DALITZ FRIEDRICH RUDOLPH, budowniczy organów i fortepianów
| Linia 2: | Linia 2: | ||
[[File: Organy_Dalitza.jpg |thumb| Friedrich Rudolph Dalitz, prospekt organowy w [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]]]] | [[File: Organy_Dalitza.jpg |thumb| Friedrich Rudolph Dalitz, prospekt organowy w [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]]]] | ||
[[File: FRIEDRICH_RUDOLPH_DALITZ.jpg |thumb| Friedrich Rudolph Dalitz, tylna część szafy organowej z [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]] wraz ze stołem gry]] | [[File: FRIEDRICH_RUDOLPH_DALITZ.jpg |thumb| Friedrich Rudolph Dalitz, tylna część szafy organowej z [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]] wraz ze stołem gry]] | ||
| − | [[File: FRIEDRICH__DALITZ.jpg |thumb| Tablica pamiątkowa z | + | [[File: FRIEDRICH__DALITZ.jpg |thumb| Tablica pamiątkowa z 1766 znad stołu gry organów [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]], z nazwiskami fundatorów instrumentu, organisty [[EGGERT JOHANN EPHRAIM | Johanna Ephraima Eggerta]] i budowniczego organów Friedricha Rudolpha Dalitza]] |
| − | '''FRIEDRICH RUDOLPH DALITZ''' (ochrzczony 28 XII 1721 Gdańsk – pochowany 1 III 1804 Gdańsk), budowniczy organów i fortepianów, syn złotnika Carla Dalitza | + | '''FRIEDRICH RUDOLPH DALITZ''' (ochrzczony 28 XII 1721 Gdańsk – pochowany 1 III 1804 Gdańsk), budowniczy organów i fortepianów, syn złotnika Carla Dalitza i Marii Elisabeth z domu Lange (zm. przed 1759). Ojciec znany jest tylko z dwukrotnego poświadczania przed gdańskim sądem ławniczym prawowitego urodzenia swoich synów: 2 X 1744 – Tobiasa, 13 IX 1759 ‒ Friedricha Rudolfa.<br/><br/> |
| − | Uczeń i współpracownik [[HILDEBRANDT ANDREAS | Andreasa Hildebrandta]]. W 1750 | + | Uczeń i współpracownik [[HILDEBRANDT ANDREAS | Andreasa Hildebrandta]]. W 1750 zbudował Probestück – organy z 19 registrami w Koźlinach na Żuławach. Pracował w Królewcu i Saksonii. Mniej więcej w okresie 1750–1755 zbudował organy w Myszewie na Żuławach, obecnie nieistniejące. Namówiony przez Andreasa Hildebrandta wrócił do Gdańska, gdzie około 1756 przejął jego pracownię. W latach 1756 i 1758 był karany za wykonywanie zawodu bez stosowanego zezwolenia. 23 VIII 1759 przyjął gdańskie obywatelstwo; notowany w latach 1763–1764 przy 2. Damm (ul. Grobla II), w 1773 przy 3. Damm (od strony zachodniej, we własnym domu), od około 1800 przy Johannisgasse 1322 (ul. Świętojańska). <br/><br/> |
| − | Znane są około 22 jego prace organmistrzowskie w Gdańsku i okolicach. Między innymi przebudował duże [[ORGANY KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY| organy]] w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP; 1758–1760), zbudował organy w [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]] (1765–1767), w kościele NMP (1777/1778), w [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA | kościele św. Ducha]] (1782) i w kościele św. Wawrzyńca w Różynach koło Łęgowa (1787), przebudował organy [[WULFF JAN WILHELM | Michała Wulffa]] w Oliwie (1791–1793). W 1761 | + | Znane są około 22 jego prace organmistrzowskie w Gdańsku i okolicach. Między innymi przebudował duże [[ORGANY KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY| organy]] w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP; 1758–1760), zbudował organy w [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała]] (1765–1767), w kościele NMP (1777/1778), w [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA | kościele św. Ducha]] (1782) i w kościele św. Wawrzyńca w Różynach koło Łęgowa (1787), przebudował organy [[WULFF JAN WILHELM | Michała Wulffa]] w Oliwie (1791–1793). W 1761 był zatrudniony w gdańskim [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]]; otrzymywał po 45 florenów za strojenie dużych i małych organów (odpowiednio 30 i 15 florenów) w okresie zapustów, Zielonych Świątek (dodatkowo 3 floreny za ich odkurzenie), św. Michała i Wielkiej Nocy. <br/><br/> |
| − | Był również budowniczym fortepianów, rejestrów piszczałkowych w klawesynach [[WOGE JOHANN WERNER | Johanna Wernera Wogego]], Clavecin Royal (między innymi z rejestrem fletowym), katarynek, mechanizmów grających do zegarów, dzwonów kurantowych (czego nauczył go zapewne jeszcze Hildebrandt). W 1770 | + | Był również budowniczym fortepianów, rejestrów piszczałkowych w klawesynach [[WOGE JOHANN WERNER | Johanna Wernera Wogego]], Clavecin Royal (między innymi z rejestrem fletowym), katarynek, mechanizmów grających do zegarów, dzwonów kurantowych (czego nauczył go zapewne jeszcze Hildebrandt). W 1770 miał czeladnika Ephraima Liganda i ucznia Gottfrieda Ehrharta. Jego uczniami i czeladnikami byli też Bötcher, [[MIRAU JOHANN CHRISTIAN | Johann Christian Mirau]], Daniel Wróblewski (od lipca do 17 IX 1770) oraz [[ARENDT CHRISTIAN EPHRAIM | Christian Ephraim Arendt]] (który wykupił dom i warsztat mistrza na pośmiertnej licytacji i ukończył za niego przebudowę organów Hildebrandta w [[KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA (I) | kościele Zbawiciela]] w Gdańsku). W 1777 był prawnym opiekunem Arnolda Schmidta, w 1778 chorążym Drugiej Chorągwi Niebieskiego Pułku Kwartału Szerokiego ([[KWARTAŁY | kwartały]]). <br/><br/> |
| − | Ożenił się z Anną Eleonorą z domu Jantzen (pochowana 1 II 1770). Miał córki: Philippinę Renatę, ''primo voto'' König, ''secundo voto'' von Deyck (pochowana 18 III 1808), i Annę Eleonorę Alberti (Alberty, zm. 17 X 1816) oraz krótko żyjące dzieci: Nathanaela Rudolpha (pochowany 12 IX 1761), Carla Friedricha (pochowany 26 I 1762), Friedericę Elisabeth (pochowana 29 VII 1763) i Benjamina Friedricha (pochowany 22 V 1765). Po śmierci żony przekazał obu córkom połowę swego domu (po jednej czwartej) przy 3. Damm (ul. III Grobla) oraz po 1000 guldenów gotówką. 18 I 1773 | + | Ożenił się z Anną Eleonorą z domu Jantzen (pochowana 1 II 1770). Miał córki: Philippinę Renatę, ''primo voto'' König, ''secundo voto'' von Deyck (pochowana 18 III 1808), i Annę Eleonorę Alberti (Alberty, zm. 17 X 1816) oraz krótko żyjące dzieci: Nathanaela Rudolpha (pochowany 12 IX 1761), Carla Friedricha (pochowany 26 I 1762), Friedericę Elisabeth (pochowana 29 VII 1763) i Benjamina Friedricha (pochowany 22 V 1765). Po śmierci żony przekazał obu córkom połowę swego domu (po jednej czwartej) przy 3. Damm (ul. III Grobla) oraz po 1000 guldenów gotówką. 18 I 1773, przed poślubieniem wdowy Anny Cathariny z domu Malesske, po trzecim mężu Posch, dokonał ponownego podziału majątku, przekazując córkom część należną po matce. <br/><br/> |
| − | Został pochowany w kościele św. Jana w Gdańsku. Jego inwentarz pośmiertny, sprzedany na aukcji 26–27 III 1804 | + | Został pochowany w kościele św. Jana w Gdańsku. Jego inwentarz pośmiertny, sprzedany na aukcji 26–27 III 1804, obejmował między innymi: zegarowy mechanizm fletowy, pozytyw z cynowymi piszczałkami, stołowy dębowy Clavecin Royal, nowy fortepian w bejcowanej obudowie, ptasie organki, lirę korbową, zestawy grających dzwonków, modele, rysunki i szablony do organów i grających dzwonków, zestaw kamertonów do równomiernej temperacji, stoły stolarskie, pięć długich stołów roboczych, narzędzia stolarskie, snycerskie, organ- i fortepianmistrzowskie, urządzenia do odlewania piszczałek, zapasy drewna, cyny, miedzi, mosiądzu, żelaza i blachy. {{author: BV}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> |
| + | '''Bibliografia''':<br/> | ||
| + | Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. 300, 43/142, k. 135rv z 1744, 43/157, k. 136r z 1759 (wystąpienia ojca). | ||
Wersja z 20:37, 30 maj 2022
FRIEDRICH RUDOLPH DALITZ (ochrzczony 28 XII 1721 Gdańsk – pochowany 1 III 1804 Gdańsk), budowniczy organów i fortepianów, syn złotnika Carla Dalitza i Marii Elisabeth z domu Lange (zm. przed 1759). Ojciec znany jest tylko z dwukrotnego poświadczania przed gdańskim sądem ławniczym prawowitego urodzenia swoich synów: 2 X 1744 – Tobiasa, 13 IX 1759 ‒ Friedricha Rudolfa.
Uczeń i współpracownik Andreasa Hildebrandta. W 1750 zbudował Probestück – organy z 19 registrami w Koźlinach na Żuławach. Pracował w Królewcu i Saksonii. Mniej więcej w okresie 1750–1755 zbudował organy w Myszewie na Żuławach, obecnie nieistniejące. Namówiony przez Andreasa Hildebrandta wrócił do Gdańska, gdzie około 1756 przejął jego pracownię. W latach 1756 i 1758 był karany za wykonywanie zawodu bez stosowanego zezwolenia. 23 VIII 1759 przyjął gdańskie obywatelstwo; notowany w latach 1763–1764 przy 2. Damm (ul. Grobla II), w 1773 przy 3. Damm (od strony zachodniej, we własnym domu), od około 1800 przy Johannisgasse 1322 (ul. Świętojańska).
Znane są około 22 jego prace organmistrzowskie w Gdańsku i okolicach. Między innymi przebudował duże organy w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP; 1758–1760), zbudował organy w kościele Bożego Ciała (1765–1767), w kościele NMP (1777/1778), w kościele św. Ducha (1782) i w kościele św. Wawrzyńca w Różynach koło Łęgowa (1787), przebudował organy Michała Wulffa w Oliwie (1791–1793). W 1761 był zatrudniony w gdańskim kościele św. Jana; otrzymywał po 45 florenów za strojenie dużych i małych organów (odpowiednio 30 i 15 florenów) w okresie zapustów, Zielonych Świątek (dodatkowo 3 floreny za ich odkurzenie), św. Michała i Wielkiej Nocy.
Był również budowniczym fortepianów, rejestrów piszczałkowych w klawesynach Johanna Wernera Wogego, Clavecin Royal (między innymi z rejestrem fletowym), katarynek, mechanizmów grających do zegarów, dzwonów kurantowych (czego nauczył go zapewne jeszcze Hildebrandt). W 1770 miał czeladnika Ephraima Liganda i ucznia Gottfrieda Ehrharta. Jego uczniami i czeladnikami byli też Bötcher, Johann Christian Mirau, Daniel Wróblewski (od lipca do 17 IX 1770) oraz Christian Ephraim Arendt (który wykupił dom i warsztat mistrza na pośmiertnej licytacji i ukończył za niego przebudowę organów Hildebrandta w kościele Zbawiciela w Gdańsku). W 1777 był prawnym opiekunem Arnolda Schmidta, w 1778 chorążym Drugiej Chorągwi Niebieskiego Pułku Kwartału Szerokiego ( kwartały).
Ożenił się z Anną Eleonorą z domu Jantzen (pochowana 1 II 1770). Miał córki: Philippinę Renatę, primo voto König, secundo voto von Deyck (pochowana 18 III 1808), i Annę Eleonorę Alberti (Alberty, zm. 17 X 1816) oraz krótko żyjące dzieci: Nathanaela Rudolpha (pochowany 12 IX 1761), Carla Friedricha (pochowany 26 I 1762), Friedericę Elisabeth (pochowana 29 VII 1763) i Benjamina Friedricha (pochowany 22 V 1765). Po śmierci żony przekazał obu córkom połowę swego domu (po jednej czwartej) przy 3. Damm (ul. III Grobla) oraz po 1000 guldenów gotówką. 18 I 1773, przed poślubieniem wdowy Anny Cathariny z domu Malesske, po trzecim mężu Posch, dokonał ponownego podziału majątku, przekazując córkom część należną po matce.
Został pochowany w kościele św. Jana w Gdańsku. Jego inwentarz pośmiertny, sprzedany na aukcji 26–27 III 1804, obejmował między innymi: zegarowy mechanizm fletowy, pozytyw z cynowymi piszczałkami, stołowy dębowy Clavecin Royal, nowy fortepian w bejcowanej obudowie, ptasie organki, lirę korbową, zestawy grających dzwonków, modele, rysunki i szablony do organów i grających dzwonków, zestaw kamertonów do równomiernej temperacji, stoły stolarskie, pięć długich stołów roboczych, narzędzia stolarskie, snycerskie, organ- i fortepianmistrzowskie, urządzenia do odlewania piszczałek, zapasy drewna, cyny, miedzi, mosiądzu, żelaza i blachy.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. 300, 43/142, k. 135rv z 1744, 43/157, k. 136r z 1759 (wystąpienia ojca).
