INSTYTUT BAŁTYCKI

Wersja z 19:09, 7 paź 2024

Józef Borowik, dyrektor Instytutu Bałtyckiego 1927–1950

Medal z okazji pięćdziesięciolecia Instytutu Bałtyckiego, Barbara Lis-
-Romańczyk, rewers

Jeden z numerów „Komunikatów Instytutu Bałtyckiego”

INSTYTUT BAŁTYCKI, stowarzyszenie o zadaniach naukowo-organizacyjnych, powołane 31 VIII 1925 w Toruniu, 27 II 1927 zarejestrowano jego statut, 8 marca odbyło się pierwsze zebranie zarządu. Od powstania do 1933 działalność organizacyjna i informacyjno-propagandowa oraz badawczo-naukowa skupiała się na problematyce Pomorza i stosunkach polsko-niemieckich. Instytutowi powierzono zadanie naukowej obrony praw Polski do Pomorza i jej dostępu do morza oraz przeciwstawienia się niemieckiemu „naukowemu rewizjonizmowi”, kwestionującemu obecność Polski nad Bałtykiem. Po podpisaniu 26 I 1934 deklaracji o niestosowaniu przemocy pomiędzy Polską a Niemcami nastąpiło rozszerzenie tematyki badawczej na zagadnienia skandynawskie. Te dwa kierunki działalności organizacyjno-naukowej dominowały w pracy Instytutu Bałtyckiego zarówno w okresie międzywojennym, jak i po II wojnie światowej. W zakresie badań skandynawskich placówka odegrała pionierską rolę, wnosząc niepodważalny wkład w rozwój polskiej skandynawistyki oraz upowszechnienie wiedzy na temat Skandynawii i strefy bałtyckiej.

Podstawową formą działania Instytutu było: zamawianie tematów metodą rozpisywania konkursów, przyznawanie nagród za prace magisterskie i doktorskie z określonej problematyki, udzielanie stypendiów autorom podejmującym zamówione tematy, organizowanie konferencji naukowo-dyskusyjnych, stworzenie centrum informacji, koordynacji i promowania badań, edycja różnego rodzaju wydawnictw periodycznych oraz badania prowadzone przez jego nielicznych pracowników. Dorobek naukowy i wydawniczy Instytutu Bałtyckiego do 1939 obejmował 500 odrębnych pozycji bibliograficznych, w tym m.in. 48 tomów „Pamiętnika Instytutu Bałtyckiego”, 70 tomików „Biblioteczki Bałtyckiej” oraz czasopisma: ośmiu zeszytów „Baltic Countries” (sierpień 1935 – wrzesień 1936), dziewięciu zeszytów „Baltic and Scandinavian Countries” (styczeń 1937 – wrzesień 1939), 10 zeszytów kwartalnika „Jantar” (marzec 1937 – czerwiec 1939), biuletyn „Komunikaty” w trzech seriach (nr 1–30 w latach 1929–1930; nr 1–100 w latach 1931–1939; nr 1–59 w latach 1934–1936), „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” (1939).

Znaczący jest także dorobek wydawniczy Instytutu po II wojnie światowej. W pierwszym okresie działalności (1945–1949) wydano łącznie 153 publikacje o różnej objętości, m.in. w latach 1946–1949 dwanaście zeszytów kwartalnika „Jantar”. Po reaktywowaniu działalności Instytutu Bałtyckiego w 1963 jego aktywność wydawnicza przejawiała się w publikowaniu druków zwartych w dwóch seriach: pomorzoznawczej (siedem tomów) i skandynawoznawczej (sześć tomów) oraz czasopism: „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne” (wspólnie z Wyższą Szkołą Pedagogiczną i Uniwersytetem Gdańskim), 1965–1980 łącznie 13 zeszytów; „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego”, 1964–2010 ukazało się 48 zeszytów.

W funkcjonowaniu Instytutu wyróżnić można kilka etapów obejmujących lata: 1925, 1927–1939, 1945–1950, 1958 i od 1963. Przerwy spowodowane były działaniami wojennymi, przyczynami politycznymi wynikającymi z sowietyzacji życia w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i brakiem środków finansowych. Siedziby placówki znajdowały się: w latach 1925–1936 w Toruniu, od 1 I 1937 do sierpnia 1939 w Gdyni, od 1945 do czerwca 1950 w Sopocie (placówka morska, z dyrektorem Janem Kilarskim, Gdyni, Bydgoszczy, Szczecinie (był to okres rozproszenia poszczególnych działów Instytutu Bałtyckiego). W Gdańsku od 1948 do czerwca 1950 (w Domu Opatów Pelplińskich), 1964–1998 i od 2002 w Gdańsku, 1999–2001 w Koszalinie. BH