FREISLICH JOHANN BALTHASAR CHRISTIAN, kompozytor

Aktualna wersja na dzień 09:46, 11 wrz 2024

Strona tytułowa druku kantaty żałobnej z powodu śmierci króla polskiego Augusta III Wettyna z muzyką Johanna Balthasara Christiana Freislicha, 1763

Johann Balthasar Christian Freislich, rękopis kantaty Wielkanocnej Ertönt ihr Hütten der Gerechten, 1741

JOHANN BALTHASAR CHRISTIAN FREISLICH (Freisslich, Freißlich, Fraislich) (ochrzczony 30 III 1687 Immelborn koło Salzungen – pochowany 17 IV 1764 Gdańsk), kompozytor, kapelmistrz, organista. Syn Johanna Weigolda (Wigaläus, Vigilius) (1619 Monachium – 1689), pastora w Immelborn w latach 1658–1689 i jego trzeciej żony Kathariny Bachmann z Salzungen (ur. około 1658 – pochowana 23 V 1732 Gdańsk). Brat przyrodni Johannesa Wigulaeusa Freislicha, Johanna Tobiasa Freislicha (ur. 1675), organisty w Salzungen i Maximiliana Dietricha Freislicha.

Brak informacji o jego wykształceniu, ale o młodzieńczych ćwiczeniach muzycznych świadczy wykonany przez niego w 1702 odpis Magnificatu Johanna Rosenmüllera. 28 X 1709 przyjęty został na uniwersytet w Jenie. Od 1714 pracował w Sonderhausen na dworze księcia Christiana Wilhelma (1647–1721), początkowo jako organista, od 1716 także jako kapelmistrz. Prawdopodobnie tak jak jego poprzednicy zobowiązany był do nauczania muzyki w tamtejszych szkołach. Na koszt księcia odbył podróż do Drezna by poznać i udoskonalić grę na pantaleonie u konstruktora tego instrumentu, Pantaleona Hebenstreita, oraz zapoznać się z życiem muzycznym drezdeńskiego dworu. 13 XI 1726 w Sonderhausen mianowany został przez księcia Günthera I sekretarzem. Z początkiem jesieni 1731 objął w Gdańsku stanowisko kapelmistrza kapeli kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) (kapelmistrza Rady Miejskiej), wakujące po śmierci jego przyrodniego brata Maximiliana Dietricha. Pierwszym śladem jego aktywności jako kapelmistrza był (niezachowany) inwentarz instrumentów muzycznych kapeli, datowany na 27 X 1731, pod którym podpisał się jako organmistrz.

Do obowiązków kapelmistrza należało komponowanie kantat na nabożeństwa w kościele NMP, jak również na różnorodne uroczystości miejskie (wybory do Rady Miejskiej, tzw. Kühr-Music, obchody historycznych rocznic lub ważnych wydarzeń aktualnych, oprawa muzyczna sześciu spotkań bractw Dworu Artusa, wprowadzanie na urząd profesorów Gimnazjum Akademickiego, poświęcanie organów w gdańskich kościołach) oraz na śluby i pogrzeby gdańskich patrycjuszy. Nie musiał natomiast zajmować się nauczaniem muzyki w szkole przy kościele NMP, mógł uzyskać zwolnienie z tego obowiązku, choć jego powinnością było czuwanie nad edukacją chłopców z chóru.

O aktywności kapelmistrza nie tylko kompozytorskiej i wykonawczej świadczy powołanie go w 1738 do siedmioosobowej komisji oceniającej jakość wadliwie odlanych przez Jana Nicolaasa Dercka dzwonów do carillonu kościoła św. Katarzyny, czy też fakt, że w 1747 przyjmował prenumeratę na rocznik kantat Georga Philippa Telemanna, który miał być dostępny w następnym roku. W marcu 1750 Rada Miejska zezwoliła, aby w obowiązkach wspierał kapelmistrza jego zięć Friedrich Christian Samuel Mohrheim.

Był jednym z najwybitniejszych muzyków działających w Gdańsku w XVIII w. Pozostawił po sobie obfitą, różnorodną twórczość wokalno-instrumentalną. Wiemy o ponad 180 utworach, choć nie wszystkie zachowały się w całości, a do części przetrwały tylko drukowane teksty. Muzyka instrumentalna ogranicza się do informacji o jednym utworze, (niezachowanej) sonacie na cembalo i skrzypce.

Najobficiej reprezentowane są kantaty religijne. Należą do nich utwory z rocznika kantat, który powstał w Sonderhausen, obejmującego 68 tytułów, oraz grupa 15 kantat skomponowanych w Gdańsku. 46 innych kantat religijnych to utwory o charakterze okolicznościowym. Z wyjątkiem jednej kantaty, pozostałe zostały napisane w Gdańsku. Są wśród nich kantaty żałobne ku czci gdańskich burmistrzów ( Joachima Jakoba Schradera, Friedricha Reygera, Johanna Wahla, Michaela Schmidta i Johanna Rennera), rajców (Carla Adolfa Ferbera 1737; Carla Groddecka 1748, Johanna Bentzmanna 1749, Gottfrieda Meyera 1754, Daniela Elerta Jantzena 1756, Johanna Ernsta Ferbera, 1757, także tajnego radcy dworu Constantina von Unruh 1763), pastora kościoła św. Bartłomieja Johanna Fidalkego oraz diakona kościoła św. Piotra i Pawła, dalej Esther, żony kupca i armatora Friedricha Hagedorna, Elisabeth Uphagen (zm. 1748), 15 kantat przeznaczonych na wybory do Rady Miejskiej, dwie kantaty na poświęcenie organów (w kościele Wszystkich Aniołów Bożych w 1739 i dużych organów kościoła NMP w 1760), dwie inne na uroczystości jubileuszowe 200-lecia powstanie gdańskiego Gimnazjum Akademickiego (wykonane 13 czerwca i 27 czerwca 1758). Poza kantatami skomponował w Sonderhausen cztery kompozycje pasyjne. Jedną z nich zmodyfikował w Gdańsku i każdego roku wykonywana była w Wielki Piątek od 1755 do 1764. Religijne kompozycje dopełnia kilkanaście prostych opracowań pieśni protestanckich.

Grupa utworów świeckich jest mniej liczna. Zaliczamy do niej jedno dzieło dramatyczne, operinę Die verliebte Nonne, która powstała w Sonderhausen oraz 34 kantaty. Są to dzieła napisane z okazji urodzin książąt dworu Sonderhausen, także z okazji urodzin króla Augusta III Sasa i odsłonięcia jego pomnika w Dworze Artusa 7 X 1755, kantaty weselne, jubileuszowa z okazji 300-setnej rocznicy zrzucenia jarzma krzyżackiego zaprezentowana w Dworze Artusa 27 II 1754, introdukcyjne przy wprowadzania na urząd rektora i profesorów Gimnazjum Akademickiego, czy też kantata o kawie wykonywana z pewnością podczas spotkań w domach gdańskich patrycjuszy.

2 XII 1726 w Sondershausen poślubił Johannę Justinę Louisę Zeitz (1710 (?) – 20 II 1769 Gdańsk). Mieli siedmioro dzieci, córki: Henriettę Luisę Sophię (ochrzczona 5 XI 1730 Sondershausen – po 1781), żonę Friedricha Christiana Samuela Mohrheima; Augustę Dorotheę (ochrzczona 18 VI 1734 Gdańsk – pochowana 9 III 1735 Gdańsk); Dorotheę Constantię (ochrzczona 11 II 1736 Gdańsk); Christinę Lovisę (ochrzczona 25 X 1740 Gdańsk – pochowana 13 IX 1741 Gdańsk); synów: Johanna Justinusa (ochrzczony 19 VII 1729 Sondershausen); Johannesa Wigulaeusa (ochrzczony 2 X 1732 Gdańsk – po 1762); Carla Augusta (ochrzczony 11 XII 1738 – po 1783), który w 1759 wstąpił do Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, pracował w Kapsztadzie (Afryka Południowa), w 1783 został wybrany do rady zboru ewangelicko-luterańskiego (Evangelisch Luthersche Kerk), w 1765 poślubił Johannę Margarethę van der Stap, z którą miał dziesięcioro dzieci. Chrzestnymi dzieci kapelmistrza w Gdańsku byli m.in.: burmistrzowie Joachim Jakob Schrader i Johann Renner oraz rajcy Daniel Schumann i Carl Groddeck. Osoby o nazwisku Freislich żyją w Kapsztadzie i w XXI wieku. DS JMM DP

Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, księgi metrykalne gdańskich kościołów sygn. 354/322 s. 202, 252, 287, /323 s. 14, /347 k. 129r, /363 s. 162.
Kociumbas Piotr, Słowo miastem przepojone. Kantata okolicznościowa w osiemnastowiecznych Gdańsku, Wrocław 2009 (przez indeks).
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVIII wieku, Gdańsk 1997, (przez indeks).
Michalak Jerzy M., Od Förstera do Frühlinga: Przyczynki do dziejów życia muzycznego i teatralnego dawnego Gdańska, Gdańsk 2009, (przez indek).
Neschke Karla, Johann Balthasar Christian Freislich (1687-1764). Leben, Schaffen und Werküberlieferung, Schriftenreihe zur mitteldeutschen Musikgeschichte. Serie 2: Forschungsbeiträge, Bd.3, Oschersleben 2000.
Neschke Karla, Freislich Johann Balthasar Christian. Die Musik in Geschichte und Gegenwart, Ludwik Finscher (Hg.), Bd. 7, 2002.
Popinigis Danuta, Carillony i muzyka carillonowa dawnego Gdańska, Gdańsk 2014, s. 145.
Rauschning Hermann, Geschichte der Musik und Musikpflege in Danzig. Von den Anfängen bis zur Auflösung der Kirchenkapellen, Danzig 1931 (przez indeks).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 258.

Dyskografia:
20 lat Capelli Gedanensis. Album 2 CD, 2001 Wydawnictwo Muzyczne Futurex.
Muzyczne Dziedzictwo Miasta Gdańska w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN. Gdańskie Królestwo Kantat. Kantaty Adwentowe, vol. 1, Goldberg Baroque Ensemble, Andrzej Mikołaj Szadejko (dyr.), 2008 Dux Recording. Producers Musica Baltica 1. Johann Daniel Pucklitz: Oratoria Secondo, Goldberg Baroque Ensemble, Andrzej Szadejko (dyr.), MDG 2017 (MDG 902 1989-6.)
Musica Baltica 8. Baroque Cantatas from Gdańsk. Meder / Du Grain / Pucklitz, Goldberg Baroque Ensemble, Andrzej Szadejko (dyr.), MDG 2020 (MDG 902 2209-6).