PIŁKA NOŻNA

Wersja z 19:43, 8 gru 2022

PIŁKA NOŻNA. Do 1945. Oficjalnie pierwsza gdańska drużyna piłkarska Fußballclub Danzig powstała 13 IV 1903 z inicjatywy dziennikarza sportowego Roberta Sandera, od 1905 nosząc nazwę Ballspiel- und Eislaufverein-Verein Danzig (BuEV). 26 I 1908 15 klubów z Prus, Pomorza Wschodniego i Słupskiego utworzyło związek Baltischer Rasensport-Verband (BRV) z siedzibą w Królewcu (Königsberg). Przyjęty do Niemieckiego Związku Piłki Nożnej, podzielony na okręgi: Pomorze (Pommern: Gdańsk–Słupsk), Prusy Wschodnie (Ostpreußen: Królewiec) i Prusy Zachodnie (Westpreußen Bezirk: Elbląg–Malbork). Do rozgrywek o mistrzostwo Niemiec związek wystawiał zwycięzcę rywalizacji mistrzów okręgów. W latach 1908–1910 mistrzem okręgu gdańskiego była drużyna „BuEV”, odpadała jednak z rozgrywek w finałach związkowych: 1908 VfB Königsberg – BuEV 11:0; 1908/09 VfB Königsberg – BuEV 1:0; 1909/10: SpVgg Prußia Samland 1904 Königsberg –BuEV 2:1.

W wyniku reformy w grudniu 1910 BRV zastąpiony został przez Baltischer Rasen- und Wintersport-Verband (BRWSV – Bałtycki Związek Sportów Letnich i Zimowych), rozgrywki prowadzono w ośmiu okręgach: Królewiec (Königsberg), Tylża/Kłajpeda (Memel), Insterburg/Gumbinnen (obecnie Czerniachowsk/Gusiew), Kętrzyn/Ełk, Olsztyn/Ostróda, Grudziądz/Bydgoszcz, Elbląg, Gdańsk (Bezirk Danzig). W sezonie 1910/11 tytuł mistrza okręgu gdańskiego wywalczyła drużyna SV Ostmark Danzig, w finale związkowym przegrała na wyjeździe z SC Lituania Tilsit (Tylża) 4:2. Dopiero w sezonie 1911/1912 (przy dodaniu do BRWSV 9. okręgu: Koszalin/Słupsk), BuEV Danzig, po zwycięstwie w okręgu gdańskim i w rozgrywkach BRWSV (finał związkowy: BuEV – VfB Königsberg 3:2), zaprezentowała się na arenie ogólnoniemieckiej. 5 V 1912, w meczu ćwierćfinałowym o mistrzostwo Niemiec, BuEV przegrał w Gdańsku z ówczesnym mistrzem Thorball- und Fußball-Club Viktoria 1889 Berlin 0:7 (0:3). Dotarcie do ćwierćfinałów było największym sukcesem gdańskiej piłki nożnej przed I wojną światową. W meczu tym BuEV wystąpił w składzie: Winkelmann – Vigelahn, Peters – Lehnhardt, Bielefeldt, Kelz – Will, Littschwager, Liebsch I, Händschke, Liebsch II.

Drużyna BuEV pozostała w Gdańsku bezkonkurencyjna do 1914, zdobywając mistrzostwo okręgu w sezonach 1912/1913 i 1913/1914, aczkolwiek więcej nie udało się jej zakwalifikować do rozgrywek centralnych. W sezonie 1912/1913 odpadła w finale BRWSV, przegrywając na wyjeździe z SpVgg Prussia Samland 1904 Königsberg 1:7, w sezonie 1913/1914 – przy reformie BRWSV i jego podziale na trzy okręgi: Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie i Pomorze oraz wprowadzonym systemie grupowym – jako mistrz okręgu Prusy Zachodnie zajęła III miejsce.

Po I wojnie światowej rozgrywki wznowiono w sezonie 1919/1920. Gdańsk znalazł się ponownie w ramach organizacyjnych BRWSV, podzielonego – jak ostatnio – na trzy okręgi. Mistrzowi Okręgu Gdańskiego nie udało się nigdy zwyciężyć w finale rozgrywek związkowych BRWSV. Od sezonu 1925/1926 w finałach BRWSV brały udział drużyny mistrza i wicemistrza okręgów (w wypadku okręgu gdańskiego wicemistrzowie startowali tylko w sezonach 1925/1926 i 1926/1927). W sezonie 1928/1929 awans do ligi okręgu gdańskiego uzyskała Gedania, pokonując w decydującym meczu Zoppoter SV 4:1.

Przed sezonem 1929/1930 ponownie zmieniono podział na okręgi w Związku Bałtyckim (BRWSV), Gdańsk znalazł się w Okręgu Grenzmark. Drużyny gdańskie grały w tzw. Lidze Powiatowej (Kreisliga Danzig) złożonej z sześciu drużyn. Pierwszym mistrzem Kreisligi została VfL 1900 Danzig, wicemistrzem SV Schutzpolizei 1920 (Gedania zajęła IV miejsce). Dwie pierwsze drużyny spotkały się w rozgrywkach grupowych z mistrzami i wicemistrzami Ligi Powiatowej Prusy Zachodnie i Słupsk/Lębork, zwycięzcą okazał się SV Schutzpolizei 1920, ale w finale okręgowym (z mistrzami Prus Wschodnich i Pomorza Zachodniego) zajął ostatnie miejsce. W sezonie 1931/1932 mistrzem gdańskiej ligi powiatowej został SV Neufahrwasser 1919, tytuł wicemistrzowski przypadł Gedanii. W fazie półfinałowej obie drużyny zagrały w 2 grupach, grupę A wygrał SV Neufahrwasser 1919 (Nowy Port), ale w grupie finałowej zajął ostatnie, IV miejsce. W sezonie 1932/1933 mistrzem Gdańska został Danziger SC 1912 (Gedania zajęła VI, ostatnie miejsce, uniknęła degradacji, gdyż ligę powiększono do 8 zespołów). W grupowym półfinale mistrz Gdańska wygrał grupę A, ale odpadł pod porażkach z mistrzem grupy B: SV Victoria Stolp/Słupsk 0:3 i 0:1. Rozgrywki sezonu 1932/1933 były ostatnimi w ramach Związku Bałtyckiego, który następnie rozwiązano. Mistrzem Gdańska został BuEV, wicemistrzem TuFC Preußen 1909 (III miejsce zajęła Gedania). Mistrz i wicemistrz wygrali swoje grupy finałowe, do finału związkowego awansował po bezpośrednich meczach BuEV (2:5, 2:1 i 2:1), ale zajął w nim ostatnie, IV miejsce.

W sezonie 1933/1934 gdańskie zespoły grały w Lidze Okręgowej (Gauliga) Prus Wschodnich, podzielonej na 2 grupy po 7 drużyn. Pierwszy sezon tych rozgrywek (1933/1934) przyniósł sukces gdańskiemu SC Preußen 09. Po wygraniu grupy A (Gedania była przedostatnia – VI), on pokonał zwycięzcę grupy B: MSV Hindenburg Allenstein (Olsztyn) 2:3 i 6:1. W rozgrywkach centralnych SC Preußen 09 spotkał się w grupie z TuFC Viktoria 1889 Berlin, Beuthen 1909 (Bytom) i Viktorią Stolp. Drużyna z Gdańska, zdobywając 1 punkt, zajęła ostatnie miejsce w swojej grupie. W sezonie 1934/1935 najlepsza z gdańskich drużyn, SV Schutzpolizei, zajęła II miejsce w grupie A Ligi Okręgowej. Był to ostatni sezon Gauligi. Powrócono do rozgrywek w okręgach. Ostpreußenverband podzielono na 4 okręgi: Danzig, Königsberg (Królewiec), Allenstein (Olsztyn) i Gumbinnen (Gusiew, obecnie w obwodzie kaliningradzkim). W okręgu gdańskim utworzono Bezirksklaße (klasa okręgowa). W sezonie 1935/1936 zwyciężył SC Preußen 09, 3. była Gedania. W sezonie 1936/1937 ponownie zwyciężył SC Preußen 09, II miejsce zajęła Gedania. Obie bez powodzenia uczestniczyły w rozgrywkach o mistrzostwo Prus Wschodnich, choć Gedanii udało się pokonać na wyjeździe mistrza swojej grupy MSV Hindenburg Allenstein 2:0. W sezonie 1937/1938 zwyciężył (przed Gedanią) BuEV Danzig, docierając następnie do finału mistrzostw Prus Wschodnich, gdzie przegrał (0:2 i 1:1) z drużyną MSV York-Boyen Insterburg (obecnie Czerniachowsk, obwód kaliningradzki).

W sezonie 1938/1939 powrócono do centralnych rozgrywek w okręgu Prusy Wschodnie i reaktywowano Gauligę. Grała ona w dziesięciodrużynowym składzie. Zespoły z Gdańska nie odniosły sukcesów (mistrzem został MSV Hindenburg Allenstein): BuEV było 3., SV Schutzpolizei 4., Gedania 5. Sezon 1939/1940 przyniósł zmniejszenie Gauligi do ośmiu drużyn, między innymi z powodu wycofania się Gedanii, która wstąpiła do Polskiego Związku Piłki Nożnej. Najlepsza gdańska drużyna, SC Preußen 1909 Danzig, zajęła w rozgrywkach II miejsce. Wybuch II wojny światowej spowodował reorganizację piłkarstwa niemieckiego, ale nie zawieszenie rozgrywek. Utworzono osobny okręg Gdańsk–Prusy Zachodnie. W rozgrywkach okręgowych w sezonie 1940/1941 zwyciężył SC Preußen 09 Danzig, w rozgrywkach centralnych spotykając się z zespołami Vorwärts Gleiwitz (Gliwice) oraz LSV Stettin (Szczecin), lecz odpadł z rywalizacji. Sezon 1941/1942 nie przyniósł sukcesu gdańskim drużynom, najlepszym zespołem w okręgu był HUS Marienwerder (Kwidzyn). Rozgrywki w okręgu Gdańsk–Prusy Zachodnie zawieszono jesienią 1944. Ostatnimi mistrzami były gdańskie zespoły SV 1919 Neufahrwasser (1943) i LSV Danzig (1944). Oba uczestniczyły w rozgrywkach centralnych. SV 1919 Neufahrwasser uległ w I rundzie VfB 1900 Königsberg 1:3. LSV po meczach w Berlinie, pierwszym (mimo dogrywki) 0:0 i powtórzonym 1:7, uległ Herthcie Berlin. Tymi meczami zakończył się niemiecki okres historii gdańskiej piłki nożnej, działania II wojny światowej przerwały rozgrywki.


Po 1945. Pierwszy mecz piłkarski po zakończeniu działań II wojny światowej w Gdańsku odbył się 17 IV 1945 między drużyną IV Komisariatu gdańskiej milicji a zespołem stacjonującego w Gdańsku oddziału reflektorzystów Armii Czerwonej (6:0) na boisku przy dawnej Helene-Lange-Schule. Skład gdańskiego zespołu: Henryk Żuk – Wiktor Szurpit, Kieroniak – Stróżniak, Pałczyński, Markowski – Pińczyński, Piekuta, Sibert, Burek, Kalinowski (cywil). 21 IV 1945 mecz rewanżowy (przy stanie 3:0) przerwano z powodu ulewy. W kolejnych meczach w maju–czerwcu 1945 ten sam zespół pokonał (3:0) drużynę Urzędu Bezpieczeństwa z Bydgoszczy i przegrał (1:5, na boisku w koszarach przy ul. Słowackiego) z zespołem Wojska Polskiego. Drużyna IV komisariatu przejęta została przez Komendę Wojewódzką MO, oparta na niej była reprezentacja Gdańska biorąca udział 16–17 III 1946 w Zakopanem w mistrzostwach piłkarskich MO (zajęła ostatnie, czwarte miejsce).

30 VII 1945 zorganizowano spotkanie założycielskie Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Gdańsku. Pierwszy turniej piłkarski rozegrano w sierpniu 1945 (zwyciężył Płomień Gdańsk). W październiku 1945 wystartowała okręgowa klasa A, do której zakwalifikowało się sześć gdańskich drużyn: BOP Baltia, Gedania, Pogoń, Flota Nowy Port, Płomień oraz TUR Oliwa. Zwycięska Gedania uczestniczyła w pierwszych powojennych Mistrzostwach Polski (odpadła w I rundzie, ulegając RKU Sosnowiec 2:6). Do końca lat 40. XX wieku o miano pierwszeństwa rywalizowały Gedania z powstałą na bazie „BOP Baltia” Lechią. Zwycięsko z niej wyszła Lechia, która w 1948 wywalczyła awans do I Ligi Państwowej (w składzie: Józef Pokorski, Ludwik Łoś, Hubert Nowakowski, Bolesław Żytniak i Jakub Smug, Piotr Nierychło, Alfred Kamzela, Henryk Kokot, Aleksander Kupcewicz, Tadeusz Skowroński, Leszek Goździk, Alfred Kokot, Roman Rogocz, Leszek Steinmetz).

W 1. połowie lat 50. XX wieku w II lidze grały Gedania i Polonia Gdańsk, w III lidze występowały drużyny GKS Wybrzeża i Startu. W 1955 Lechia dotarła do finału Pucharu Polski (uległa Legii Warszawa 0:5), w 1956 zajęła III miejsce w I lidze, najwyższe w historii gdańskiej piłki nożnej po 1945 roku (skład: Henryk Gronowski, Hubert Kusz, Roman Korynt, Czesław Lenc, Jerzy Czubała, Jerzy Kaleta, Robert Gronowski, Władysław Musiał, Roman Rogocz, Czesław Nowicki, Józef Górny, Alfred Kobylański, Aleksander Kupcewicz, Zygmunt Gross, Benedykt Gumowski, Kazimierz Frąckiewicz; trenerem był Tadeusz Foryś). Na II miejsce wśród piłkarskich drużyn Gdańska wysunęła się Polonia, do 1960 występująca w II lidze. W latach 1955–1960 obie drużyny toczyły spotkania o nieoficjalny prymat w mieście (15 XI 1955 Lechia–Polonia 4:1 (2:1); 2 XII 1956 Lechia–Polonia 1:1 (1:1); 5 V 1957 Lechia–Polonia 1:0 (1:0); 23 XI 1958 Lechia–Polonia 3:0 (3:0); 27 IX 1959 Lechia–Polonia 4:1 (3:0); 20 XI 1960 Lechia–Polonia 6:2 (4:0). W latach 50. XX wieku w reprezentacji Polski występowali: Alfred Kokot (który już 19 VI 1949 zagrał przeciw Danii w Warszawie, strzelając jedynego gola dla Polski), Roman Korynt, Henryk i Robert Gronowscy, w drużynie rezerwowej (tzw. „kadrze B”): Leszek Goździk, Alfred Kobylański, Czesław Nowicki, w reprezentacji młodzieżowej lub juniorów: Jerzy Apolewicz, Zygmunt Gadecki, Józef Górny, Bronisław Szlagowski, Zygmunt Gross, Edward Typek, Jerzy Szróbka, Kazimierz Frąckiewicz. Lata 60. XX wieku przyniosły obniżenie poziomu gdańskiej piłki nożnej: w 1963 Lechia spadła do II ligi, 1967 do III.

Niewiele zmieniły lata 70.: wprawdzie Lechia w 1972 powróciła do II ligi, a w 1973 awansowała do niej Polonia (już pod nazwą Stoczniowiec), lecz próby awansu do I ligi były nieskuteczne. Nieudane starania zakończyły się ponownie kryzysem w obu klubach i ich spadkiem w roku 1982 do III ligi.

W historii gdańskiej piłki nożnej szczególny był rok 1983. Lechia, jeszcze jako zespół III ligi, 22 VI 1983 zdobyła Puchar Polski, wygrywając w Piotrkowie Trybunalskim w finale z Piastem Gliwice 1:0 (w składzie: Tadeusz Fajfer, Andrzej Marchel, Lech Kulwicki, Andrzej Salach, Dariusz Raczyński, Zbigniew Kowalski, Roman Józefowicz, Jacek Grembocki, Marek Kowalczyk, Dariusz Wójtowicz, Krzysztof Górski, Ryszard Polak, Jarosław Klinger; trenerem był Jerzy Jastrzębowski), awansując jednocześnie do II ligi, a w roku następnym (1984) do I ligi. 30 VII 1983 zespół zdobył Superpuchar Polski (Lechia – Lech Poznań 1:0). Jako zdobywca Pucharu Polski Lechia reprezentowała Polskę w europejskich pucharach, rozgrywając mecze z czołową drużyną Europy Juventusem Turyn (Włochy): 0:7 w Turynie i 2:3 w Gd. W tym okresie inne gdańskie drużyny (Stoczniowiec, Gedania, MRKS) prezentowały poziom trzecioligowy. W I lidze Lechia pozostała do 1988, przegrywając wówczas baraże z Olimpią Poznań. W tym okresie kilku gdańszczan grało w reprezentacjach narodowych: Jerzy Kruszczyński (reprezentacja olimpijska), Dariusz Wójtowicz (juniorzy – brązowy medal Mistrzostw Europy w 1984), Jacek Grembocki i Piotr Prabucki (reprezentacja młodzieżowa), Mirosław Pękala i Marek Ługowski zagrali w I reprezentacji kraju, prowadzonej przez byłego zawodnika i trenera Lechii Wojciecha Łazarka.

W II lidze Lechia nie odnotowała większych sukcesów, a klub znalazł się w kryzysie finansowym. Latem 1995 Lechia została zdegradowana do III ligi. W połowie 1995 połączyła się z Olimpią Poznań i zajęła jej miejsce w I lidze. Klub znalazł się jednak w konflikcie z władzami Polskiego Związku Piłki Nożnej, który tej fuzji nie zaakceptował. Było to przyczyną kryzysu sportowego, a w konsekwencji finansowego i ponownego spadku do III ligi (lato 1997). Najlepszą jedenastką w mieście została więc Polonia, która w tym samym sezonie awansowała do II ligi.

Latem 1998 roku obie najlepsze gdańskie drużyny połączyły się w ramach Spółki Akcyjnej. Celem był awans do I ligi. Brak sukcesów spowodował rozpad spółki, spadek drużyn do III ligi i nienotowany dotychczas kryzys w obu przodujących dotychczas gdańskich drużynach. W sezonie 2002/2003 najlepszym gdańskim zespołem był IV-ligowy Nordcoop. Polonia, Lechia i Gedania grały w V lidze.

Równowagę organizacyjną i finansową najszybciej odzyskała Lechia, która awansując rok po roku, już w sezonie 2005/2006 znalazła się w II lidze, zdecydowanie dystansując gdańską konkurencję. Polonia i Gedania pozostały na poziomie V ligi, Nordcoop przestał istnieć. Od sezonu 2007/2008 Lechia gra w ekstraklasie, w sezonie 2018/2019 zajęła trzecie miejsce, zdobyła Puchar Polski (finał 2 V 2019 w Warszawie: Jagiellonia Białystok – Lechia 0:1) i Superpuchar Polski (13 VII 2019 Gliwice: Piast Gliwice - Lecha 1:3), w eliminacjach do Pucharu Europy odpadła w drugiej rundzie po meczach z Broendby IF (Dania) 2:1 i 1:4.


Drużyny młodzieżowe po 1945. Po 1945 gdańska piłka notowała wiele sukcesów w kategoriach młodzieżowych. W pierwszoligowych mistrzostwach okręgu gdańskiego w sezonie 1956/1957 triumfowała Lechia. Startując następnie w rozgrywkach ogólnopolskich, okazała się najlepsza w kategorii juniorów starszych (do lat 18) i uzyskała tytuł mistrza Polski. W latach 1968 i 1970 Lechia zdobyła IV miejsce w Polsce w tej samej kategorii wiekowej, w 1991 była III, a w 1993 zdobyła tytuł wicemistrzowski. W rywalizacji drużyn rok młodszych Lechia zdobywała mistrzostwo Polski w latach 1993, 1995, 2000, 2004 i 2012; w 1994 była wicemistrzem Polski. Juniorzy starsi Polonii w 1958 uplasowali się na III miejscu w Polsce.


Organizacja po 1945. Od 1945 Gdańsk był siedzibą Okręgowego Związku Piłki Nożnej (zwanego „Gdańskim”). W 1950 zlikwidowano Okręgowy Związek Piłki Nożnej i zastąpiła go Sekcja Piłki Nożnej przy Wojewódzkim Komitecie Kultury Fizycznej w Gdańsku. Wiązało się to z próbami umasowienia piłki nożnej, a w rezultacie zmianami organizacyjnymi. Nie przyniosło to jednak pożądanych rezultatów i w 1957 reaktywowano Okręgowy Związek Piłki Nożnej z siedzibą w Gdańsku. W takim kształcie działał do on do roku 1976. Kolejne zmiany wiązały się z nowym podziałem administracyjnym Polski, który wprowadzono w czerwcu 1975. Zasięg działania gdańskiego Związku Okręgowego uległ ograniczeniu i funkcjonował on odtąd przy nowo powstałej Wojewódzkiej Federacji Sportu. Od 1982 Gdańsk był siedzibą makroregionu piłkarskiego, który obejmował Okręgowe Związki z Bydgoszczy, Gdańska, Elbląga, Słupska i Torunia. Od 1991 związek piłkarski w Gdańsku działa jako samodzielne stowarzyszenie sportowe pod nazwą Gdański Okręgowy Związek Piłki Nożnej. PCH