TOCZYSKA STEFANIA, śpiewaczka operowa

Aktualna wersja na dzień 09:27, 23 gru 2022

Stefania Toczyska z Włodzimierzem Nawotką (w środku) i Florianem Skulskim

STEFANIA TOCZYSKA, z domu Krzywińska (ur. 19 II 1943 Grudziądz), śpiewaczka operowa (mezzosopran). W czasie nauki w liceum ogólnokształcącym w rodzinnym mieście współpracowała z chórem męskim "Echo". Ukończyła średnią szkołę muzyczną w Toruniu, gdzie uczyła się śpiewu pod kierunkiem Janiny Buchowieckiej. Obok śpiewu klasycznego chętnie sięgała po piosenkę, zadebiutowała nawet na Festiwalu Piosenki w Opolu. Z tego okresu zachowała się w fonotece Radia Bydgoskiego jej niezwykła wokaliza, zarejestrowana z Zespołem Instrumentalnym Bogdana Ciesielskiego i Romana Nowackiego, w której z perfekcyjną intonacją prezentowała charakteryzujący wokalistykę jazzową styl scat.

W 1968 z mężem Romualdem Toczyskim, nauczycielem muzyki, przeniosła się do Gdańska. W latach 1968–1973 studiowała śpiew solowy w PWSM ( Akademia Muzyczna) w klasie Barbary Iglikowskiej. W czasie studiów laureatka głównych nagród konkursów wokalnych w Tuluzie (1971), Paryżu (1972), s’Hertogenbosch (Holandia) (1973).

W latach 1973–1979 solistka Państwowej Opery i Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku. Zadebiutowała w 1972 w roli Jadwigi w Strasznym dworze Stanisława Moniuszki, w lutym 1973 zagrała tytułową rolę Carmen w operze Georga Bizeta w reżyserii Danuty Baduszkowej, partnerując Janowi Kusiewiczowi w roli Don Joségo, zdobywając uznanie krytyków muzycznych. Dyrektor Opery Bałtyckiej Zbigniew Chwedczuk wystawił specjalnie dla niej dzieła uważane za niezbyt udane teatralnie, lecz z czołowymi partiami dla mezzosopranu: Samsona i Dalilę Saint-Saënsa (1975) i Faworytę Donizettiego (1978), oba w reżyserii Stanisława Hebanowskiego; odniosły sukces, podobnie jak ich wyjazdowe przedstawienia na gościnnych występach Opery Bałtyckiej w Warszawie (Samson i Dalila 12 V 1976, Faworyta 10 VI 1978). Wystąpiła też w przedstawieniach operetkowych (Student żebrak Karla Millöckera, Noc w Wenecji i Zemsta nietoperza Johanna Straussa).

Latem 1977 wystąpiła z recitalem w Instytucie Kultury Polskiej w Wiedniu i w tutejszej Staatsoper, jesienią tego roku w Bazylei jako Amneris w Aidzie Verdiego i na renomowanej szwajcarskiej scenie w St. Gallen, w premierze Faworyty. Partię Amneris, którą później śpiewała na prestiżowych scenach Europy i Ameryki, przez długi czas uznawano za najlepiej wykonaną na świecie. Latem 1978 wystąpiła na Festiwalu Moniuszkowskim w Kudowie, po nim nagrała dla „Wifonu” kasetę z pieśniami Fryderyka Chopina (na fortepianie towarzyszył jej Janusz Olejniczak). Wyjechała do Wiednia, biorąc bezpłatny urlop z Opery Bałtyckiej, 1 IX 1978 dyrekcja wiedeńskiej Staatsoper podpisała z nią kontrakt. Z Gdańskiem pożegnała się 15 VII 1979 występem w Samsonie i Dalili Camille'a Saint-Saënsa.

26 I 1979 zadebiutowała w Wiener Staatsoper, ponownie rolą Carmen (zastępując chorą Jelenę Obrazcową) u boku Plácida Domingo (w partii Don Joségo), pod batutą Carlosa Kleibera, w reżyserii Franco Zefirellego, rozpoczynając światową karierę śpiewaczki operowej i oratoryjnej (od Johanna Sebastiana Bacha do Krzysztofa Pendereckiego). Śpiewała w wielu tytułowych partiach oper wystawianych na scenie wiedeńskiej, zyskując miano „Polki o włoskim głosie” (np. Verdiego Księżna Eboli w Don Carlosie, Azucena w Trubadurze, Preziosilla w Mocy przeznaczenia, Magdalena w Rigoletcie, Ulryka w Balu maskowym, Belliniego Adalgisa w Normie i Agnese w Beatrice di Tenda, ale także partie solowe w Requiem Mozarta czy Stabat Mater Rossiniego). Z wiedeńską sceną współpracowała przez 20 lat, mimo że już w 1981 – wobec lawinowo napływających propozycji – zrezygnowała ze stałego kontraktu.

We wrześniu 1979 zaśpiewała Laurę w Giocondzie Amilcare Ponchiellego w San Francisco Opera, z Luciano Pavarottim i Renatą Scotto, i z telewizyjną transmisją do wielu krajów. Z Pavarottim (w duecie z Trubadura) wystąpiła też w San Francisco w plenerowym koncercie w Golden Gate Park, dla 25.000 melomanów. W San Francisco zaśpiewała też z Monserrat Caballé (w Roberto Devereux Donizettiego), dla firmy płytowej Philipsa w 1980 nagrała Trubadura obok Katii Ricciarelli i José Carrerasa pod batutą Colina Daviesa. 1 III 1981 wystąpiła w nowojorskiej Carnegie Hall jako Marfa w koncertowej wersji Chowańszczyzny Musorgskiego – obok Eve Queler i Leonarda Mroza. We wrześniu tego roku w Operze Paryskiej ponownie śpiewała Carmen, z Plácido Domingo jako Don Josém, w tym samy roku śpiewała w Teatro Colón w Buenos Aires z Renato Brusonem jako partnerem, Teatro San Carlo w Lizbonie, oraz swoją popisową Carmen w Bayerische Staatsoper w Monachium.

W 1982 w berlińskiej Deutsche Oper Aidę z jej udziałem sfilmował Jean-Pierre Ponnelle, zaś w Genewie Włoszkę w Algierze Gioacchino Rossiniego z jej rolą Izabeli Ken Russell. W 1983 rolą Amneris w Aidzie debiutowała w Covent Garden w Londynie. W 1984 zaśpiewała w Aidzie na Festiwalu w Orange (Francja), w towarzystwie Wiesława Ochmana, Barbary Hendricks i José van Dama, w 1986 na Festiwalu w Bregenz Annę Bolenę Donizettiego wraz z Katią Ricciarelli, Francisco Araizą i Jewgienijem Nesterenko.

16 X 1987, na otwarcie nowego gmachu Grand Opera w Houston, wystąpiła w roli Amneris w Aidzie obok Plácido Domingo i Nikołaja Giaurowa. W latach 1988–1997 śpiewała w Metropolitan Opera w Nowym Jorku, między innymi 26 III 1988 jako Marfa w Chowańszczyźnie, spektaklu transmitowanym w USA i Kanadzie, z udziałem Wiesława Ochmana jako Księcia Golicyna, pod dyrekcją Jamesa Conlona, od 1989 Amneris w Aidzie (ponawiana co sezon), od 1990 Ulryka w Balu maskowym, od 1991 Maryna w Borysie Godunowie Musorgskiego, w 1992 Azucena w Trubadurze i Laura w Giocondzie, w sezonie 1993/1994 zaprezentowała dwie nowe kreacje: Księżnej de Bouillon w Adrianie Lecouvreur Francesco Cilei (obok Mirelli Freni) i Czarownicy w Rusałce Dvořáka (obok Gabrieli Beňačkovej), operze nigdy wcześniej nie wystawianej w Nowym Jorku)). We wrześniu 2008 w berlińskiej Staatsoper Unter den Linden grała Babuleńkę w Graczu Prokofiewa, wystawionym w reżyserii Dymitra Czerniakowa w koprodukcji z La Scalą. W końcu roku 2009 wystąpiła w Paryżu w Opéra Bastille jako Hrabina de Coigny w Andrea Chénier Umberta Giordano.

Ma w dorobku nagrania płytowe, między innymi Trubadura Giuseppe Verdiego (z José Carrerasem), Giocondę (z Luciano Pavarottim), Requiem Antonina Dvořáka z Teresą Żylis-Gara, Leonardem Mrozem i orkiestrą Nouvel Orchestre Philharmonique de Radio France pod dyrekcją Armina Jordana, dla wytwórni: EMI (Straszny dwór), CD Accord (Król Roger Karola Szymanowskiego), Myto Records (Bal maskowy Belisario Donizettiego), Orfeo (Olimpia Gaspare Spontiniego, Trubadur pod batutą Giuseppe Sinopoliego), Erato (Wojna i pokój Sergiusza Prokofiewa pod dyrekcją Mścisława Rostropowicza), Ponto (Aida pod batutą Daniela Barenboima), Brilliant Classics (I Symfonia Aleksandra Skriabina pod dyrekcją Riccardo Mutiego).

W Polsce brała udział w przedstawieniach operowych w Warszawie, Łodzi, Bytomiu, Poznaniu i macierzystym Gdańsku, a także na koncertach i prestiżowych festiwalach: w Krynicy, Łańcucie, Dusznikach. Wystąpiła między innymi na scenie warszawskiego Teatru Wielkiego w roli Księżnej Eboli w Don Carlosie (4 X 1984), wykonywała partię solową w Pieśni o Ziemi Mahlera na koncercie galowym prowadzonym przez Roberta Satanowskiego (14 IX 1985). 10 VI 1995 śpiewała w galowym koncercie w Teatrze Wielkim w Warszawie na zakończenie V Dni Ignacego J. Paderewskiego; towarzyszyła jej Orkiestra i Chór pod dyrekcją ówczesnego dyrektora Tadeusza Wojciechowskiego (drugim solistą był ukraiński tenor, Wołodymyr Kuźmenko, wieczór prowadził Lucjan Kydryński).

W Gdańsku wystąpiła 9–10 VI 2000 podczas obchodów 50-lecia Opery Bałtyckiej, wcześniej na jednym z recitali w Wielkiej Sali Wety Ratusza Głównego Miasta. 4 XII 2000 w Teatrze Wielkim w Warszawie na zakończenie jubileuszowych, X Dni Ignacego J. Paderewskiego dała recital z jego pieśniami; towarzyszył jej amerykański pianista Jeff Cohen. Zasiadała w jury IV Międzynarodowego Konkursu Moniuszkowskiego (2001) organizowanego przez Teatr Wielki – Operę Narodową. Uświetniła obsadę premiery Strasznego dworu Moniuszki (luty 2001), uczestniczyła w transmisji spektaklu tej opery do wielu krajów Europy tegoż roku, i wraz z całym zespołem Teatru Wielkiego – Opery Narodowej dokonała rejestracji dzieła na płyty CD (w partiach Cześnikowej i Starej niewiasty). Płyta figuruje w katalogu EMI (2003), a samo przedstawienie było prezentowane w Londynie.

Wyróżniona nagrodą kulturalną wojewody gdańskiego (12 I 1974), dyplomem Ministra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi w propagowaniu i upowszechnianiu kultury polskiej za granicą (1985), Medalem Prezydenta Bydgoszczy (2009). Uznana za Radiową Osobowość Roku Radia Gdańsk (2001). W 34-lecie debiutu, 24 VI 2007, wraz z Janem Kusiewiczem uhonorowana umieszczeniem autografów – Katarzynek - w Piernikowej Alei Gwiazd w Toruniu. Od 28 IV 2014 doktor honoris causa Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku.

Matka Katarzyny (ur. 1969) i Marii (ur. 1984). JANSZ