BANACH ALEKSANDRA, konserwatorka zabytków

Wersja z 09:37, 4 mar 2022

ALEKSANDRA BANACH (ur. 5 II 1947 Gdańsk), konserwatorka zabytków. W latach 1961–1966 uczyła się w Państwowym Liceum Technik Plastycznych w Gdyni-Orłowie, w 1971 absolwentka kierunku zabytkoznawstwo i konserwatorstwo na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (UMK).

Od 1972 do 1977 pracowała w Przedsiębiorstwie Gospodarki Mieszkaniowej Gdańsk-Śródmieście. Zajmowała się oceną zachowania zabytkowych kamienic i budynków, sporządzaniem programów prac konserwatorskich przy wystroju elewacji, sprawowała nadzór nad tymi pracami (kamienice przy ulicach: Długiej, Mariackiej, Piwnej i Św. Ducha). Od 1977 pracowała w urzędzie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku, w 1979 – po reorganizacji służb konserwatorskich – przeniesiona do Gdańskiego Ośrodka Ochrony Dóbr Kultury. Od 1992 do emerytury pracowała w Państwowej Służbie Ochrony Zabytków, zajmując się programowaniem ochrony zabytków ruchomych (malarstwo, rzeźba, tkaniny, złotnictwo), prowadząc nadzory konserwatorskie nad przebiegiem renowacji i powołując do realizacji tych zadań wykonawców, rzeczoznawców i komisje konserwatorskie. Zgromadziła duże archiwum dokumentacyjne z przebiegu prac konserwatorskich przy zabytkach ruchomych województwa pomorskiego.

Do szczególnie ważnych jej prac konserwatorskich oraz badań historycznych nad wyposażeniem wnętrz w Gdańsku należały prace w: kościele św. Jana (1979–1985 – adaptacja prospektu i empory organowej); kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP) (od 1979 pod nadzorem jej i Teresy Jednaszewskiej prowadzono konserwację rzeźb ze sceną Koronacji Marii z 1511, ze skrzyni ołtarza głównego, oraz częściową rekonstrukcję rzeźbiarskich dekoracji w skrzydłach bocznych; 1982–1985 – renowacja wolno stojącego sakramentarza i konserwacja kamiennych epitafiów rodzin: Gűldensternów z 1651, Schumannów z 1654 oraz Schachmannów z 1607); wielkiej sali Dworu Artusa (1980 – rewitalizacja wnętrza); katedrze w Pelplinie (1980–2001); Kościele Trójcy Świętej w Gdańsku-Oliwie (archikatedra oliwska) (w latach 1983–1987 nadzorowała prace przy konserwacji malarstwa ściennego w Sali Pokoju Oliwskiego, upamiętniającego wydarzenie historyczne z 1667 roku; 1984–1992 – konserwacja ołtarzy: głównego z 1688, św. Trójcy z 1606, kamiennych ołtarzy bocznych w nawie północnej i ambicie; 2005 – konserwacja i renowacja kamiennego nagrobka rodziny Kosów (1599–1600)); prace w składnicy konserwatorskiej w zespole Pałacu Biskupów Oliwskich przy rozpoznawaniu i opisywaniu dzieł sztuki odnalezionych po okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej.

W latach 1980–1990 prowadziła również wiele prac konserwatorskich przy zabytkowym wyposażeniu kościołów: św. Katarzyny i św. Mikołaja, a w latach 2001–2009 św. Trójcy, św. św. Piotra i Pawła oraz w kaplicy św. Anny. Wyjątkowym przedsięwzięciem konserwatorskim była renowacja i częściowa rekonstrukcja (1998–2001) instrumentu w barokowych organach bocznych, dzieło Jana Wolffa z lat 1677–1679, przywracająca pierwotną koncepcję instrumentu, który posiadał trzy manuały i około 45 rejestrów. Prowadzone przez nią studia porównawcze doprowadziły do rozpoznania i scalenia wielu dzieł sztuki (epitafia patrycjuszy gdańskich, ołtarze, boazerie z Dworu Artusa, rzeźbione schody z kamienic). Spektakularnym przykładem są barokowe schody wmontowane w funkcję współczesnej sieni w kamienicy przy ulicy Św. Trójcy 5–7, przy wykorzystaniu i scaleniu zachowanych fragmentów rzeźbionych balustrad.

Autorka pracy Matka Boża Kościerska (Pelplin 1993), opracowania Straty wojenne w kościołach gdańskich (w: Europejskie Dziedzictwo Rozproszone, katalog wystawy, Gdańsk 1992, wydanie 2: 1993) i pozostającego w maszynopisie inwentarza: Kościół św. Jana w Gdańsku, inwentarz zabytków wnętrza (1994, na zlecenie Stowarzyszenia Odbudowy Gotyckiego Kościoła św. Jana w Gdańsku).

Brała udział w komisjach organizowanych przez policję i straż pożarną. Opracowała protokoły omawiające stan bezpieczeństwa budowli sakralnych przed włamaniem i pożarem, zawierające postulaty i zalecenia do realizacji przez administratorów trzydziestu parafii, uwzględniające także potrzeby w zakresie dokumentacji i ewidencji zabytków. Była inspiratorką prac badawczych i konserwacji malowideł ściennych w kościele św. Jerzego, przeprowadzonych przez pracowników Zakładu Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej z UMK, w których wyniku odkryto malowidło z 1400 roku. CzB