PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW

'''PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW (PP PKZ) ODDZIAŁ W GDAŃSKU''', ul. Długi Targ 24 (q Zielona Brama). W 1946 roku z inicjatywy pierwszego po II wojnie światowej wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku, prof. q Jana Borowskiego, powołano Państwową Pracownię Konserwacji Obrazów i Rzeźb. Przekształcona w roku 1947 w Pracownię Konserwatorską, obejmowała 3 zespoły specjalistyczne: pracownię konserwacji dzieł sztuki, pracownię architektoniczną i zespół konserwacji mebli. Profesor J. Borowski pragnął powstrzymać koncepcje przeciwne rekonstrukcji i odbudowy miasta. W 1946 uznał Główne Miasto w całości za zabytek, co zobowiązywało inwestorów do uzgadniania z urzędem konserwatorskim wszystkich przedsięwzięć budowlanych. W latach 1946 i 1947 odbyło się w Gdańsku kilka konferencji i dyskusji z udziałem prof. J. Zachwatowicza na temat odbudowy miasta. Na jednej z nich, 25 VII 1947 uczestnicy podjęli uchwałę domagającą się rekonstrukcji Głównego Miasta, a na kolejnej, 25 IX 1947, uchwalili rezolucję domagającą się objęcia miasta ścisłą ochroną konserwatorską. Na wniosek prof. J. Zachwatowicza, ówczesnego generalnego konserwatora zabytków, Minister Kultury i Sztuki powołał 25 VIII 1950 Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków (PP PKZ). Zasadniczym celem przedsiębiorstwa było wykonywanie badań i opracowań naukowych, ekspertyz i projektów architektonicznych dla wszystkich dziedzin ochrony dóbr kultury. Gdański Oddział PP PKZ powstał w marcu 1951 roku, jako jeden z pierwszych, przejmując wspomnianą Pracownię Konserwatorską i obejmując działaniem Wielkie Pomorze oraz Warmię, teren od Szczecina po Olsztyn. W ramach oddziału działalność prowadziły Pracownia Projektowa, wykonująca projekty zabezpieczające kamienice i budowle Gdańska, oraz Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki. W 1955 roku powołana została samodzielna Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, której zadaniem było rozpoznanie zabytków architektury na podstawie źródeł archiwalnych i literatury przedmiotu oraz opracowanie wytycznych dla prac projektowych. Usługi budowlano-konserwatorskie związane z zabezpieczaniem, odbudową i adaptacją zabytkowych budowli, przedsiębiorstwo wprowadziło do działalności w roku 1956. Dla sprawnego wykonywania robót budowlano-konserwatorskich na Pomorzu i Warmii, w miejscowościach oddalonych od siedziby oddziału powoływano Kierownictwa Grupy Robót: w Szczecinie i Koszalinie (1958), Toruniu i Elblągu (1959), Malborku (1960), Słupsku (1977). Kierownictwo elbląskie przeniesiono następnie do Pasłęka, a w 1961 do Olsztyna. Z czasem jednostki budowlane w Szczecinie, Toruniu i Olsztynie stały się samodzielnymi Oddziałami PKZ. Pierwszym kierownikiem oddziału gdańskiego był w latach 1951–1958 inż. Józef Kobrzyński, 1958–1965 q Tadeusz Polak, który zrealizował zamiar prof. J. Zachwatowicza o interdyscyplinarnym przedsiębiorstwie konserwatorskim, pełniąc funkcję dyrektora naczelnego Zarządu PKZ w Warszawie w latach 70. i 80. XX wieku. Została wówczas zawiązana współpraca z uczelniami wyższymi. W następnych latach powołano pracownie naukowo-badawcze: w roku 1971 Ośrodek Architektury Egipskiej, którym kierował Zygmunt Wysocki, prowadzący rekonstrukcję świątyni Hatszepsut w Deir El Bahari w Egipcie; w 1973 Pracownię Rzeźby, przekształconą w 1984 roku w Pracownię Konserwacji Kamienia; w 1977 Pracownię Archeologiczno-Konserwatorską prowadzącą badania na obszarze projektowanej Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu; w 1977 Pracownię Badań Urbanistyczno-Architektonicznych; w 1980 Pracownię Oświetlenia i Iluminacji Zabytków; w 1984 Pracownię Archeologii Miast dla Badań Starego Miasta w Elblągu. Jej założyciel, Tadeusz Nawrolski, stał się twórcą metody badawczej średniowiecznych miast. Badania elbląskie stanowią przełom w rozwoju archeologii miast hanzeatyckich, także przyniosły muzealnictwu tysiące zabytków, a miastu relikty zabudowy od XIII do XIX wieku. Przedsiębiorstwo odbudowało dla potrzeb wspomnianych pracowni budynki zabytkowe: w 1953 roku Zieloną Bramę na główną siedzibę, w 1972 spichrz Pod Jeleniem przy ul. Grodzkiej 16, w 1983 Dom Mrongowiusza przy ul. Straganiarskiej 19. Jednocześnie rozwijano zaplecze konserwatorskie przy ul. Miałki Szlak, gdzie funkcjonowała stolarnia, kuźnia i baza transportowo-techniczna. Przez wiele lat prowadzono własną cegielnię w Kadynach. W 40-letniej działalności gdański oddział wykonał 1912 dokumentacji projektowych i inwentaryzacji, 305 dokumentacji naukowych, odbudował i adaptował do nowych funkcji blisko 300 zabytków architektury, przeprowadził konserwację 720 dzieł sztuki, objął dokumentacją ewidencyjną wiele parków i cmentarzy. Zainicjował opracowania rewaloryzacji miast: Gniew i Puck (1978), Tolkmicko, Orneta (1980). Od roku 1972 gdański oddział prowadził prace konserwatorskie i badawcze poza granicami kraju. Do najbardziej spektakularnych należały konserwacje: fresków Bramy Izerskiej w Monachium (1972), ołtarzy i epitafiów katedry w Trewirze (1973–1976), polichromii i sztukaterii pałacu w Brühl w Nadrenii (1975–1988), fresków kościoła w Niederhausen (Nadrenia – Palatynat; 1985), plafonów ze sztukateriami i polichromiami pałacu w Bensbergu koło Bergisch-Gladbach (1986), pełną rewitalizację kamienic w stolicy Estonii Tallinie (1977–1980) oraz pałaców Paca i Radziwiłła (1984–1990) i klasztoru bazylianów ze słynną ''Celą Konrada'' (1983–1987) w Wilnie. Oddział gdański w 1988 roku zatrudniał 550 pracowników. Do roku 1989 wszystkie oddziały PKZ realizowały w ochronie zabytków politykę wojew. konserwatorów zabytków. W latach 90. XX w. oddziały przekształcono w samodzielne spółki prawa handlowego. Wiele oddziałów nie sprostało zmianom ekononicznym, rozpadło się na mniejsze organizmy gospodarcze lub upadło. Gdański Oddział PKZ został przekształcony w 1989 w spółkę, w 1995 częściowo sprywatyzowany, w formie ograniczonej do wykonawstwa konserwatorskiego. Późniejsze przekształcenia doprowadziły do powstania innych firm. Archiwa dokumentacyjne oddziału zostały przejęte przez Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Gdańsku w roku 1995. {{author: CzB}}<br/><br/>

| prof. dr hab. q Tadeusz Polak

| style="vertical-align:top" | dom Ferberów, ul. Długa 28 (1957–1960)<br />q Dom Angielski, ul. Chlebnicka 16 (1957–1965, 1983)<br />Dom Trzech Kaznodziejów, Katarzynki 1–4 (1968–1970)<br />kamienice przy ul. Dzianej 8–11 dla Muzeum Archeologicznego (1968–1979)

| style="vertical-align:top" | Pod Jeleniem, ul. Grodzka 16 (1967–1970)<br />Miedź, Panna, Oliwski na Ołowiance na siedzibę q Centralnego Muzeum Morskiego (1980–1986)<br />spichrz przy ul. Szpitalnej 4 w Gdańsku (1968–1969)<br />Spichrz Opacki, Oliwa, ul. Opacka 12 (1985–1987)

| style="vertical-align:top" | zbiorów muzealnych (1950–1988)<br />stropów kościoła Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Brzesku (1960–1963)<br />polichromii ściennych w krużgankach pałacu biskupiego w Lidzbarku Warmińskim (1975)<br />ołtarzy i ambony katedry we Fromborku (1960–1966)<br />ołtarza głównego katedry w Pelplinie (1966)<br />cyklu wielkich obrazów z krużganków klasztornych w Pelplinie (1972–1988)<br />ołtarza głównego q kościoła NPM w Gdańsku (1951–1965)<br />gotyckiej ambony z q kościoła Świętej Trójcy w Gdańsku (1972–1975)<br />gotyckich madonn Pomorza (1973–1974)