SZKOŁA NAWIGACYJNA

Wersja z 16:41, 6 mar 2023

Kościół św. Jakuba jako siedziba Szkoły Nawigacyjnej w Gdańsku, z broszury autorstwa pierwszego dyrektora, Ludolfa Hermana Tobiesena, 1818

Królewska Szkoła Nawigacyjna przy ul. Karpiej, około 1845, litografia Hermana Porscha i Juliusa Gottheila

Korweta szkolna „Amazone”, 1845

Szkoła_Nawigacyjna,_początek_XX_wieku

Królewska Szkoła Nawigacyjna przy ul. Karpiej, około 1920

Szkoła_Nawigacyjna, około 1930

Szkoła Nawigacyjna w okresie II wojny światowej

Miejsce po zniszczonej w 1945 roku Szkole Nawigacyjnej przy ul. Karpiej (z prawej budynek Muzeum II Wojny Światowej), 2021

SZKOŁA NAWIGACYJNA. Początkowo Königliche Navigationsschule, powstała 19 XI 1817 jako szkoła państwowa dla kształcenia średniej kadry (szyprów, nawigatorów) dla floty wojennej i handlowej. Organizatorem i pierwszym dyrektorem był Ludolf Herman Tobiesen.

W latach 1817–1826 siedzibą był nieczynny kościół św. Jakuba i przyległe do niego domy przy ul. Łagiewniki. Współgospodarzem budynku od tego roku była też Biblioteka Miejska, przeniesiona z dawnego klasztoru franciszkańskiego przy ul. Rzeźnickiej. Wnętrze kościoła, uszkodzone w czasie wybuchu Baszty Prochowej 5 XII 1815, zostało w połowie wysokości przedzielone stropem, a dodatkowe wejście do szkoły powstało w oknie po lewej stronie dawnego prezbiterium, do którego prowadził drewniany podest. Drewniane ściany podzieliły wnętrze na mniejsze pomieszczenia.

Własną siedzibę szkoła otrzymała w 1826. Dla niej (za 11 000 talarów z państwowej dotacji) zakupiono od kupca Kussnera i adaptowano kamieniczkę z 1739 na Karpfenseigen 26 (ul. Karpia), przy ujściu Kanału Raduni do Motławy. W dobudowanej części znajdowała się wieżyczka do obserwacji astronomicznych. Było tam też mieszkanie dla dyrektora oraz internat dla zamiejscowych uczniów. Przy szkole, na Motławie, cumowały statki szkolne, między innymi szkolna korweta „Amazone” ( Stocznia Królewska). Ranga szkoły wzrosła w 1830, kiedy wprowadzono obowiązek zdania w niej egzaminów kwalifikacyjnych przez wszystkich z Prus, którzy ubiegali się patent sternika lub szypra żeglugi wielkiej.

W 1918 szkoła zmieniła nazwę na Königliche Seefahrtschule, w końcu 1919 zawiesiła działalność, a dyrektor wyjechał do Niemiec. Wznowiła działalność w 1923, po przeniesieniu do dawnych koszar batalionu łączności przy Heeresanger (al. Legionów) 9 we Wrzeszczu ( koszary), pod nazwą Staatliche Seefahrtschule. Była zarządzana i finansowana przez władze Senatu II Wolnego Miasta Gdańska. Budynek na ul. Karpiej przejął Senat, we Wrzeszczu dzieliła lokum z państwowym obserwatorium astronomicznym (po 1960 studium wojskowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Uniwersytetu Gdańskiego (UG). W 1939 budynek we Wrzeszczu ponownie przejęło wojsko, szkołę – pod nazwą Reichsseefahrtschule – przeniesiono na Brabank (ul. Stara Stocznia) 1.

W XIX wieku była dwuletnią szkołą dla absolwentów szkół elementarnych, następnie powszechnych (podstawowych). Uczono podstaw nawigacji, matematyki, geografii, rysunków, języków obcych, techniki obsługi statków. Odbywały się rejsy szkoleniowe. Wykładowcami byli głównie doświadczeni oficerowie marynarki, zwłaszcza handlowej, początkowo zatrudniano też fachowców z Danii. W 1854 roku dyrektor szkoły Michael F. Albrecht (1811–1883) wraz z C.S. Vierowem wydali podręcznik do nauki nawigacji dla uczniów tego typu szkół w Prusach (Lehrbuch der Navigation), podobnie w 1879 nauczyciel Johann Friedrich Domke (1802–1887) wydał w Berlinie tablice logarytmiczne do nauki nawigacji. Rocznie uczyło się od 40 do 100 uczniów w wieku powyżej 15 lat. W 1830 uczęszczało do niej 115 chłopców, z których tylko 21 zwolniono z opłaty czesnego. W roku szkolnym 1884/1885 uczyło się w niej 12 kandydatów na szyprów, 12 na szturmanów i 28 uczniów w klasie wstępnej; w roku szkolnym 1889/1890 odpowiednio 4, 12 i 34 w klasie wstępnej.

W końcu XIX wieku szkoła organizowała głównie pięcio-, siedmiomiesięczne odpłatne kursy dokształcające, przygotowujące do egzaminu państwowego na stanowisko szyprów i poruczników żeglugi bałtyckiej (opłata za egzamin np. w 1905 wynosiła 30–36 marek). Nauka w szkole kosztowała miesięcznie trzech marek. Podobną działalność prowadziła po 1923. Zakończyła działalność w 1945. MrGl