RAUSCHNING HERMANN, prezydent Senatu

Wersja z 18:37, 17 paź 2022

Hermann Rauschning, 1933

Hermann Rauschning

Hermann Rauschning (z prawej) z premierem Januszem Jędrzejewiczem

HERMANN RAUSCHNING (7 VIII 1887 Toruń – 8 II 1982 Portland, Oregon), prezydent Senatu II Wolnego Miasta Gdańska (II WMG). Syn Leopolda Rauschninga (4 IV 1861 Willgarten koło Fischhausen (obecnie okręg kaliningradzki (Rosja)) – 21 V 1913 ), oficera (w chwili śmierci pułkownika), i Clary z domu Dauben (ur. 7 VIII 1866 Toruń).

Początkowo kształcił się w szkole kadetów w Poczdamie i Berlinie, ze względów zdrowotnych naukę kontynuował w gimnazjum w Lubece. Od 1906 studiował w Monachium i Berlinie germanistykę, historię muzyki i nauki rolnicze. W 1911 obronił dysertację doktorską, która 20 lat później, w nieco zmienionej wersji, ukazała się drukiem pod tytułem Geschichte der Musik und Musikpflege Danzigs (Danzig 1931). Praca ta do dzisiaj zachowała dużą wartość poznawczą.

Jako ochotnik wziął udział w I wojnie światowej. Po zakończeniu wojny działał w Poznaniu jako czołowy aktywista mniejszości niemieckiej w Polsce. Doprowadził do realizacji akcji scaleniowej Związku Niemieckich Bibliotek w Polsce (Verband deutscher Büchereien in Polen). Był wydawcą miesięcznika Deutsche Blätter in Polen i członkiem zarządu Towarzystwa Historii Niemczyzny w Polsce (Gesellschaft für die Geschichte des Deutschtums in Polen). W 1930 ukazała się w Berlinie jego głośna książka Die Entdeutschung Westpreussens und Posens. Zehn Jahre polnische Politik.

Najprawdopodobniej pod koniec 1925 roku przeniósł się z Poznania do II WMG, gdzie w Warnowie powiat Wielkie Żuławy nabył 83 hektarowy majątek ziemski i uzyskał obywatelstwo II WMG. Członek nacjonalistyczno-konserwatywnej Niemiecko Narodowej Partii Ludowej (Deutschnationale Volkspartei), wystąpił z niej po krytyce Ernsta Ziehma jego poglądów na temat polityki rolnej. Przypuszczalnie od 1931 był członkiem NSDAP, w której wkrótce zaczął na jej gdańskim terenie odgrywać pierwszoplanową rolę. W 1932 został przewodniczącym i Standartenführerem Danziger Landbundu (Gdański Związek Agrariuszy). Przyczynił się do zwiększenia wpływów NSDAP w trzech powiatach wiejskich wchodzących w skład II WMG: Gdańskie Wyżyny, Gdańskie Niziny i Wielkie Żuławy. Po wygranych przez NSDAP wyborach do Volkstagu(Zgromadzenia Narodowego), parlamentu II WMG z 28 V 1933 wysunięty został przez zwycięską partię jako kandydat do urząd prezydenta Senatu. Stanowisko to objął 20 VI 1933. Otrzymał tytuł honorowego członka SS (SS-Ehrenführer).

Był zwolennikiem normalizacji stosunków polsko-gdańskich i polsko-niemieckich, choć rozpatrywał te kwestie przede wszystkim pod kątem widzenia interesów władz gdańskich i niemieckich. Jako prezydent podejmował kroki zmierzające w kierunku normalizacji stosunków polsko-gdańskich i załatwiania spornych spraw z pominięciem Ligi Narodów. 5 lipca i 11 XII 1933 złożył oficjalne wizyty w Warszawie i został przyjęty między innymi przez Józefa Piłsudskiego. Obok kwestii relacji polsko-gdańskich odegrał rolę pośrednika w normalizacji stosunków polsko-niemieckich. Jego zasługą było podpisanie przez stronę polską i gdańską 5 VIII 1933 wstępnego porozumienia w sprawie pełnego wykorzystania portu gdańskiego, tzw. full use. Także pod jego wpływem 18 IX 1933 został uregulowany problem traktowania w II WMG ludności polskiej, miedzy innymi prawo zakładania polskich prywatnych szkół, uznanie polskich świadectw i dyplomów. Był jednym z inicjatorów powstania w 1934 Gdańskiego Towarzystwa Studiów Polski (Danziger Gesellschaft zum Studium Polens), którego 15 III 1934 został przewodniczącym i wygłosił przemówienie o Niemcach i Polakach.

Jako polityka cechowała go samodzielność i oryginalność myślenia. Utrzymywał kontakty towarzyskie i intelektualne ze znanymi niemieckimi politykami opcji konserwatywnych. W przeciwieństwie do gauleitera gdańskiego (szef okręgu NSDAP) Alberta Forstera i jego zastępcy Arthura Greisera nie był fanatycznym narodowym socjalistą, ale bardziej mającym wielkie ambicje politykiem o zapatrywaniach prawicowych. Dystansował się od antysemityzmu i obce mu były rasowe ideologie. Jego dymisja pogorszyła położenie ludności żydowskiej w II WMG. Nie był także zwolennikiem twardego kursu wobec partii opozycyjnych.

Już pod koniec 1933 zaczął się nasilać jego konflikt z Albertem Forsterem, w którym gauleiter uzyskał poparcie Adolfa Hitlera. W wyniku tego pod koniec listopada 1934 został zmuszony do podania się do dymisji. Wpłynęło to na jego coraz bardziej ostrą publiczną krytykę poczynań gdańskiej NSDAP. Po opuszczeniu Gdańska, przypuszczalnie na początku 1935, przebywał w Polsce, w Toruniu. W 1936 podjął nieudaną próbę utworzenia Partii Gdańskiej (Danziger Partei), która miałaby skupiać obok gdańskich przeciwników NSDAP, także i Polaków. Najprawdopodobniej na przełomie 1937 i 1938 udał się do Szwajcarii, później do Francji i Wielkiej Brytanii. Pod koniec lipca 1939 w specjalnym numerze ukazujących się w Warszawie „Wiadomości Literackich” ukazał się jego artykuł Gdańsk a Polska. Już sam fakt zaproponowania mu zamieszczenie tekstu obok Marii Dąbrowskiej i innych przedstawicieli polskiej elity świadczył o wysokiej ocenie jego politycznej publicystyki i jego znanym nazwisku.

W okresie pobytu w Polsce duży rozgłos uzyskał dzięki wydanej najprawdopodobniej w 1939 w Warszawie książce Rewolucja nihilizmu. Kulisy i rzeczywistość w Trzeciej Rzeszy. We Francji napisał pracę Gespräche mit Hitler (Rozmowy z Hitlerem) (Zürich 1940), która stała się światowym bestsellerem. Dopiero kilkadziesiąt lat później historycy wykazali jej wysoce „subiektywny” charakter i zaczęli krytyczniej oceniać jego działalność. W latach 1939–1941 przebywał w Wielkiej Brytanii, gdzie próbował odgrywać w środowisku niemieckojęzycznej emigracji istotną rolę polityczną. Po fiasku tych poczynań udał się w 1941 do USA. Po 1945 podjął kolejną próbę zaistnienia na scenie politycznej. Wydał szereg książek i artykułów dotyczących problematyki niemieckiej. Zrażony niepowodzeniem swoich publicystycznych prac i politycznych poczynań, wrócił do USA, gdzie od 1948 koncentrował się głównie pracy na farmie, nie rezygnując całkowicie z działalności publicystycznej.

Od 1915 był żonaty z Anną Gabrielą z domu Schwarz, autorką wspomnień No retreat (Indianapolis 1942), wersja francuska Au pied du mur (London 1944). Doczekał się pięciorga dzieci: Hedwigi Juty, Luise Christie, Friedricha Wilhelma, Anny Regine i Elizabeth Renate. MA

Bibliografia:
Andrzejewski M., Hermann Rauschning. Szkic biograficzny, w: Studia z najnowszej historii Niemiec i stosunków polsko- niemieckich, Poznań 1986.
Andrzejewski M., Rauschning Hermann (1887-1982), w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement 1, Gdańsk 1998.
Breyer R., Rauschning, Hermann, Altpreussische Biographie, Bd. 4, Marburg 1989.
Hermann Rauschning. Materialien und Beiträge zu einer politischen Biographie, hrsg. J. Hensel und P. Nordblom, Warszawa 2002.
Schieder Th., Hermann Rauschning „Gespräche mit Hitler” als Geschichtsquelle, Opladen 1972.
Matelski D., Działalność Hermanna Rauschninga w Poznaniu w latach 1920-1926, „Kronika Wielkopolska“ 2001, nr 2.