WERDEN JOHANN von, burmistrz Gdańska

Wersja z 12:15, 24 kwi 2015

Herb rodowy Johanna von Werdena

JOHANN von WERDEN (1495 Gdańsk – 25 VIII 1554 Mokry Dwór pod Gdańskiem), burmistrz. W 1526 roku, po usunięciu władz miejskich wybranych po rewolcie pospólstwa ( Johann Wentland), wszedł do Rady Miejskiej, od razu obejmując stanowisko burmistrza jako zaufany człowiek króla polskiego Zygmunta Starego. Godność tę pełnił do 1554; w latach 1532, 1535, 1538, 1539, 1546 i 1551 burgrabia królewski. Obok Phillipa Bischofa czołowy przedstawiciel gdańskiego patrycjatu, przyjaciel kanclerza koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego, który na sejmie w Piotrkowie 13 II 1525 adoptował go do herbu Odrowąż. W 1526 pasowany w Gdańsku przez króla Zygmunta Starego na rycerza, w 1528 formalnie otrzymał nobilitację od monarchy. W lipcu 1526 roku uzyskał od króla pozwolenie na wykup tenuty starostw radzyńskiego i rogozińskiego (Radzyń i Rogoźno w ziemi chełmińskiej), jednak – w wyniku sporu z wojewodą malborskim Janem Luzjańskim – ostatecznie nie wszedł w ich posiadanie. 25 I 1528 uzyskał starostwo nowskie (Nowe nad Wisłą, nieformalnie dzierżył je od 1527), które trzymał do śmierci (od 1552 na prawie lennym); dzierżawa ta miała pozostać w rodzinie do wygaśnięcia linii męskiej. W 1545 roku przyczynił się do odrestaurowania zamku w Nowem. Od 1527 otrzymał w dzierżawę od księcia pruskiego Albrechta starostwo w Przezmarku w Prusach Książęcych.

Podczas pobytu króla polskiego Zygmunta I w Gdańsku w 1526 roku, odpowiadając na zarzuty królewskie, ostatecznie uprosił króla o ponowne zatwierdzenie przywilejów miejskich. Aktywnie kształtował politykę zewnętrzną miasta, stojąc na stanowisku zapewnienia wolności handlu gdańskiego w obszarze Morza Bałtyckiego, jak również w relacjach z Niderlandami i Anglią. Stawiał na neutralność Gdańska w konfliktach toczących się w latach 30. XVI wieku, oferując mediację podczas wojny Lubeki z Holandią (1533–1534) oraz w tzw. wojnie hrabskiej (1533–1536). Z kasztelanem gdańskim Achatiusem Cemą pożyczył 29 VII 1534 księciu pruskiemu Albrechtowi 10 tysięcy grzywien pruskich na pomoc wojskową księciu holsztyńskiemu (pod zastaw starostwa przezmarskiego). 14 III 1535 był posłem królewskim na sejmik malborski, na którym skłonił Radę Pruską do wyłożenia ze skarbu krajowego 12 tysięcy florenów na pomoc militarną dla Danii. W marcu i kwietniu 1535 roku jako poseł króla Zygmunta Starego przebywał na dworze duńskim. Dwa lata później reprezentował Gdańsk na koronacji króla duńskiego Chrystiana III, uzyskując od niego 3 IX 1537 potwierdzenie przywilejów handlowych dla miasta. W latach 1545 i 1546 zabiegał o pozostawienie w posiadaniu Gdańska starostwa puckiego, wielokrotnie kontaktując się w tym czasie z królem. W latach 1552–1553 przebywał jako poseł króla polskiego Zygmunta Augusta w Anglii, gdzie starał się o zatwierdzenie przywilejów dla kupców gdańskich w Londynie. W 1553 (z syndykiem Georgiem Kleefeldem) reprezentował Gdańsk na zjeździe hanzeatyckim w Brugii oraz stał na czele poselstwa gdańskiego wysłanego do Amsterdamu i Londynu. Wielokrotnie brał udział w zjazdach Hanzy, większości pruskich sejmików generalnych, zasiadał w Radzie Pruskiej. Był blisko związany politycznie z księciem pruskim Albrechtem, którego reprezentował nieformalnie w Prusach Królewskich, zwłaszcza w okresie 1532–1534. W 1537 roku prowadził (z A. Cemą) rozmowy z królem Zygmuntem Starym w sprawie małżeństwa jego córki Jadwigi z synem elektora brandenburskiego Joachima II. W czasie pobytu w Gdańsku króla Zygmunta Starego w 1526 gościł go w swojej kamienicy przy Langer Markt 11 (Długi Targ); król rezydował w jego domu także w roku 1552.

Wspierał naukę: w 1540 roku dzięki jego staraniom (i przy rekomendacji bp. chełmińskiego Tiedemanna Giesego) możliwe stało się wydanie drukiem w Gdańsku rozprawy Narratio prima autorstwa Georga Joachima Reticusa (ucznia Mikołaja Kopernika).

W latach działalności jako burmistrz, burgrabia królewski i tenutariusz pełnił również funkcję bankiera króla Zygmunta I Starego i księcia pruskiego Albrechta, udzielał pożyczek dygnitarzom koronnym (kanclerzowi i senatorom). Zgromadził znaczny majątek ziemski. Oprócz starostw nowskiego i przezmarskiego był właścicielem licznych posiadłości w okolicach Gdańska, m.in. Kokoszek; swoim synom przekazał w spadku wsie: Przejazdowo, Sztembarg, Bojano, Szynwałd, Kielno, Czaple, Smoldzino, Przodkowo i Mokry Dwór. Reprezentował nowy typ gdańskich patrycjuszy, porzucających tradycyjne zajęcia związane z handlem i przechodzących stopniowo do operacji bankierskich i zakupu posiadłości ziemskich. Po jego śmierci rodzina opuściła Gdańsk, zasilając szeregi szlachty pomorskiej; starszy syn Johann zrzekł się funkcji ławnika (a tym samym urzędniczej kariery miejskiej), młodszy, Ludwig, w ogóle nie piastował urzędów w mieście. Pochowany w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. DK