XVI i XVII w., Warszawa 2013.
Wardzyński Michał, Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii i Olandii do Rzeczpospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.), „Porta Aurea” 2010, nr 9.
