GDAŃSK – NAZWA
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Fragment karty żywota św. Wojciecha Jana Kanapariusza z zapisaną nazwą „Gdańsk”.JPG|thumb|Fragment karty żywota<br/>św. Wojciecha [[IOANNES CANAPARIUS | Jana Kanapariusza]] z zapisaną nazwą „Gdańsk” (początek czwartej linijki)]] | + | [[File:Fragment karty żywota św. Wojciecha Jana Kanapariusza z zapisaną nazwą „Gdańsk”.JPG|thumb|Fragment karty żywota<br/>św. Wojciecha [[IOANNES CANAPARIUS, benedyktyn | Jana Kanapariusza]] z zapisaną nazwą „Gdańsk” (początek czwartej linijki)]] |
[[File:Skwer_Gyddanyzc.JPG|thumb|Skwer Gyddanyzc na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]] w Gdańsku, 2019]] | [[File:Skwer_Gyddanyzc.JPG|thumb|Skwer Gyddanyzc na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]] w Gdańsku, 2019]] | ||
| − | '''GDAŃSK – NAZWA.''' Po raz pierwszy odnotowana w Żywocie I św. Wojciecha z 997 | + | '''GDAŃSK – NAZWA.''' Po raz pierwszy odnotowana w Żywocie I św. Wojciecha z 997 ([[ŻYWOTY ŚW. WOJCIECHA | żywoty św. Wojciecha]]) jako „Gyddanyzc”, co odczytywane jest jako „Gdaniesk”, „Gdańsk” (forma „Gdansk” notowana w falsyfikatach z przełomu XIII/XIV wieku). Trudna do wymówienia dla Niemców grupa spółgłoskowa „gd” uległa uproszczeniu do „d”, dając notowany w roku 1263 zapis „Danzk”. Dalszym etapem germanizacji była zmiana spółgłoski „s” na niemiecki fonem „ts”, oddawany graficznie jako „cz”, z czego powstała znana od 1311 forma „Danczk”. Wreszcie, dla ułatwienia wymowy polskiej nazwy, między „ts” („cz”) a „k” dodano „i”, co dało formę „Danczik”, notowaną od 1399, a z niej „Danzig”. W formie zlatynizowanej: „Gedanium” lub „Dantiscum”.<br/><br/> |
W okresie nowożytnym nazwę objaśniano przez związki z Danią (miejsce zwrócone ku Danii, także polskie legendy o księciu polańskim, który założył Gdańsk jako miejsce przetrzymywania duńskich jeńców, niemieckich o założeniu Codaniska – Gdańska – przez duńskich przybyszy z notowanej w starożytności zatoki Morza Bałtyckiego Sinus Codanus, raczej obecnie Kattegat), z Gotami (odwołując się do wspomnianego przez Jordanesa miejsca ich osiedlenia po przybyciu z północy – Gothiscandzy), wreszcie charakterem gdańszczan (zamiłowanie do tańca; [[HERBY MIASTA GDAŃSKA I DZIELNIC | herb]]).<br/><br/> | W okresie nowożytnym nazwę objaśniano przez związki z Danią (miejsce zwrócone ku Danii, także polskie legendy o księciu polańskim, który założył Gdańsk jako miejsce przetrzymywania duńskich jeńców, niemieckich o założeniu Codaniska – Gdańska – przez duńskich przybyszy z notowanej w starożytności zatoki Morza Bałtyckiego Sinus Codanus, raczej obecnie Kattegat), z Gotami (odwołując się do wspomnianego przez Jordanesa miejsca ich osiedlenia po przybyciu z północy – Gothiscandzy), wreszcie charakterem gdańszczan (zamiłowanie do tańca; [[HERBY MIASTA GDAŃSKA I DZIELNIC | herb]]).<br/><br/> | ||
| − | W XX wieku powszechniej przyjęto, że nazwa pochodzi od określeń związanych z wodą, dyskutowano, czy np. | + | W XX wieku powszechniej przyjęto, że nazwa pochodzi od określeń związanych z wodą, dyskutowano, czy np. ze starogermańskiego „gud” – „lać, płynąć”, staropruskiego „danske” – „bagno”, czy słowiańskiego. Współcześnie wywodzi się ją ogólnie od wyrazu „gdanie” – „rozlewisko wodne, miejsce zarośnięte”, miejsce „mokre, wilgotne”, niekiedy konkretnie od nazwy rzeki „Gdania” (z charakterystycznym na Pomorzu formantem -ń- tworzącym nazwy wód). Nie utrzymała się próba wskazania przez językoznawców, że rzeką „Gdanią” była [[MOTŁAWA | Motława]]. Bardziej prawdopodobne, że nazwę taką nosił pierwotnie [[POTOK SIEDLECKI | Potok Siedlecki]]. Notowana od 1280 nazwa tego potoku wyraźnie wskazuje, że zmienił on już około XIII wieku swoją pierwotną nazwę, skoro za powszechne uważa się, że to nazwy cieków wodnych dawały pierwotnie nazwy osadom. Potokiem Siedleckim (od wsi [[SIEDLCE | Siedlce]]) nazwano go więc wtórnie, początkowo mógł nosić właśnie nazwę „Gdania”. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] |
Wersja z 17:42, 4 lis 2022
św. Wojciecha Jana Kanapariusza z zapisaną nazwą „Gdańsk” (początek czwartej linijki)
GDAŃSK – NAZWA. Po raz pierwszy odnotowana w Żywocie I św. Wojciecha z 997 ( żywoty św. Wojciecha) jako „Gyddanyzc”, co odczytywane jest jako „Gdaniesk”, „Gdańsk” (forma „Gdansk” notowana w falsyfikatach z przełomu XIII/XIV wieku). Trudna do wymówienia dla Niemców grupa spółgłoskowa „gd” uległa uproszczeniu do „d”, dając notowany w roku 1263 zapis „Danzk”. Dalszym etapem germanizacji była zmiana spółgłoski „s” na niemiecki fonem „ts”, oddawany graficznie jako „cz”, z czego powstała znana od 1311 forma „Danczk”. Wreszcie, dla ułatwienia wymowy polskiej nazwy, między „ts” („cz”) a „k” dodano „i”, co dało formę „Danczik”, notowaną od 1399, a z niej „Danzig”. W formie zlatynizowanej: „Gedanium” lub „Dantiscum”.
W okresie nowożytnym nazwę objaśniano przez związki z Danią (miejsce zwrócone ku Danii, także polskie legendy o księciu polańskim, który założył Gdańsk jako miejsce przetrzymywania duńskich jeńców, niemieckich o założeniu Codaniska – Gdańska – przez duńskich przybyszy z notowanej w starożytności zatoki Morza Bałtyckiego Sinus Codanus, raczej obecnie Kattegat), z Gotami (odwołując się do wspomnianego przez Jordanesa miejsca ich osiedlenia po przybyciu z północy – Gothiscandzy), wreszcie charakterem gdańszczan (zamiłowanie do tańca; herb).
W XX wieku powszechniej przyjęto, że nazwa pochodzi od określeń związanych z wodą, dyskutowano, czy np. ze starogermańskiego „gud” – „lać, płynąć”, staropruskiego „danske” – „bagno”, czy słowiańskiego. Współcześnie wywodzi się ją ogólnie od wyrazu „gdanie” – „rozlewisko wodne, miejsce zarośnięte”, miejsce „mokre, wilgotne”, niekiedy konkretnie od nazwy rzeki „Gdania” (z charakterystycznym na Pomorzu formantem -ń- tworzącym nazwy wód). Nie utrzymała się próba wskazania przez językoznawców, że rzeką „Gdanią” była Motława. Bardziej prawdopodobne, że nazwę taką nosił pierwotnie Potok Siedlecki. Notowana od 1280 nazwa tego potoku wyraźnie wskazuje, że zmienił on już około XIII wieku swoją pierwotną nazwę, skoro za powszechne uważa się, że to nazwy cieków wodnych dawały pierwotnie nazwy osadom. Potokiem Siedleckim (od wsi Siedlce) nazwano go więc wtórnie, początkowo mógł nosić właśnie nazwę „Gdania”.
