PAWLAS TADEUSZ, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku

Wersja z 15:56, 14 lip 2024

TADEUSZ KAROL PAWLAS (6 III 1891 Dzików koło Tarnobrzega – 13 I 1953 Gdańsk), dermatolog, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku (AMG). Syn Walerego (2 IV 1860 Mokrzyszów – 10 I 1892 Kraków), absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), dr medycyny, zmarłego na skutek zakażenia tyfusem plamistym, i Anny z domu Skórkowskiej (7 II 1866 Kraków – 14 XI 1931), urzędniczki. Brat Eugeniusza (2 III 1890 Dzików koło Tarnobrzega – 25 V 1937 Tarnobrzeg), absolwenta UJ, dr medycyny, zmarłego wskutek zakażenia podczas sekcji sądowo-lekarskiej, od 9 II 1918 żonatego z Janiną z domu Strzyżowską (1895–1978), ojca Alicji (1922–2009), żony Zbigniewa Oniska (18 VIII 1922 Warszawa – 25 II 2005 Gdańsk), profesora dermatologii AMG.

W Krakowie ukończył szkołę powszechną, od 1901 uczył się w III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego, które ukończył 1909 świadectwem dojrzałości z odznaczeniem. Od jesieni tego roku studiował na Wydziale Lekarskim UJ, w czasie studiów pobierał stypendium im. Leopolda Rolanda. Od 18 VIII 1914 w Legionach, był lekarzem w II batalionie 3 pułku piechoty. Brał udział w kampanii karpackiej, bukowińskiej, besarabskiej i wołyńskiej. 4 III 1915 uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich na Wydziale Lekarskim UJ. 16 V 1915 nominowany na stopień podporucznika, 15 XII 1915 na stopień porucznika. Od grudnia 1916 lekarz 2 pułku ułanów legionowych. Podczas walk II Brygady Legionów na Bukowinie i Wołyniu, wraz z chorążym służby sanitarnej Leopoldem Rudke, założyli „Spółkę fotograficzną”, pierwszą polską niezależną agencję fotograficzną, której zadaniem było dokumentowanie życia polskich legionistów, został też prekursorem polskiego reportażu wojennego. W lecie 1917, po tzw. kryzysie przysięgowym i rozwiązaniu Legionów, z większością legionistów II Brygady w Polskim Korpusie Posiłkowym. Od lutego do kwietnia 1918 internowany przez Austriaków w obozie w Witkowicach pod Krakowem. Po zwolnieniu i miesięcznym przeszkoleniu w Klinice Okulistycznej UJ wyjechał do Oświęcimia, gdzie objął kierownictwo szpitala dla dzieci chorych na jaglicę, potem kierował szpitalem w Witkowicach. W początkach listopada 1918 ponownie w Wojsku Polskim jako lekarz pułkowy 2 pułku szwoleżerów. 15 XI 1918 awansowany na stopień kapitana. 13 I 1919 reklamowany i przeniesiony do rezerwy.

Wrócił do pracy (formalnie od 1 X 1918) asystenta (od 1 X 1921 starszego asystenta) w Klinice Dermatologicznej UJ. W latach 1924–1928 specjalizował się w Zakładzie Biologii i Embriologii UJ oraz w Zakładzie Farmakologii, ogłosił też prace o tworzeniu się barwnika i o działaniu barwników akrydynowych na spermatogenezę u ludzi i u zwierząt. W maju 1927 uzyskał venia legendi (prawo do prowadzenia wykładów przez niesamodzielnych pracowników naukowych) na Wydziale Lekarskim UJ i do końca roku akademickiego 1933/1934 jako docent prywatny prowadził wykłady zlecone z wenerologii i dermatologii. W 1927 habilitował się tamże na podstawie pracy Zaburzenia wydzielinowe gruczołów dokrewnych a choroby. W latach 1923–1934 wyjeżdżał na studia uzupełniające do Kliniki Dermatologicznej w Wiedniu, oraz do Budapesztu i Paryża. Odbył studia nad hodowlą krętków bladych w Instytucie im. Roberta Kocha oraz w Klinice Dermatologicznej w Berlinie. Od 1934 profesor nadzwyczajny chorób skórnych i wenerycznych w Katedrze Chorób Skórnych i Wenerycznych, jednocześnie kierownik Kliniki Dermatologiczno-Syfilidologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Od 1937 był kierownikiem Aptek Klinik USB. Od 1939 do chwili zamknięcia uczelni przez władze litewskie był dziekanem Wydziału Lekarskiego USB.

Był uzdolnionym pianistą. Ukończył Konserwatorium Muzyczne w Krakowie w klasie Jerzego Lalewicza (1909–1911). Dalsze studia muzyczne kontynuował u Henryka Malcera w Warszawie (1925), następnie, już jako profesor medycyny, u Stanisława Szpinalskiego w Wilnie (1934–1936).

Podczas II wojny światowej, po zamknięciu przez władze litewskie USB, od grudnia 1939 lekarz ambulatoryjny w Szpitalu Św. Józefa w Wilnie. Od czerwca 1940 lekarz chorób wenerycznych, następnie kierownik naukowy urzędu do walki z chorobami wenerycznymi. Od 7 II 1941 pracował w Miejskim Urzędzie Zdrowia w Wilnie na stanowisku kierownika inspektoratu do zwalczania chorób wenerycznych. W latach 1940–1944 wykładał higienę i dermatologię na Wydziale Lekarskim tajnego USB, członek tajnej Rady oraz Rady Ścisłej tego Wydziału. Od maja 1944 ordynator oddziału skórno-wenerycznego Szpitala Św. Łazarza w Warszawie. Po upadku powstania warszawskiego w Milanówku otworzył laboratorium wenerologiczne.

Od listopada 1944 kierownik ambulatorium Czerwonego Krzyża w Zakopanem. Wraz z poznanym tam prof. Ignacym Adamczewskim przybył Gdańska, od 14 tego miesiąca organizował Katedrę i Klinikę Chorób Skórnych i Wenerycznych w powstającej Akademii Lekarskiej, od 18 VIII 1945 kierownik tej drugiej. Od 7 XII 1946 profesor zwyczajny, w latach 1946–1947 prodziekan, w 1947–1948 dziekan Wydziału Lekarskiego ALG. Korzystając z międzynarodowych kontaktów uzyskał pomoc od UNRRA i szwedzkich placówek medycznych w zakresie wyposażenia w podstawowy sprzęt i aparaturę medyczną. Kierował akcją ,,W”, mającą zapobiegać i leczyć choroby weneryczne, we współpracy z Wojewódzką Przychodnią Dermatologiczną i Wenerologiczną przyczynił się do znacznego zmniejszenia liczby zachorowań na kiłę w regionie gdańskim. Jako specjalista wojewódzki kierował również doskonaleniem zawodowym lekarzy dermatologów i średniego personelu medycznego. Wiosną 1946 współtworzył Oddział Morski Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego (PTD).

Był prekursorem stosowania penicyliny przy leczeniu kiły i rzeżączki. Opracował własną metodę leczenia kiły penicyliną łączoną z bizmutem. Autor m.in. rozpraw Przypadek schorzenia mózgu w pierwszym okresie kiły (1921); Zaburzenia wydzielnicze gruczołów dokrewnych a choroby skórne (1927), Nowoczesne leczenie rzeżączki (1949), Doświadczenia własne w leczeniu kiły penicyliną i bizmutem (1950), Rzeżączka u mężczyzn (1954). Był m.in. sekretarzem Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego (od 1923), członkiem honorowy Korporacji Studentów Wydziału Lekarskiego UJ „Vesalia” (jako docent) oraz kuratorem utworzonego w 1927 Akademickiego Koła Tarnobrzeżan, członek Rady Izby Lekarskiej Krakowskiej (od 1928), skarbnik w Zarządzie Okręgu Krakowskiego Związku Lekarzy Państwa Polskiego, członek Lwowskiej Izby Lekarskiej, kurator Akademickiego Związku Sportowego w Wilnie, członek Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego (od 1935), prezes Wileńskiego Oddziału PTD (1935–1936) oraz członek Zarządu Głównego tego towarzystwa, prezes Wileńskiego Oddziału Związku Przeciwwenerycznego (1937–1939), Komisarz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w Wilnie (1938) i członek Rady Naukowo-Lekarskiej ZUS w Warszawie, członek Komitetu Redakcyjnego „Przeglądu Dermatologii i Wenerologii”.

Za służbę w Legionach Polskich w latach 1914–1918 czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, austriackim Wojskowym Medalem Zasługi, Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi (1947), Orderem Odrodzenia Polski IV klasy (1948). Od 18 II 1918 mąż Wiktorii z domu Bulzackiej (1890 – 23 VII 1969 Gdańsk), małżeństwo pozostało bezdzietne. Pochowany wraz z żoną na cmentarzu Srebrzysko. Cześć jego zdjęć z okresu I wojny światowej ukazała się w wydanym w 1934 Albumie Legionów Polskich. W Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie znajduje się zbiór ponad 300 fotografii w zdecydowanej większości autorstwa jego i Leopolda Rudke, przekazany do Muzeum w 2009 przez Marię Ambros (córkę Franciszka, żołnierza II Brygady Legionów, także reportera „Spółki fotograficznej”). Część z nich jako wystawa „Legionowe kadry”, była eksponowana w lutym–marcu 2015 przez Muzeum Historii Miasta Tarnobrzega w Zamku Tarnowskich w Dzikowie, jego rodzinnej miejscowości. JANSZ







Bibliografia:
Abacjew-Chmyłko Anna, Tadeusz Pawlas, w: Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku, t. 7, red. Seweryna Konieczna, Gdańsk 2009, s. 74–79.
Makarewicz Wiesław, Tadeusz Karol Pawlas (1891–1953), „Gazeta AMG”, nr 10, 2015, s. 24–25.
Purzycka-Bohdan Dorota, Szczerkowska-Dobosz Aneta, Nowicki Roman, Wilkowska Aleksandra, Z dziejów Kliniki Dermatologii w Gdańsku. Sylwetki kierowników Katedry i Kliniki od czasów powojennych do dzisiaj, „Przegląd Dermatologiczny”, 2014, s. 218–219.
Szwedo Bogusław, Wpisani w historię miasta. Tarnobrzeski słownik biograficzny, t. 2, Tarnobrzeg 2015, s. 169–190 (z obszerną bibliografią).