WOLF NATHANAEL MATTHAEUS, astronom, lekarz
| Linia 6: | Linia 6: | ||
[[File: Tablica_Mathiasa_N._Wolffa.jpg |thumb| Tablica z inskrypcją poświęconą Nathanielowi Matthaeusowi Wolfowi z 1786, umieszczona pierwotnie w obserwatorium na Biskupiej Górce, w okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | Wolnego Miasta Gdańska]] wisząca w małej Sali Posiedzeń Towarzystwa Przyrodniczego, odnaleziona w połowie 2016 w składnicy konserwatorskiej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Oliwie]] | [[File: Tablica_Mathiasa_N._Wolffa.jpg |thumb| Tablica z inskrypcją poświęconą Nathanielowi Matthaeusowi Wolfowi z 1786, umieszczona pierwotnie w obserwatorium na Biskupiej Górce, w okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | Wolnego Miasta Gdańska]] wisząca w małej Sali Posiedzeń Towarzystwa Przyrodniczego, odnaleziona w połowie 2016 w składnicy konserwatorskiej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Oliwie]] | ||
| − | ''' NATHANAEL MATTHAEUS WOLF''' (26 I 1724 Chojnice – 15 XII 1784 Gdańsk), astronom, lekarz. Pochodził z rodziny aptekarzy, 5 VIII 1739 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], studiował dzięki poparciu stypendium biskupa włocławskiego Adama Grabowskiego na uniwersytetach w Halle i Erfurcie. Po powrocie lekarz | + | ''' NATHANAEL MATTHAEUS WOLF''' (26 I 1724 Chojnice – 15 XII 1784 Gdańsk), astronom, lekarz. Pochodził z rodziny aptekarzy, 5 VIII 1739 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], studiował dzięki poparciu stypendium biskupa włocławskiego Adama Grabowskiego na uniwersytetach w Halle i Erfurcie, w tym drugim ośrodku uzyskał doktorat z medycyny. Po powrocie lekarz m.in. bp. poznańskiego Teodora Czartoryskiego, marszałka koronnego księcia Stanisława Lubomirskiego i księcia Adama Czartoryskiego. Od 1765 generalny lekarz wojska polskiego w Szkole Rycerskiej w Warszawie, założonej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, w 1766 otrzymał indygenat szlachecki. Postępująca choroba zmusiła go do rezygnacji z piastowanych stanowisk i przeniesienie się z Warszawy do Tczewa. Założył amatorskie obserwatorium astronomiczne, kontynuując podjęte w Warszawie badania nieba. <br/><br/> |
Po I rozbiorze, w 1772 przeniósł się do Gdańska i założył punkt obserwacyjny nieba w swym mieszkaniu przy Holzmarkt (Targ Drzewny). Jako pierwszy lekarz na Pomorzu w 1773 zaczął z powodzeniem stosować wariolizację przeciwko ospie prawdziwej, wcześniej – od 1767 – czynił to na mniejszą skalę w Warszawie. Od 1777 był członkiem [[GDAŃSCY CZŁONKOWIE „THE ROYAL SOCIETY”. | londyńskiego towarzystwa „The Royal Society”]], od 1776 gdańskiego [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwa Przyrodniczego]] i jako jego członek doprowadził do kupna gruntów na [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupiej Górce]], gdzie urządził obserwatorium astronomiczne, zniszczone w czasie oblężenia Gdańska w 1813 i już nieodbudowane (w 1781 miało ponad 10 instrumentów i najdokładniejsze ówczesne zegary). Wyznaczył, jak na owe czasy dokładną, szerokość geograficzną tego obiektu. Obserwatorium oraz swój majątek w wysokości około 4000 dukatów przekazał Towarzystwu Przyrodniczemu. Wraz z datkami rodzin Czartoryskich i Lubomirskich kwota ta stała się podstawą przyszłej fundacji Towarzystwa Przyrodniczego.<br/><br/> | Po I rozbiorze, w 1772 przeniósł się do Gdańska i założył punkt obserwacyjny nieba w swym mieszkaniu przy Holzmarkt (Targ Drzewny). Jako pierwszy lekarz na Pomorzu w 1773 zaczął z powodzeniem stosować wariolizację przeciwko ospie prawdziwej, wcześniej – od 1767 – czynił to na mniejszą skalę w Warszawie. Od 1777 był członkiem [[GDAŃSCY CZŁONKOWIE „THE ROYAL SOCIETY”. | londyńskiego towarzystwa „The Royal Society”]], od 1776 gdańskiego [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwa Przyrodniczego]] i jako jego członek doprowadził do kupna gruntów na [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupiej Górce]], gdzie urządził obserwatorium astronomiczne, zniszczone w czasie oblężenia Gdańska w 1813 i już nieodbudowane (w 1781 miało ponad 10 instrumentów i najdokładniejsze ówczesne zegary). Wyznaczył, jak na owe czasy dokładną, szerokość geograficzną tego obiektu. Obserwatorium oraz swój majątek w wysokości około 4000 dukatów przekazał Towarzystwu Przyrodniczemu. Wraz z datkami rodzin Czartoryskich i Lubomirskich kwota ta stała się podstawą przyszłej fundacji Towarzystwa Przyrodniczego.<br/><br/> | ||
Za życia wydał ''Rozważania o sprawach dydydentów w Polsce'' (po niemiecku i francusku, 1767), systematykę różnych gatunków roślin: ''Genera plantarum Vocabulis…'' (1781) oraz wskazówki dla zachowania się ludzi podczas epidemii dżumy i ospy: ''Unterricht für Volk gegen die Pest'' (1770), po polsku ''Nauka dla ludu przeciwko morowey zarazie'' (1771) i ''Unterricht gegen die Kinder-Blattern'', po polsku ''Nauka przeciwko ospie dziecinney za rozkazem ... Stanisława Lubomirskiego ... z niemieckiego na oyczysty przetłumaczona język'' (1774). W 1778 wydał niemiecki przekład rozprawy Johna Mudge’a: ''Untersuchung, warum geimpfte Blattern gelinder und sichrer sind...'' , dodając do tego obszerny opis własnych 69 szczepień przeciwko ospie. Po jego śmierci, w 1785, wydano: ''Observationes astronomicae…'', zbiór zawierający podsumowanie jego obserwacji poczynionych w Warszawie, Tczewie i Gdańsku, między innymi zakrycia księżyców Jowisza, zakrycia gwiazd przez Księżyc, zaćmienia Słońca i Księżyca i szczegółowy opis obserwatorium. 10 V 1785 mowę o jego wielkich dokonaniach opublikował [[LAMPE PHILIPP ADOLPH, profesor Gimnazjum Akademickiego, lekarz miejski | Philipp Adolph Lampe]] (podał w niej m.in. datę dzienną urodzin, różnie później podawaną w historiografii). Pochowany obok obserwatorium na Biskupiej Górce; miejsce upamiętniono nagrobkiem, zniszczonym po 1951, płytę inskrypcją odkryto w 2019.<br/><br/> | Za życia wydał ''Rozważania o sprawach dydydentów w Polsce'' (po niemiecku i francusku, 1767), systematykę różnych gatunków roślin: ''Genera plantarum Vocabulis…'' (1781) oraz wskazówki dla zachowania się ludzi podczas epidemii dżumy i ospy: ''Unterricht für Volk gegen die Pest'' (1770), po polsku ''Nauka dla ludu przeciwko morowey zarazie'' (1771) i ''Unterricht gegen die Kinder-Blattern'', po polsku ''Nauka przeciwko ospie dziecinney za rozkazem ... Stanisława Lubomirskiego ... z niemieckiego na oyczysty przetłumaczona język'' (1774). W 1778 wydał niemiecki przekład rozprawy Johna Mudge’a: ''Untersuchung, warum geimpfte Blattern gelinder und sichrer sind...'' , dodając do tego obszerny opis własnych 69 szczepień przeciwko ospie. Po jego śmierci, w 1785, wydano: ''Observationes astronomicae…'', zbiór zawierający podsumowanie jego obserwacji poczynionych w Warszawie, Tczewie i Gdańsku, między innymi zakrycia księżyców Jowisza, zakrycia gwiazd przez Księżyc, zaćmienia Słońca i Księżyca i szczegółowy opis obserwatorium. 10 V 1785 mowę o jego wielkich dokonaniach opublikował [[LAMPE PHILIPP ADOLPH, profesor Gimnazjum Akademickiego, lekarz miejski | Philipp Adolph Lampe]] (podał w niej m.in. datę dzienną urodzin, różnie później podawaną w historiografii). Pochowany obok obserwatorium na Biskupiej Górce; miejsce upamiętniono nagrobkiem, zniszczonym po 1951, płytę inskrypcją odkryto w 2019.<br/><br/> | ||
Wersja z 09:25, 12 lut 2024
NATHANAEL MATTHAEUS WOLF (26 I 1724 Chojnice – 15 XII 1784 Gdańsk), astronom, lekarz. Pochodził z rodziny aptekarzy, 5 VIII 1739 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, studiował dzięki poparciu stypendium biskupa włocławskiego Adama Grabowskiego na uniwersytetach w Halle i Erfurcie, w tym drugim ośrodku uzyskał doktorat z medycyny. Po powrocie lekarz m.in. bp. poznańskiego Teodora Czartoryskiego, marszałka koronnego księcia Stanisława Lubomirskiego i księcia Adama Czartoryskiego. Od 1765 generalny lekarz wojska polskiego w Szkole Rycerskiej w Warszawie, założonej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, w 1766 otrzymał indygenat szlachecki. Postępująca choroba zmusiła go do rezygnacji z piastowanych stanowisk i przeniesienie się z Warszawy do Tczewa. Założył amatorskie obserwatorium astronomiczne, kontynuując podjęte w Warszawie badania nieba.
Po I rozbiorze, w 1772 przeniósł się do Gdańska i założył punkt obserwacyjny nieba w swym mieszkaniu przy Holzmarkt (Targ Drzewny). Jako pierwszy lekarz na Pomorzu w 1773 zaczął z powodzeniem stosować wariolizację przeciwko ospie prawdziwej, wcześniej – od 1767 – czynił to na mniejszą skalę w Warszawie. Od 1777 był członkiem londyńskiego towarzystwa „The Royal Society”, od 1776 gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego i jako jego członek doprowadził do kupna gruntów na Biskupiej Górce, gdzie urządził obserwatorium astronomiczne, zniszczone w czasie oblężenia Gdańska w 1813 i już nieodbudowane (w 1781 miało ponad 10 instrumentów i najdokładniejsze ówczesne zegary). Wyznaczył, jak na owe czasy dokładną, szerokość geograficzną tego obiektu. Obserwatorium oraz swój majątek w wysokości około 4000 dukatów przekazał Towarzystwu Przyrodniczemu. Wraz z datkami rodzin Czartoryskich i Lubomirskich kwota ta stała się podstawą przyszłej fundacji Towarzystwa Przyrodniczego.
Za życia wydał Rozważania o sprawach dydydentów w Polsce (po niemiecku i francusku, 1767), systematykę różnych gatunków roślin: Genera plantarum Vocabulis… (1781) oraz wskazówki dla zachowania się ludzi podczas epidemii dżumy i ospy: Unterricht für Volk gegen die Pest (1770), po polsku Nauka dla ludu przeciwko morowey zarazie (1771) i Unterricht gegen die Kinder-Blattern, po polsku Nauka przeciwko ospie dziecinney za rozkazem ... Stanisława Lubomirskiego ... z niemieckiego na oyczysty przetłumaczona język (1774). W 1778 wydał niemiecki przekład rozprawy Johna Mudge’a: Untersuchung, warum geimpfte Blattern gelinder und sichrer sind... , dodając do tego obszerny opis własnych 69 szczepień przeciwko ospie. Po jego śmierci, w 1785, wydano: Observationes astronomicae…, zbiór zawierający podsumowanie jego obserwacji poczynionych w Warszawie, Tczewie i Gdańsku, między innymi zakrycia księżyców Jowisza, zakrycia gwiazd przez Księżyc, zaćmienia Słońca i Księżyca i szczegółowy opis obserwatorium. 10 V 1785 mowę o jego wielkich dokonaniach opublikował Philipp Adolph Lampe (podał w niej m.in. datę dzienną urodzin, różnie później podawaną w historiografii). Pochowany obok obserwatorium na Biskupiej Górce; miejsce upamiętniono nagrobkiem, zniszczonym po 1951, płytę inskrypcją odkryto w 2019.
Ze środków ustanowionej przez niego w 1784 fundacji i kwot uzyskanych od władz pruskich jako rekompensatę za zniszczone obserwatorium Towarzystwo Przyrodnicze zakupiło w 1845 za 24 000 talarów na swoją stałą siedzibę kamienicę przy Frauengasse 25 (ul. Mariacka).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 327.
Schumann Eduard, Geschichte der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig 1743–1892, „Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig”, NF, Bd. 8, Danzig 1893, nr 2, s. 84-85.
