HALA TARGOWA

Wersja z 11:51, 17 maj 2017

Hala Targowa, około 1910

HALA TARGOWA, na pl. Dominikańskim, między ul. Pańską, Podwalem Staromiejskim i Lawendową. Na terenie cmentarza z XI wieku, następnie pierwszego kościoła św. Mikołaja, funkcjonującego od końca XII do początku XIV wieku, potem klasztoru dominikanów, funkcjonującego od XIV wieku do roku 1813; po jego zniszczeniu był tam plac ćwiczeń wojskowych oraz od 1835/1840 targowisko. Zbudowana w latach 1894–1896 według projektu Kurta Fehlhabera (koszt 430 tysięcy marek), miała zlikwidować handel uliczny. Oddana do użytku 3 VIII 1896, przy jednoczesnym zamknięciu wszystkich (z wyjątkiem Targu Rybnego) targów na Starym i Głównym Mieście; otwarta była przez 6 dni w tygodniu od godziny 5 (lato) lub 6 (zima) do 20 (latem z przerwą obiadową od 13 do 17), a w soboty do 21.30. Budynek (wysokość 15 m, powierzchnia 4714 m²) z cechami modernizującego baroku, jednokondygnacyjny, podpiwniczony, z otwartą wewnątrz kratownicową konstrukcją dachową, wspartą na 22 żeliwnych słupach w dwóch rzędach. W słupach zamontowano panewki (stosowane w mostach i wiaduktach), które przy niskich temperaturach i kurczeniu się słupów pozwalały zachować stabilność konstrukcji. Wyznaczone słupami trzy trakty (środkowy szerszy i wyższy, oświetlony w partii dachowej rzędami okien) przeznaczono na 188 stoisk handlowych, w formie drewnianych kiosków i stołów handlowych (76 stoisk mięsno-wędliniarskich, 64 warzywniczo-owocowe, 22 nabiałowe, 16 rybnych, 10 z pieczywem). Miała pomieszczenia administracyjne, kuchnie, posterunek policji, toalety. Wokół na zewnątrz umieszczono 627 stoisk owocowo-warzywnych (tzw. zielony rynek), ze zgodą na handel w środy i soboty. Elewacje licowane cegłą, z trójdzielnymi, półkolistymi oknami, zakończone ścianką attykową i wielobocznymi wieżyczkami w narożnikach. Bramy umieszczone na przestrzał, w osiach budynku, opatrzone od zewnątrz herbem Gdańska, wschodnia i zachodnia flankowane wielobocznymi wieżyczkami, północna i południowa pseudoprzyporami i wieżyczkami nadwieszonymi, z wiatrołapami od wewnątrz. Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku usunięto neomanierystyczne, drewniane, kryte blachą zwieńczenia wieżyczek, wprowadzając w ich miejsce wielokątne, ceglane daszki, usunięto z attyki dekoracyjne sterczynki, zlikwidowano trójkątne szczyty w połowie długości ścian, zastępując je prostymi pasami muru, z dachu usunięto kute w żelazie elementy ozdobne. Wewnątrz na ścianie zachodniej powstała antresola. W 1945 roku miejsce magazynowania żywności dla mieszkańców Gdańska i wojsk niemieckich, w marcu 1945 budynek stracił jedynie 16 wieżyczek. Następnie własność państwowego przedsiębiorstwa WSS Społem. W 1947 roku liczyła 202 stoiska i 40 składanych boksów, na placu 58 stoisk, wobec trwających prac remontowych z 81 pomieszczeń piwnicznych wydzierżawiono tylko 27. W lutym 1948 ukończono prace remontowe zalanego wodą w 1945 roku schronu przy Placu Dominikańskim, z przeznaczeniem go na chłodnie i magazyny hali. Wiosną 1952 dotychczasowe proste stoiska zastąpiono zamkniętymi kioskami. W roku 1952 rozważano również projekt przebudowy części zachodniej, dokonania podcięcia, pod którym mógłby prowadzić chodnik dla pieszych, usprawniający komunikację na ul. Pańskiej.

14 X 1957 w hali i na przyległym targowisku miała miejsce największa po II wojnie światowej akcja MO przeciwko „spekulantom”. Brało w niej udział 405 milicjantów, 70 inspektorów Państwowej Inspekcji Handlowej i 50 aktywistów ZMP. Skontrolowano 230 stoisk i kiosków, zatrzymano 210 osób, orzeczono 97 kar grzywny, 4 osoby aresztowano. Kilkakrotnie podejmowano próby usunięcia targowiska (stoisk) znajdujących się poza halą. 6 X 1955 otwarto specjalne targowisko na Dolnym Mieście, przy ul. Jaskółczej (czynne codziennie prócz sobót i niedziel), mające docelowo zastąpić targowisko z pl. Dominikańskiego. Stosowną uchwałę w tej sprawie Miejska Rada Narodowa podjęła w końcu 1957 r., zakazując handlu przy hali od 1 V 1958. Właścicielom stosik wysłano wymówienia, po kilku miesiącach jednak cofnięte.

W latach 60. XX wieku planowano wyburzenie hali i postawienie w jej miejscu sklepu samoobsługowego. Nową, nowoczesną halę planowano wybudować na Spichlerzach, przy Podwalu Przedmiejskim, w efekcie powstało tam jedynie prowizoryczne targowisko. W latach 1967-1968 poddana generalnemu remontowi, bez zamykania całości obiektu (wyłączano kolejno części: od ul. Pańskiej, środkową, od ul. Lawendowej). Wyremontowano dach (lipiec 1967), chłodnię, instalację elektryczną, na właścicielach stoisk wymuszono na koszt własny wystawienie ujednoliconych oszklonych boksów. Jesienią 1972 targowisko przed halą od strony Podwala Staromiejskiego otrzymało 15 kiosków-stoisk po Jarmarku Dominikańskim. 27 XI 1992 na pl. Dominikańskim (po północnej stronie hali) oddano do użytku nowe, stylizowane pawilony sprzedaży kwiatów. W 1992 roku przejęta przez miasto, zarządzana przez przedsiębiorstwo Hale i Targowiska w Gdańsku, w 1993 sprywatyzowana, przejęta początkowo przez firmę Marbud (małżeństwa Sieńkowskich) – w 1997 decyzją Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej umowę unieważniono. 4 III 1999 halę nabyła sp. z o.o. Kupcy Dominikańscy (zawiązana w grudniu 1991 przez kupców sprzedających w hali i na zielonym rynku). Oddalono również roszczenia do hali i zielonego rynku wysuwane przez dominikanów z kościoła św. Mikołaja. Kapitalny remont z odbudowaniem wieżyczek (poprzedzony od roku 1999 badaniami historyczno-architektonicznymi) prowadzono od 2 I 2001 do 25 VIII 2005 (oficjalne otwarcie). Po remoncie hala ma na trzech poziomach (z antresolą) 107 stoisk, wytyczonych szklanymi taflami (zamiast wcześniejszych drewnianych), trzy windy (jedna panoramiczna), klimatyzację. Po odkryciach archeologicznych w trakcie remontu (2001) zmieniono projekt i na 1000 m² wyeksponowano na najniższym, piwnicznym poziomie fragmenty zarysu murów pierwszego kościoła św. Mikołaja. Ogólna powierzchnia użytkowa: 4242 m², kubatura: 28 542 m³. Od września 2005 do 1 III 2010 przeprowadzono remont zielonego rynku, wybudowano 30 nowych stoisk. Odkryto wtedy romańskie piwnice pierwszego klasztoru dominikanów; zabytki te mają stanowić odrębny skansen. BŚ